Στα βάθη ενός δάσους στην Γαλλία με βελανιδιές και πεύκα, μια ροή φορτηγών θυμίζει σιωπηλά το συχνά αόρατο κόστος της πυρηνικής ενέργειας: εκατοντάδες δοχεία ραδιενεργών αποβλήτων, που θα αποθηκευτούν εκεί για τα επόμενα 300 χρόνια.
Καθώς οι διαπραγματευτές για το κλίμα σχεδιάζουν πώς θα μπορέσουν να συνεχίσουν να τροφοδοτούν τον κόσμο με ενέργεια ενώ ταυτόχρονα θα μειώσουν τις εκπομές άνθρακα στις συνομιλίες για το κλίμα στη Σκωτία, η πυρηνική ενέργεια είναι ένα κεντρικό σημείο στις διαπραγματέυσεις. Οι επικριτές αποδοκιμάζουν την τιμή τ, τις δυσανάλογες ζημιές που προκαλούνται από πυρηνικά ατυχήματα και τα ραδιενεργά υπολείμματα που παραμένουν επικίνδυνα για την υγεία για χιλιάδες χρόνια.
Ωστόσο, ολοένα και πιο ένθερμοι και ισχυροί υποστηρικτές - μερικοί επιστήμονες του κλίματος και περιβαλλοντικοί εμπειρογνώμονες μεταξύ αυτών - υποστηρίζουν ότι η πυρηνική ενέργεια είναι η καλύτερη μας ελπίδα για τη διατήρηση της κλιματικής αλλαγής υπό έλεγχο, σημειώνοντας ότι εκπέμπει τις λιγότερες επιβλαβείς για τον πλανήτη εκπομπές και είναι κατά μέσο όρο ασφαλέστερη από σχεδόν οποιαδήποτε άλλη πηγή ενέργειας. Τα πυρηνικά ατυχήματα είναι τρομακτικά αλλά εξαιρετικά σπάνια — ενώ στον αντίποδα η ρύπανση από άνθρακα και άλλα ορυκτά καύσιμα προκαλεί καθημερινά θανάτους και ασθένειες, λένε οι επιστήμονες.
Πολλές κυβερνήσεις πιέζουν να ενσωματώσουν την πυρηνική ενέργεια στα κλιματικά σχέδια στη διάσκεψη στη Γλασκώβη, γνωστή ως COP26. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, εν τω μεταξύ, συζητά αν θα χαρακτηρίσει την πυρηνική ενέργεια ως επίσημα «πράσινη» — μια απόφαση που θα κατευθύνει επενδύσεις δισεκατομμυρίων ευρώ τα επόμενα χρόνια. Αυτό έχει επιπτώσεις παγκοσμίως, καθώς η πολιτική της ΕΕ θα μπορούσε να θέσει ένα πρότυπο που θα ακολουθήσουν άλλες οικονομίες.
Τι γίνεται όμως με τα ραδιενεργά απόβλητα; Οι αντιδραστήρες παγκοσμίως παράγουν χιλιάδες τόνους υψηλά ραδιενεργών αποβλήτων κάθε χρόνο.
Η Γερμανία ηγείται των χωρών, κυρίως εντός της ΕΕ, που αντιστέκονται σθεναρά ενάντια στον χαρακτηρισμό της πυρηνικής ενέργειας ως «πράσινης». Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση Μπάιντεν υποστηρίζει την πυρηνική ενέργεια, η Κίνα έχει δώδεκα αντιδραστήρες υπό κατασκευή — ακόμη και η Ιαπωνία υποστηρίζει ξανά την πυρηνική ενέργεια, 10 χρόνια μετά την καταστροφή του εργοαστασίου της στην Φουκουσίμα.
Αλλά καμία χώρα στον κόσμο δεν εξαρτάται τόσο από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες όσο η Γαλλία, η οποία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της υποστήρξης των πυρηνικών σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Παράλληλα, συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων παικτών στη βιομηχανία πυρηνικών αποβλήτων, στην ανακύκλωση ή επανεπεξεργασία πυρηνικών υλικών από όλο τον κόσμο.
Νότια των πεδίων μάχης του Βερντέν του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου, φορτηγά που φέρουν ενδείξεις προειδοποίησης ραδιενέργειας μπαίνουν σε χώρο αποθήκευσης αποβλήτων κοντά στο χωριό Soulaines-Dhuys. Ελέγχονται επανειλημμένα, σκουπίζονται και σαρώνονται για διαρροές. Το φορτίο τους - συμπιεσμένα απόβλητα γεμισμένα σε κυλίνδρους από σκυρόδεμα ή χάλυβα - στοιβάζονται από ρομποτικούς γερανούς σε αποθήκες που στη συνέχεια γεμίζονται με χαλίκι και σφραγίζονται με περισσότερο σκυρόδεμα.
Η εταιρεία που διαχειρίζεται τα απόβλητα, η Andra, ξέρει ότι η διαδικασία αυτή τρομάζει τους ανθρώπους. «Δεν μπορώ να παλέψω ενάντια στους φόβους των ανθρώπων. Ο ρόλος μας είναι να εγγυηθούμε την ασφάλεια των ανθρώπων και του περιβάλλοντος καθώς και των εργαζομένων στο εργοτάξιο», δήλωσε εκπρόσωπος της εταιρείας.
Οι μονάδες αποθήκευσης περιέχουν το 90% των ραδιενεργών αποβλήτων χαμηλής έως μέσης δραστηριότητας της Γαλλίας, συμπεριλαμβανομένων εργαλείων, ρούχων και άλλων υλικών που σχετίζονται με τη λειτουργία και τη συντήρηση του αντιδραστήρα. Η τοποθεσία αυτή έχει σχεδιαστεί για να αντέξει τουλάχιστον 300 χρόνια μετά την άφιξη της τελευταίας αποστολής, όταν η ραδιενέργεια του περιεχομένου της προβλέπεται να μην είναι υψηλότερη από τα επίπεδα που υπάρχουν στη φύση.
Για απόβλητα μεγαλύτερης διάρκειας ζωής - κυρίως χρησιμοποιημένα πυρηνικά καύσιμα, τα οποία παραμένουν δυνητικά θανατηφόρα για δεκάδες χιλιάδες χρόνια - η Γαλλία θέτει τις βάσεις για μια μόνιμη εγκατάσταση κάτω από τα χωράφια καλαμποκιού και σιταριού έξω από τον κοντινό οικισμό του Bure.
Περίπου 500 μέτρα κάτω από την επιφάνεια, οι εργάτες πραγματοποιούν δοκιμές με πηλό και γρανίτη, χαράζουν σήραγγες και προσπαθούν να αποδείξουν ότι το μακροπρόθεσμο σχέδιο αποθήκευσης είναι η ασφαλέστερη λύση για τις μελλοντικές γενιές. Παρόμοιοι χώροι αποθήκευσης βρίσκονται υπό ανάπτυξη ή μελέτη και σε άλλες χώρες.
Εάν το αποθετήριο κερδίσει τη γαλλική ρυθμιστική έγκριση, θα περιέχει περίπου 94.000 τόνους των πιο ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται «από την αρχή της πυρηνικής εποχής μέχρι το τέλος των υφιστάμενων πυρηνικών εγκαταστάσεων», δήλωσε η Όντρευ Γκιλεμενέτ, γεωλόγος και επιστήμονας στο υπόγειο εργαστήριο.
«Δεν μπορούμε να αφήσουμε αυτά τα απόβλητα σε χώρους αποθήκευσης στην επιφάνεια», όπου είναι τώρα, λέει. «Αυτό είναι ασφαλές, αλλά όχι βιώσιμο».
Το κόστος των 25 δισεκατομμυρίων ευρώ του προτεινόμενου αποθετηρίου έχει ήδη ενσωματωθεί στον προϋπολογισμό από γαλλικές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, λέει η Όντρευ. Αλλά αυτό είναι μόνο ένα μέρος του εκπληκτικού κόστους κατασκευής και λειτουργίας πυρηνικών σταθμών.
Γύρω από το Μπουρέ, οι πινακίδες του δρόμου αντικαθίστανται με γκράφιτι που γράφουν «Η εποχή των πυρηνικών τελείωσε» και οι ακτιβιστές κατασκηνώνουν στην κεντρική διασταύρωση της πόλης.
Η Greenpeace κατηγορεί τη γαλλική πυρηνική βιομηχανία ότι απομακρύνει τα απόβλητα σε άλλες χώρες και συγκαλύπτει προβλήματα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις, κάτι που αρνούνται οι αξιωματούχοι της βιομηχανίας. Ακτιβιστές πραγματοποίησαν διαμαρτυρία την περασμένη εβδομάδα στο λιμάνι της Δουνκέρκης, την στιγμή που επανεπεξεργασμένο ουράνιο φορτωνόταν σε ένα πλοίο για την Αγία Πετρούπολη, απαιτώντας τον τερματισμό της πυρηνικής ενέργειας και περισσότερη έρευνα για λύσεις για τα υπάρχοντα απόβλητα.
Ορισμένοι εξέχοντες επιστήμονες υποστηριζουν τώρα τα οφέλη της πυρηνικής ενέργειας. Διατρανώνουν ότι τον τελευταίο μισό αιώνα, οι πυρηνικοί σταθμοί έχουν αποφύγει την εκπομπή περίπου 60 δισεκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα παρέχοντας ενέργεια που διαφορετικά θα προερχόταν από ορυκτά καύσιμα.
Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση δίνει στους υποστηρικτές των πυρηνικών ένα άλλο επιχείρημα. Με το κόστος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου να οδηγεί σε μια κρίση τιμών ενέργειας σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κάνει συχνά λόγο για «τις ευρωπαϊκές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και, φυσικά, την ευρωπαϊκή πυρηνική ενέργεια».
Τα απόβλητα, εν τω μεταξύ, δεν εξαφανίζονται.
Για να κάνει τις χωματερές ραδιενεργών σκουπιδιών λιγότερο «τρομακτικές» για τους κατοίκους της περιοχής, η εταιρεία Andra διοργανώνει σχολικές επισκέψεις εκεί, ενώ σε έναν χώρο της εγκατάστασης φιλοξενείται ακόμη και ένα παιχνίδι απόδρασης. Οι ερευνητές αποθήκευσης αποβλήτων είναι έτοιμοι για κάθε είδους πιθανές μελλοντικές απειλές - επανάσταση, ακραία καιρικά φαινόμενα, ακόμη και την επόμενη Εποχή των Παγετώνων, λέει η Όντρευ.
Ό,τι κι αν συμβεί στη Γλασκώβη, «είτε αποφασίσουμε να συνεχίσουμε με την πυρηνική ενέργεια είτε όχι», λέει, «θα χρειαστεί να βρούμε μια λύση για τη διαχείριση αυτών των πυρηνικών αποβλήτων» που έχει ήδη παράξει η ανθρωπότητα.