Οι ιστορίες των Σοβιετικών/ Ρώσων «sleeper agents» - δηλαδή των πρακτόρων που, έχοντας εκπαιδευτεί στον δυτικό τρόπο ζωής, εισήλθαν σε χώρες της Δύσης, ενσωματώθηκαν στις κοινωνίες και έκαναν οικογένειες, αναμένοντας τη στιγμή που θα λάμβαναν εντολή ενεργοποίησης για να αρχίσουν επιχειρήσεις δολιοφθοράς, κατασκοπείας, δολοφονίες κ.α.- αποτελούν πολύ γνωστό αντικείμενο ταινιών και τηλεοπτικών σειρών δράσης με μυστικούς πράκτορες κλπ. Ωστόσο, τα προγράμματα αυτά δεν αποτελούν προϊόν φαντασίας, καθώς υπήρξαν στα αλήθεια επί Ψυχρού Πολέμου και συνέχισαν να υπάρχουν για χρόνια μετά.
Μια τέτοια υπόθεση βρίσκεται στο επίκεντρο εκτενούς δημοσιεύματος του Guardian, με τίτλο «Η ημέρα που ανακαλύψαμε πως οι γονείς μας ήταν Ρώσοι πράκτορες», όπου παρουσιάζεται η ιστορία δύο Καναδών που ζούσαν στις ΗΠΑ, του Ντόναλντ Χίθφιλντ, της Τρέισι Φόλεϊ, και των δύο γιων τους- που στις 27 Ιουνίου 2010 είδαν τους γονείς τους να συλλαμβάνονται από πράκτορες του FBI ως κατάσκοποι.
Οι συλλήψεις έγιναν στο πλαίσιο μιας επιχείρησης υπό την κωδική ονομασία «Ghost Stories»: Όπως έμαθαν οι δύο γιοι του Ντόναλντ Χίθφιλντ και της Τρέισι Φόλεϊ, οι γονείς τους στην πραγματικότητα δεν ονομάζονταν έτσι: Στην πραγματικότητα, τα ονόματα αυτά ανήκαν σε δύο Καναδούς που είχαν πεθάνει χρόνια πριν σε παιδική ηλικία, και τις ταυτότητές τους πήραν οι Αντρέι Μπεζρούκοφ και Έλενα Βαβίλοβα. Και οι δύο τους είχαν γεννηθεί στην ΕΣΣΔ, είχαν εκπαιδευτεί από την KGB και αποσταλεί στο εξωτερικό στο πλαίσιο του προγράμματος των «παρανόμων». Στη συνέχεια, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ- σε μια ιστορία που παραπέμπει ευθέως στη γνωστή τηλεοπτική σειρά «The Americans»- οι δύο πράκτορες, που είχαν ενσωματωθεί στη βορειοαμερικανική κοινωνία, πέρασαν στην υπηρεσία της SVR, που διαδέχτηκε την φοβερή και τρομερή KGB και συνελήφθησαν μαζί με άλλους οκτώ πράκτορες. Μεταξύ των πρακτόρων αυτών ήταν η νεαρή και γοητευτική Άννα Τσάπμαν, που σαγήνευσε τα ΜΜΕ εξαιτίας της εμφάνισής της. Γενικά, η όλη υπόθεση είχε έναν έντονο αέρα «κλισέ» ταινιών με κατασκόπους, από την «Bond girl» εμφάνιση της Τσάπμαν, μέχρι τις μεθόδους που αναφέρονταν στο κατηγορητήριο του FBI.
Έξι χρόνια μετά, ο Σον Γουόκερ, δημοσιογράφος του Guardian, συνάντησε τον έναν από τους δύο γιους, τον 21χρονο Άλεξ στη Μόσχα. Πλέον είναι ο Αλεξάντερ Βαβίλοφ και ο αδελφός του ο Τιμοφέι, αν και πολλοί φίλοι χρησιμοποιούν ακόμα του παλιό τους επίθετο, Φόλεϊ. Ο Άλεξ, αν και μιλά πλέον ρωσικά, δεν είναι άπταιστα, και σπουδάζει σε μια ευρωπαϊκή πόλη, ενώ ο Τιμ εργάζεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα σε χώρα της Ασίας. Από το 2010 και μετά αποφεύγουν συνειδητά τα ΜΜΕ, και πήραν την απόφαση να μιλήσουν στον Guardian λόγω δικαστικής τους μάχης με το καναδικό κράτος για να αποκτήσουν ξανά την καναδική τους υπηκοότητα.
Καθώς διηγείται την ιστορία του, ο Άλεξ θυμάται τι συνέβη όταν έφτασαν στη Μόσχα (κατόπιν σύστασης από τη μητέρα του να πάνε στη Ρωσία για να ξεφύγουν από τα ΜΜΕ): Τους συνάντησαν άτομα που μιλούσαν αγγλικά και συστήθηκαν ως συνάδελφοι των γονιών τους. «Μας έδειξαν φωτογραφίες των γονιών μας στα 20 τους, με στολές, φωτογραφίες με παράσημα. Ήταν εκείνη η στιγμή που σκέφτηκα “ΟΚ, είναι αλήθεια”. Μέχρι τότε αρνιόμουν να τα πιστέψω όλα αυτά». Οι γονείς τους κατέφθασαν μερικές ημέρες μετά, έχοντας παραδεχτεί σε δικαστήριο ότι ήταν Ρώσοι, μετά από ανταλλαγή.
Ο Άλεξ γνωρίζει λίγα πράγματα για το πώς οι γονείς του έγιναν κατάσκοποι: Στρατολογήθηκαν μαζί, ως ζευγάρι. Ένας άλλος «παράνομος» ανέφερε στον Guardian ότι έμαθαν αγγλικά τη δεκαετία του 1970 από μια Αμερικανίδα που είχε αυτομολήσει. Ποτέ δεν συναντούσαν άλλους πράκτορες.
Όπως υπογραμμίζεται στο δημοσίευμα, το πρόγραμμα αυτό ήταν μοναδικό στο είδος του στον κόσμο, και πολλοί είχαν θεωρήσει ότι είχε λάβει τέλος μέχρι την επιχείρηση του FBI το 2010. Οι Ρώσοι ήταν οι μόνοι που εκπαίδευαν πράκτορες στο να φαίνονται σαν ξένοι πολίτες σε μεγάλο βάθος χρόνου, και ο Καναδάς ήταν κλασικός προορισμός των «παρανόμων», για να στήσουν την κάλυψή τους ως απλοί κατά τα άλλα πολίτες της Δύσης, πριν πάνε σε άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία.
Το ζευγάρι είχε σταλεί στον Καναδά τη δεκαετία του 1980, και τον Ιούνιο του 1990 η Βαβίλοβα («Τρέισι Φόλεϊ») γέννησε τον Τιμ. Όσον αφορά στον Αντρέι Μπεζρούκοφ («Ντόναλντ Φόλεϊ») είχε ήδη πτυχίο από σοβιετικό πανεπιστήμιο, ωστόσο ο «Φόλεϊ» όχι- και μεταξύ του 1990 και του 1995 σπούδασε διεθνή οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ στο Τορόντο. Το 1994 γεννήθηκε ο Άλεξ, και έναν χρόνο μετά μετακόμισαν στο Παρίσι (άγνωστο εάν αυτό έγινε υπό τις εντολές της SVR). Ο «Ντόναλντ» σπούδαζε για ΜΒΑ στο Ecole des Ponts και η οικογένεια ζούσε κοντά στον Πύργο του Άιφελ. Όσον αφορά στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και αυτά που ακολούθησαν, η είσοδος του Πούτιν στο Κρεμλίνο σήμαινε την αναζωογόνηση των δραστηριοτήτων των μυστικών υπηρεσιών- και ο Χίθφιλντ, με εξαιρετικό πλέον «δυτικό» background, ήταν ιδανικός για να δράσει σαν πράκτορας της SVR. Οι γονείς δεν είπαν ποτέ στα παιδιά την πραγματικότητα- πιθανώς ωστόσο η μετακόμιση στη Γαλλία και οι φοίτηση σε δίγλωσσα σχολεία να ήταν μια προσπάθεια για να διασφαλιστεί ότι τα παιδιά δεν θα ήταν «κανονικοί Αμερικανοί» χωρίς να «χτυπήσουν συναγερμοί».
Ο Τιμ χαρακτηρίζει την παιδική του ηλικία «απόλυτα φυσιολογική», χωρίς ιδιαίτερες συζητήσεις για τη Ρωσία και την ΕΣΣΔ. Η δράση των γονιών ωστόσο ήταν υπαρκτή, με οδηγίες για διαφυγή της Βαβίλοβα στη Μόσχα, διείσδυση του Μπεζρούκοφ (ο οποίος άρχισε να δουλεύει στο Kennedy School of Government του Χάρβαρντ) σε πολιτικούς και επιχειρηματικούς κύκλους κ.α. Επικοινωνούσαν με την SVR μέσω ψηφιακής στεγανογραφίας, ανεβάζοντας online εικόνες με μηνύματα που ήταν κρυμμένα στα πίξελ και αποκρυπτογραφούνταν μέσω αλγορίθμου της SVR που είχε γραφτεί ειδικά για αυτούς και χρήση κωδικών ονομασιών. Ωστόσο, όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, το ζευγάρι ήταν υπό παρακολούθηση από τότε που είχε μπει στις ΗΠΑ, με το FBI να έχει ερευνήσει θυρίδα που ανήκε στη «Φόλεϊ» το 2001 βρίσκοντας φωτογραφία της με κυριλλικές λέξεις. Όπως φαίνεται, το FBI ήξερε τις πραγματικές ταυτότητες, αλλά προτιμούσε να τους παρακολουθεί αντί να τους συλλάβει μέχρι το 2010 (και δεν έχει γίνει γνωστό γιατί τελικά το έκανε).
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2012 σε δημοσίευμα της Wall Street Journal είχε αναφερθεί πως «κοριός» του FBI είχε πιάσει τους γονείς να αποκαλύπτουν την ταυτότητά τους στον Τιμ λίγο πριν τη σύλληψη, επιδιώκοντας να τον στρατολογήσουν ως κατάσκοπο, με τον ίδιο να δέχεται και να δηλώνει πίστη στη Μητέρα Ρωσία. Ο ίδιος το αρνείται κατηγορηματικά, κάνοντας λόγο για μια εντελώς φτιαχτή υπόθεση. «Γιατί ένα παιδί που μεγάλωσε πιστεύοντας ότι είναι Καναδός να αποφασίσει να ρισκάρει, διακινδυνεύοντας να βρεθεί στη φυλακή, για μια χώρα στην οποία δεν είχε βρεθεί ποτέ ούτε είχε δεσμούς; Επιπλέον, γιατί οι γονείς μου να διακινδυνεύσουν αποκαλύπτοντας τις ταυτότητές τους στον έφηβο γιο τους;».
Η όλη υπόθεση, όπως προαναφέρθηκε, θυμίζει έντονα το τηλεοπτικό «The Americans», και αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς εν μέρει η σειρά βασίστηκε σε αυτό το ζευγάρι. Όπως λένε χιουμοριστικά στον Guardian ο Τιμ και ο Άλεξ, που έχουν δει τη σειρά, έχουν σκεφτεί να μηνύσουν τους δημιουργούς της- ενώ η σειρά αρέσει και στους γονείς τους.