Με την Ελλάδα να προχωρά τάχιστα στην ψηφιακή εποχή, αλλά με μεγάλο ερωτηματικό αν τελικά κινδυνεύουμε να μετατρέψουμε την παραδοσιακή γραφειοκρατία σε ψηφιακή, βρισκόμαστε ίσως στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι των τελευταίων δεκαετιών. Πώς θα πορευτούμε στο νέο ψηφιακό κόσμο που γεννιέται κι η πανδημία ήρθε να επιταχύνει την μετάβαση;
Η φράση που παραδοσιακά θα χρησιμοποιούσαμε για την πανδημία και την επόμενη μέρα είναι ότι ήδη έχουν χυθεί χιλιάδες μελάνια σε άρθρα, έρευνες και γνώμες. Τώρα μάλλον θα γράψουμε ότι έχουν χτυπηθεί εκατομμύρια πλήκτρα σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Πραγματικά ή ψηφιακά πλήκτρα.
H πανδημία ήδη έχει μεταφέρει πολλές συναλλαγές από το πραγματικό στο ψηφιακό περιβάλλον. Από το εμπόριο και τις τραπεζικές συναλλαγές, μέχρι την απόκτηση πιστοποιητικών και τη δημιουργία επιχειρήσεων.
Είναι όλες αυτές οι κινήσεις απόλυτα ασφαλείς; Παίρνουμε τα μέτρα μας; Τα μέτρα που παίρνουμε φθάνουν; Και πώς η έκρηξη της ψηφιακής προσαρμογής στην καθημερινότητα μας, επηρεάζει τις ελευθερίες μας;
Η διευκόλυνση της καθημερινότητας ήταν ζητούμενο στον ανεπτυγμένο κόσμο ως αυτονόητη απόδειξη ποιότητας ζωής. Ωστόσο η διαχείριση της γεννά ερωτήματα. Και προκαλεί ανησυχίες.
“Η Ελλάδα, μπορεί, όμως πλέον, χωρίς το κατάλληλο οικονομικό υπόβαθρο να παρακολουθήσει τις εξελίξεις; Ή θα αναγκαστεί να υποκύψει στις φιλοδοξίες και τις επιθυμίες των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας;”
Υπάρχουν δύο βασικά θέματα που, κατά την ταπεινή μου γνώμη, πρέπει να εστιάσουμε:
(1) στις βαθιές κι έντονες ανισότητες που δημιουργούνται ήδη στον ανεπτυγμένο κόσμο (άρα φανταστείτε τι συμβαίνει στο σύνολο της ανθρωπότητας)
(2) στον ψηφιακό αναλφαβητισμό.
Το πρώτο θέμα είναι τεράστιας σημασίας και θα έπρεπε ήδη να είναι το κύριο θέμα σε όλα τα διεθνή fora. Ενώ το διαδίκτυο είναι ένας κοινός τόπος όλων, ενώ θα έπρεπε να σημαίνει την επιτομή της ελευθερίας, εντούτοις καθημερινά φέρεται ότι γίνεται η απόδειξη της στέρησης βασικών ελευθεριών.
Σε καθεστώτα με περιτύλιγμα δημοκρατίας ήδη υπάρχει έλεγχος δραστηριοτήτων και κινήσεων.
Σε καθεστώτα ουσία και πράξη δημοκρατικά οι συνήθειες κι οι επιλογές μας γίνονται βορά ψηφιακών πλατφορμών, εφαρμογών και μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Κι αν στην Ευρώπη το GDPR (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων) ήρθε για να συμβάλει στην όσο το δυνατόν προστασία των προσωπικών δεδομένων, στις ΗΠΑ εξακολουθούν να δημιουργούνται εταιρείες (και περιουσίες) από τη διαχείριση των περιβόητων data (τα περιβόητα δεδομένα).
Κι όμως και στις ΗΠΑ υπάρχουν αντίστοιχα GDPR, όπως το CPP (California Privacy & Protection Law) ή το WPA (Washington Privacy Act). Κι αν προσωπικά θεωρώ τη δυνατότητα έκφρασης το μεγαλύτερο όπλο στην υπηρεσία του πολίτη η -φυσική ή τεχνητή- κατάχρηση ανάγκασε κι αναγκάζει σε περιορισμούς.
“Υπάρχει, όμως, κι η άλλη πλευρά του νομίσματος: τα data μπορεί να στερήσουν προσωπικές ελευθερίες ωστόσο μπορεί να σώσουν ζωές.”
Μήπως, όμως, οι περιορισμού αυτοί διαμορφώνουν μια ιδιότυπη ψηφιακή φυλακή; Μήπως περιορίζουν ή/κι ελέγχουν προσωπικές ελευθερίες, προσωπικές επιλογές; Και πως αντιδρά ο ανεπτυγμένος κόσμος σε ανισότητες που ήδη δημιουργούνται από υπηρεσίες που υιοθετούνται;
Φανταστείτε ότι η Ελλάδα, παρόλο που λόγω των απανωτών κρίσεων των τελευταίων ετών έχει γνωρίσει τρομερή πτώση του βιοτικού της επιπέδου, εξακολουθεί να θεωρείται μια χώρα ισχυρή, μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας και κάτοχος ισχυρού νομίσματος.
Μπορεί, όμως πλέον, χωρίς το κατάλληλο οικονομικό υπόβαθρο να παρακολουθήσει τις εξελίξεις; Ή θα αναγκαστεί να υποκύψει στις φιλοδοξίες και τις επιθυμίες των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας;
Δείτε, επίσης για παράδειγμα, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το περιβόητο, πλέον, ψηφιακό πιστοποιητικό εμβολιασμού: ενώ υπάρχουν ήδη εφαρμογές με ISO 18013-5, που σημαίνει αυτόματα παγκόσμια αναγνώριση της εφαρμογής, (μία μάλιστα εκ των οποίων από σύμπραξη αμερικανικής με σουηδική εταιρεία με Έλληνες Επικεφαλής) ταλαιπωρείται από αρνησικυρίες ή/και αδικαιολόγητες καθυστερήσεις.
Υπάρχει, όμως, κι η άλλη πλευρά του νομίσματος: τα data μπορεί να στερήσουν προσωπικές ελευθερίες ωστόσο μπορεί να σώσουν ζωές.
Σκεφτείτε την τηλεϊατρική και πόσο χρήσιμη αποδείχθηκε μέσα στην πανδημία και πόσο ακόμα πιο χρήσιμη μπορεί να αποδειχθεί στις απομακρυσμένες περιοχές της νησιωτικής Ελλάδας.
Και ταυτόχρονα ας σκεφτούμε γιατί ενώ η τηλεϊατρική ήδη μας εξυπηρετεί, η Ελληνική Πολιτεία δεν έχει θεσμοθετήσει τη σημερινή σύγχρονη λειτουργία της μέσω έξυπνων κινητών τηλεφώνων; Τα όρια καμία φορά δεν είναι τόσο ευδιάκριτα αλλά η αξία μιας υπηρεσίας μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντική.
“Η τηλεκπαίδευση ανέδειξε μέσα στις ίδιες κοινωνίες τις σημαντικές ανισότητες που υπάρχουν. Όχι μόνο ανάμεσα στις ανεπτυγμένες χώρες. Μέσα στην ίδια την χώρα.”
Κι εκεί κλείνουμε στο μάτι στο δεύτερο θέμα. Τον ψηφιακό αναλφαβητισμό.
Οι εξελίξεις τρέχουν τόσο γρήγορα που ολόκληρα επαγγέλματα εξαφανίζονται. Δεν είναι νέα κατάσταση αυτή. Πάντοτε συνέβαινε στην ιστορική πραγματικότητα. Είναι ωστόσο χρονικά πολύ πιο γρήγορη. Και μάλιστα τόσο γρήγορη που κανείς δυσκολεύεται να την παρακολουθήσει.
Κι αν για μένα ο προγραμματισμός στα σχολεία πρέπει να μπει ως υποχρεωτικό μάθημα στα δημοτικά και να υπάρχει στο σύνολο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, η τηλεκπαίδευση ανέδειξε μέσα στις ίδιες κοινωνίες τις σημαντικές ανισότητες που υπάρχουν. Όχι μόνο ανάμεσα στις ανεπτυγμένες χώρες. Μέσα στην ίδια την χώρα.
Ταυτόχρονα οι μεγαλύτερες ηλικίες δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να κατανοήσουν τις νέες έννοιες. Πόσο μάλλον να τις υιοθετήσουν.
Από εκεί και πέρα ενώ λέξεις όπως το upskilling (αναβάθμιση γνώσης) και reskilling (επανεκπαίδευση) ακούγονται όλο και πιο συχνά στην αγγλική τους έκδοση, στην ελληνική πραγματεία πρακτικά απέχουμε έτη φωτός από την καθολική υιοθέτησή τους.
“Καλώς ή κακώς την ίδια ώρα που πρέπει να σκεφτούμε τα σύγχρονα μεγάλα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα πολύτιμα μικρά καθημερινά. Διότι συνεχώς συναντιούνται.”
Τι κι αν γίνονται προσπάθειες, τι κι αν γίνονται συζητήσεις η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν φθάνει αν δεν υπάρχει πολιτική υποστηρικτική απόφαση.
Καλώς ή κακώς την ίδια ώρα που πρέπει να σκεφτούμε τα σύγχρονα μεγάλα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα πολύτιμα μικρά καθημερινά. Διότι συνεχώς συναντιούνται.
Τα σύγχρονα μεγάλα έρχονται από το παρελθόν και τα χρόνια κρίσεων δημοσίου χρέους και της απανωτής κρίσης της πανδημίας.
Το διεθνές πρόσημο της τελευταίας αναγκάζει κι εμάς να προσαρμόσουμε τον τρόπο σκέψης στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα που διαμορφώνεται. Έχει μέσα της θεμελιώδη ζητήματα. Χρειάζονται, όχι μόνο, σοβαρότητα, όχι μόνο βαθιά και πολύπλευρη σκέψη, όχι μόνο επενδύσεις σε έρευνα κι ανάπτυξη αλλά και γενναιότητα ψυχής, συναισθηματική νοημοσύνη κι οραματική αντίληψη.