Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, την οποία η χώρα μας κύρωσε με τον ν.4074/2012 (ΦΕΚ 88α) και το δικαιωματικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας που αντικατοπτρίζει στο σύνολο της, στον πυρήνα της διασφάλισης των δικαιωμάτων του ατόμου με αναπηρία, κυρίαρχη θέση κατέχει το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση.
Το θεμελιώδες αυτό ανθρώπινο δικαίωμα κατοχυρώνεται στο αρ.19 της Σύμβασης και διαμορφώνει καθοριστικά την προσωπικότητα του ατόμου, αποτελώντας παράλληλα έναν ιδιαίτερα σημαντικό δείκτη κοινωνικής και πολιτισμικής προόδου.
Καθένας πρέπει να μπορεί ελεύθερα να επιλέξει τους όρους και τις συνθήκες που θα ζήσει, με βάση τις δικές του ανάγκες, επιθυμίες, στόχους και προσδοκίες.
Η ανεξάρτητη διαβίωση αποτελεί βασικό δομικό συστατικό για την οικοδόμηση ενός σύγχρονου, προοδευτικού και κοινωνικά δίκαιου κράτους, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς και προϋποθέτει ότι όλα τα άτομα με αναπηρία έχουν ίσες ευκαιρίες εξέλιξης και τον έλεγχο των αποφάσεων για τη ζωή τους, είτε διαβιούν μόνοι τους, είτε μέσα σε οικογενειακό πλαίσιο, είτε σε προστατευμένο περιβάλλον. Για την επίτευξη αυτής της συνθήκης, το Κράτος οφείλει να μεριμνά ώστε να τους παρέχεται ένα πλέγμα υποστηρικτικών υπηρεσιών, στη βάση των εξατομικευμένων αναγκών και επιλογών τους.
Κεντρικό ρόλο για την πραγμάτωση των όρων της ανεξάρτητης διαβίωσης, όπως προβλέπεται και από τη Σύμβαση, κατέχει ο θεσμός του προσωπικού βοηθού, μια υπηρεσία η οποία πρέπει να παρέχεται δωρεάν στα άτομα με αναπηρία που την έχουν ανάγκη, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη κοινωνική τους αυτονομία και την ενεργή και ισότιμη συμμετοχή τους σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής δραστηριότητας.
Ενώ στις 22 από τις 27 χώρες της Ε.Ε. καθώς και στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και τον Καναδά παρέχεται προσωπική βοήθεια υπό διάφορες μορφές, στην Ελλάδα, έγινε για πρώτη φορά λόγος με πολιτικούς όρους για την υπηρεσία του προσωπικού βοηθού μόλις το 2019, με τη σχετική δέσμευση του σημερινού πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και τη συνακόλουθη ένταξη της πρότασης στο πρόγραμμα της ΝΔ.
Προς υλοποίηση των δεσμεύσεων της Κυβέρνησης, συστάθηκε στη Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων ομάδα εργασίας, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων πλευρών, η οποία συνέταξε πόρισμα, με στόχο τη θεσμοθέτηση της υπηρεσίας του προσωπικού βοηθού και την ένταξή της σ’ ένα ευρύτερο πλέγμα κοινωνικής υποστήριξης για τα άτομα με αναπηρία.
Στη συνέχεια θεσπίστηκε με το ν.4837/2021 (ΦΕΚ 178/Α), στην κατεύθυνση του στόχου 11 του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, η δυνατότητα παροχής προσωπικού βοηθού της επιλογής τους για τα άτομα με αναπηρία, μια σημαντική υποστηρικτική υπηρεσία για όσους τη χρειάζονται, η οποία συντελεί στην αποτροπή της ιδρυματοποίησης τους, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ίδιων και των οικογενειών τους και στην ισότιμη συμμετοχή τους σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής.
Στη συνέχεια δημοσιεύτηκαν οι δύο Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις οι οποίες καθορίζουν τις προϋποθέσεις και τα κριτήρια για την υλοποίηση του διετούς πιλοτικού προγράμματος, μετά την ολοκλήρωση του οποίου θα ξεκινήσει η καθολική παροχή της υπηρεσίας, με βάση τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν από την πιλοτική εφαρμογή.
Ο προϋπολογισμός για την υλοποίηση του διετούς πιλοτικού προγράμματος ανέρχεται στο ποσό των 41.282.000 ευρώ και θα καλυφθεί από πιστώσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Για την καθολική εφαρμογή του προγράμματος έχει διασφαλιστεί χρηματοδότηση της τάξης των 320.000.000 ευρώ από τα ΠΕΠ του ΕΣΠΑ.
Το πιλοτικό πρόγραμμα θα διεξαχθεί σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση θα αφορά 1.000 ωφελούμενους που διαμένουν στην περιφέρεια Αττικής και η υπηρεσία θα παρέχεται για δύο χρόνια. Η δεύτερη φάση θα ξεκινήσει στις αρχές του 2023, θα καλύπτει 1.000 ωφελούμενους από άλλες περιφέρειες της χώρας και η υπηρεσία θα παρέχεται για ένα χρόνο.
Οι αιτήσεις των ενδιαφερομένων για υπαγωγή στο πρόγραμμα ξεκινούν από σήμερα 14 Απριλίου και υποβάλλονται μέσω της πλατφόρμας prosopikosvoithos.gov.gr μέχρι και τις 15 Μαΐου.
Το 60% όσων θα λάβουν την παροχή θα είναι άτομα με κινητική αναπηρία, το 35% θα είναι άτομα με νοητική, αναπτυξιακή ή ψυχική αναπηρία και το 5% θα είναι άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες.
Οι αιτούντες πρέπει να είναι ηλικίας μεταξύ 16 και 65 ετών, να έχουν γνωμάτευση αναπηρίας από τα ΚΕΠΑ τουλάχιστον 67%, και το ατομικό τους εισόδημα να μην υπερβαίνει τις 60000 ευρώ.
Προκειμένου να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, οι επιλέξιμοι ωφελούμενοι θα αξιολογούνται από ειδική τριμελή επιστημονική επιτροπή στη βάση του δικαιωματικού μοντέλου, αποτελούμενη από έναν ψυχολόγο, έναν εργοθεραπευτή και έναν κοινωνικό λειτουργό.
Η αξιολόγηση θα περιλαμβάνει συνέντευξη με τον αξιολογούμενο σχετικά με την αναπηρία του, τη διάρθρωση της καθημερινότητας του και των ατομικών συνθηκών ζωής του εν γένει, καθώς επίσης και αξιολόγηση της λειτουργικότητας του με τη χρήση του προγράμματος αξιολόγησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, WHODAS 2.
Κάθε μέλος της επιτροπής εκτιμά ελεύθερα και αξιολογεί, τα στοιχεία της αίτησης και του ερωτηματολογίου, την απόφαση με το ποσοστό αναπηρίας από τα ΚΕΠΑ, τη λειτουργικότητα του αξιολογούμενου και τα λεκτικά και εξωλεκτικά δεδομένα που προκύπτουν από τη συνέντευξη και την επικοινωνία μαζί του.
Κάθε αποδέκτης που θα επιλεγεί μετά την αξιολόγηση θα υποστηρίζεται από προσωπικό βοηθό της επιλογής του, ο οποίος θα αποτελεί το ικανό και αναγκαίο μέσο για την ενίσχυση της ανεξάρτητης διαβίωσης του σύμφωνα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του και θα τον υποστηρίζει σε δραστηριότητες όπως:
α) δραστηριότητες καθημερινής ζωής όπως σίτιση, ένδυση, προσωπική υγιεινή,
β) εργασία και σπουδές
γ) συμμετοχή σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και
δ) δραστηριότητες συμμετοχής στην κοινωνική ζωή.
Οι υποψήφιοι προσωπικοί βοηθοί, αφού παρακολουθήσουν επιτυχώς εκπαίδευση 50 ωρών σε ζητήματα αναπηρίας, καταχωρούνται σε ειδικό μητρώο, στο οποίο θα έχουν πρόσβαση και οι ωφελούμενοι που θα επιλεγούν να λάβουν την παροχή.
Αν και στις περισσότερες προηγμένες χώρες η προσωπική βοήθεια θεωρείται κατάκτηση δεκαετιών, στη χώρα μας η πολιτική βούληση εκδηλώθηκε μόλις το 2019 και μέσα σε τρία χρόνια, παρά τις αντιξοότητες που βιώνουμε σε παγκόσμιο επίπεδο, η δέσμευση γίνεται πράξη, ενώ άλλα κράτη χρειάζονταν πολύ περισσότερα χρόνια προκειμένου να θεσμοθετήσουν και να λειτουργήσουν μια τέτοια υποστηρικτική υπηρεσία.
Ύψιστη προτεραιότητα μας παραμένει ο άνθρωπος και οι ανάγκες του, με στόχο να διαμορφώσουμε μια κοινωνία ισχυρή, δίκαιη, βιώσιμη στη βάση των αρχών της ενεργητικής αλληλεγγύης και της καθολικής συμπερίληψης.
***
Tου Γιώργου Σταμάτη Γενικού Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας