Παρά τις δημόσιες επικρίσεις που συχνά βλέπουν το φως της δημοσιότητας, η αποδοχή των reality shows φαίνεται να αποκτά ολοένα και μεγαλύτερο έρεισμα στη σύγχρονη κοινωνία, κυρίως δε μεταξύ των νέων, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τους υψηλούς δείκτες τηλεθέασης.
Οι κοινωνιολογικές έρευνες των περασμένων δεκαετιών οι οποίες εστίαζαν στην καταλυτική κοινωνική επίδραση των ΜΜΕ μέσω της διαφήμισης, σήμερα στρέφουν την προσοχή τους στην μελέτη του νέου και πολύπλευρου κοινωνικού φαινομένου που σαρώνει κυριολεκτικά τις σύγχρονες κοινωνίες και αποδίδεται με το νεολογισμό reality show. Ωστόσο, η κύρια συνιστώσα των κοινωνιολογικών ερευνών δεν έχει αλλάξει, τουναντίον έχει ενισχυθεί καθότι η επικράτηση των reality shows οφείλεται κατά κύριο λόγο στο χώρο της διαφήμισης που έλκουν λόγω της αυξημένης τηλεθέασης.
Τα υπέρογκα κέρδη από τις διαφημίσεις που προβάλλονται κατά τη διάρκεια των reality shows επιβεβαιώνουν τον άκρατο καταναλωτισμό που επέφερε και μεθοδικά συντηρεί τον παγκοσμιοποιημένο σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Ένα σύστημα που δημιούργησε τον αλλοτριωμένο καταναλωτή, όπως χαρακτηριστικά τον προσδιόρισε ο Βασίλης Φίλιας, ο οποίος κυριολεκτικά άγεται και φέρεται από μία καταναλωτική μανία που δεν έχει καμία σχέση με τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου. Πρόκειται για τον άνθρωπο που για να αντιμετωπίσει το άγχος του από τα αναρίθμητα προβλήματα της ζωής του, κατασκευάζει ένα δικό του τρόπο ζωής με διέξοδο στην κατανάλωση χωρίς λογική, χωρίς κριτική σκέψη, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Βρετανός κοινωνιολόγος Giddens.
Πέραν, λοιπόν, του κέρδους που συνιστά τη μία όψη του νομίσματος των reality shows, υπάρχει και άλλη όψη που είναι περισσότερο σημαντική και εξαιρετικά κρίσιμη. Πρόκειται για την κοινωνική, ηθική και αξιακή πλευρά του ζητήματος, καθότι τα ερωτήματα που ανακύπτουν για τη επίδραση των reality shows στο ηθικό και αξιακό σύστημα της ανθρώπινης κοινωνίας είναι αμείλικτα.
Απόρροια της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, τα reality shows εισάγουν νέα ήθη, συμπεριφορές και αντιλήψεις. Η ραγδαία εξέλιξη τους παγκοσμίως μαρτυρά ότι πρόκειται για έναν από τους αποτελεσματικότερους μηχανισμούς της ελεύθερης αγοράς, που αποσκοπεί στην ολοένα και μεγαλύτερη εδραίωση της με στόχο πάντα τη συνεχή αύξηση των κερδών της. Και προκειμένου να επιτευχθεί αυτή η συνεχής και αδιάκοπη συσσώρευση κέρδους, είναι αναγκαία η διαμόρφωση νέων προτύπων, νέων ηθών και συμπεριφορών που θα παραγκωνίσουν τις παραδοσιακές νόρμες, στάσεις και αντιλήψεις που στέκονται εμπόδια στην παγκόσμια κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς.
Έτσι, αξίες και αντιλήψεις με επίκεντρο τον άνθρωπο παραβλέπονται εσκεμμένα και παραχωρούν τη θέση τους σε κατασκευασμένες έννοιες που προβάλλουν την ατομικότητα έναντι της συλλογικότητας, το εγώ έναντι του εμείς, χωρίς κανένα σεβασμό στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων. Η αγωνιώδης προσπάθεια των πρωταγωνιστών των reality shows για την κατάκτηση της πρόσκαιρης δημοσιότητας σε συνδυασμό με την ψευδαίσθηση της ατομικής καταξίωσης, οδηγεί σε λεκτικές και πρακτικές συμπεριφορές που εκτοξεύουν τους δείκτες τηλεθέασης, οι οποίοι με τη σειρά τους εκτοξεύουν τα κέρδη από το χώρο της διαφήμισης. Ένας φαύλος κύκλος.
Το σημαντικότερο, βέβαια, όλων είναι οι συνέπειες στην εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας με δεδομένο ότι η επιρροή των reality shows στην εδραίωση προτύπων και συμπεριφορών είναι καταλυτική στους νέους ανθρώπους και ιδίως στο κοινωνικό στρώμα των εφήβων, οι οποίοι αποτελούν τους αυριανούς πολίτες της κοινωνίας. Με άλλα λόγια, αν σήμερα η κοινωνία μας υστερεί στην ανάδειξη της ανθρώπινης διάστασης, της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, πώς θα διαμορφωθεί στο άμεσο μέλλον εάν το παραδοσιακό μοντέλο της ελληνικής κοινωνίας θα έχει κατά ένα μεγάλο μέρος εξαλειφθεί;
Υπό το πρίσμα αυτών των δεδομένων και με απώτερο σκοπό την αντιμετώπιση μιας εξαιρετικά ανησυχητικής διαμορφούμενης κοινωνικής πραγματικότητας που δεν συνάδει με το ηθικό και αξιακό σύστημα της ελληνικής κοινωνίας, η μοναδική ίσως επιλογή που μπορεί να αποτελέσει ανάχωμα είναι το εκπαιδευτικό μας σύστημα και, κυρίως, αυτό της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Είναι ανάγκη η επαναξιολόγηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων με την εισαγωγή κατάλληλα σχεδιασμένων θεματικών ενοτήτων κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, που θα ευαισθητοποιήσουν την εφηβική σκέψη και θα αποτελέσουν το έναυσμα για διάλογο και κριτική προσέγγιση όλων των πτυχών του προβλήματος, έτσι ώστε, έστω και μακροπρόθεσμα, να υπάρξουν ελπιδοφόρα μηνύματα για μια ανθρώπινη κοινωνία της οποίας η συνοχή της θα βασίζεται πρωτίστως σε ανθρώπινες αξίες.
Είναι ανάγκη, τέλος, ο σύγχρονος άνθρωπος, όπως υποστήριξε ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο έργο του «Η άνοδος της ασημαντότητας», να βγει από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση που προκαλείται από την κούρσα της επιδίωξης του κέρδους και του συνεχούς αυξανόμενου καταναλωτισμού.-
* Ο κύριος Ευάγγελος Στεργιούλης είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και ε.α. Υποστράτηγος της Ελληνικής Αστυνομίας. Υπηρέτησε επί σειρά ετών στην έδρα της Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Υπηρεσίας-Europol, στη Χάγη και διετέλεσε προϊστάμενος των Εθνικών Γραφείων Interpol και Europol της Ελλάδας. Έχει διδάξει στις Ακαδημίες της Ελληνικής και Κυπριακής Αστυνομίας, καθώς και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εγκληματολογίας, του Ελληνικού Οργανισμού Πολιτικών Επιστημόνων και ερευνητής του Ελληνικού Ινστιτούτου για τα Ηνωμένα Έθνη.