Σοκ και άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή. Στην ψυχολογία ονομάζονται «τα πέντε στάδια του πένθους», και λέγεται ότι είναι συναισθήματα που βιώνουν άνθρωποι που έχουν περάσει οποιαδήποτε επίπονη και αναπάντεχη κατάσταση. Όπως μια φυσική καταστροφή.
Στην περίπτωση της Μάνδρας υπάρχει πένθος για τις ζωές που χάθηκαν, για την κανονικότητα της ζωής που διαταράχτηκε, για τις απώλειες περιουσιών, αλλά και για τον άμεσο κίνδυνο που έχουν βιώσει για την ίδια τους τη ζωή, ο οποίος αφήνει το αποτύπωμά του στον ψυχισμό των πληγέντων. Αποτύπωμα που αν δεν κάνουν κάτι για αυτό, οι ίδιοι και η πολιτεία, μπορεί να τους ταλαιπωρεί για χρόνια.
Ο διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, ψυχίατρος και επιστημονικός συνεργάτης του Γενικού Ογκολογικού Νοσοκομείου Κηφισιάς «Άγιοι Ανάργυροι» Χρήστος Λιάπης, δήλωνε πριν από λίγες ημέρες στο Πρακτορείο Fm ότι 4 στους 10 πληγέντες από φυσικές καταστροφές κινδυνεύουν από ψυχικές διαταραχές τον πρώτο χρόνο, λόγω του μετατραυματικού στρες.
«Οι μετατραυματικές εμπειρίες αποδιοργανώνουν όλο το εγκεφαλικό σύστημα του ανθρώπου» εξηγεί στη HuffPost Greece η ψυχολόγος και επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χριστίνα Αντωνοπούλου. Τα συμπτώματα ποικίλουν, όμως είναι ανάλογα με εκείνα ενός τρομοκρατικού χτυπήματος. Περιλαμβάνουν τρόμο, φοβίες, εφιάλτες, ψυχοσωματικές καταστάσεις και διαταραχές, ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών, ενοχή, θυμό, ντροπή, υπερβολική δυσπιστία στις ανθρώπινες σχέσεις. «Όλες οι καταστροφές έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Το απρόβλεπτο. Οι πλημμύρες, οι ανεμοστρόβιλοι, οι πυρκαγιές, δεν προαναγγέλλονται. Οι άνθρωποι μένουν άναυδοι. Ανίσχυροι και απελπισμένοι. Όταν τα γεγονότα έχουν τέτοια ένταση, όπως η πλημμύρα, τότε παραδίνεσαι. Και δεν μπορεί να λειτουργήσει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης», μας εξηγεί η κ. Αντωνοπούλου που εκτιμά ότι αυτά τα συναισθήματα αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν και οι άνθρωποι στη Μάνδρα.
«Αυτοί οι άνθρωποι είναι πολυτραυματίες. Ψυχικά, σωματικά, οικονομικά. Σε τέτοιο βαθμό που το τραύμα δεν εξαλείφεται μόνο και μόνο επειδή θα φτιάξουν τα σπίτια τους. Το τραγικό αυτό γεγονός έχει αφήσει ένα αποτύπωμα. Το αποτύπωμά του φόβου. Ότι κινδυνεύει η ζωή τους. Και όσος χρόνος και αν περάσει, με το παραμικρό σοκ -να κλειστούν για παράδειγμα μέσα στο ασανσέρ- επανέρχεται ο φόβος του θανάτου».
Ιδιαιτέρως ευάλωτα τα παιδιά
Εξαιρετικά σημαντικό θέμα είναι και τα παιδιά που έχουν πληγεί από την φυσική καταστροφή. Όπως μας εξηγεί η ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος, Αλεξάνδρα Καππάτου, ο βαθμός που θα επηρεαστεί το παιδί εξαρτάται από τον χαρακτήρα του, την ηλικία του, την ένταση του γεγονότος, αν το ίδιο ήταν μάρτυρας του γεγονότος ή θύμα, αν έχασε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο, η στήριξη που του παρέχει οικογένειά του, αλλά και εάν αντιμετώπιζε από πριν κάποια ψυχική διαταραχή.
Ποια συμπτώματα θα πρέπει να χτυπήσουν καμπανάκι στους γονείς; Ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία.
«Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας μπορεί να παρουσιάσουν έντονο άγχος αποχωρισμού από τους γονείς, να ξεσπάνε εύκολα σε κλάματα, να δείχνουν αυξημένη κινητικότητα ή αντίθετα παθητικότητα, μπορεί να παρουσιάσουν κάποια παλινδρόμηση σε συμπεριφορές μικρότερης ηλικίας, όπως για παράδειγμα ενούρηση. Τα παιδιά της σχολικής ηλικίας, μέχρι το τέλος του δημοτικού, μπορεί να παρουσιάσουν επιθετικότητα, τάση να απομονωθούν, ξεσπάσματα θυμού, αρνητισμό, φόβους, κλάματα, έλλειψη συγκέντρωσης στα μαθήματα τους, να είναι συχνά λυπημένα, να έχουν συναισθήματα ενοχής για αυτό που συνέβη στην οικογένειά τους, διαταραχές στον ύπνο, εφιάλτες, ή ακόμη και ψυχοσωματικά. Στους έφηβους, οι αντιδράσεις μοιάζουν συνήθως με εκείνες των ενηλίκων. Άγχος, απόσυρση, αρνητικές σκέψεις, εφιάλτες, αντικοινωνική συμπεριφορά», μας λέει η κ. Καππάτου. Μάλιστα, αυτά τα συμπτώματα μπορεί να μην παρουσιαστούν άμεσα, αλλά και μετά από καιρό.
Σε αυτές τις περιπτώσεις πολύ σημαντική είναι η αντίδραση των γονέων, μας εξηγεί. Αρχικά θα πρέπει να ενθαρρύνουν το παιδί τους να εκφράσει τα συναισθήματά του. Ακόμη και αν είναι πολύ μικρό σε ηλικία, μπορεί να γίνει μέσω της ζωγραφικής και του παιχνιδιού. Και πρέπει να το καθησυχάζουν και να του εξηγούν ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνεται στεναχώρια ή φόβο. Κυρίως όμως να μην φαίνονται ανήσυχοι οι ίδιοι οι γονείς μπροστά στο παιδί και να φροντίσουν να επανέλθουν όσο πιο γρήγορα γίνεται στην καθημερινότητά τους. Και εδώ έρχεται η Πολιτεία, που πρέπει να βοηθήσει ως προς αυτό.
Χρειάζονται υποστήριξη από ειδικούς και από την Πολιτεία
Αυτό που τονίζουν τόσο η κ. Καππάτου όσο και η κ. Αντωνοπούλου, είναι ότι η Πολιτεία οφείλει να φροντίσει και για την ψυχική υγεία αυτών των ανθρώπων.
«Η πολιτεία πρέπει να έχει στο μυαλό της ότι πρέπει να αποκατασταθεί η καθημερινότητά τους, το συντομότερο δυνατόν. Για να μην έχουμε και άλλα θύματα, από τους επιζώντες πλέον», αναφέρει η κ. Καππάτου. Παράλληλα με την αποκατάσταση των υλικών ζημιών, θα πρέπει να υπάρχει και ψυχολογική βοήθεια, τόσο για τους ενήλικες, όσο και για τα παιδιά, και όχι μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα, τονίζουν. «Έχει υποχρέωση η πολιτεία να προσφέρει ψυχολογική υποστήριξη, ώστε να γνωρίζουν οι άνθρωποι αυτοί για τις μετατραυματικές εμπειρίες. Να ακούσουν τα συμπτώματα και να καταλάβουν ότι είναι φυσιολογικά συναισθήματα που απορρέουν από αυτό που βίωσαν. Να νιώσουν ότι δεν είναι μόνοι», μας λέει η κ. Αντωνοπούλου.