Ο μιλιταρισμός ή αλλιώς η στρατοκρατική υφή του εθνικισμού αποτελεί ένα απ τα θεμελιώδη ιδρυτικά στοιχεία του τουρκικού κράτους, καθώς περιλαμβάνεται (ως αναπόσπαστο κομμάτι του εθνικισμού) στα περίφημα alti ok, ήτοι τα έξι βέλη-αρχές της κεμαλικής κρατικής θεωρίας.
Ως εκ τούτου, το τουρκικό έθνος χαρακτηρίζεται ως κατεξοχήν πολεμικό έθνος (savaşçi milleti),ταυτιζόμενο με το κυρίαρχο μοτίβο της κεμαλικής μιλιταριστικής κληρονομιάς, γνωστό και ως “her Türk asker doğar”, όπερ σημαίνει ”κάθε Τούρκος που γεννιέται αποτελεί έναν στρατιώτη”.
Η δημιουργία του τουρκικού πολεμικού έθνους υιοθετήθηκε ως μιλιταριστικό πρόταγμα βάσει συγκεκριμένων πολιτισμικών και πολιτικών προτύπων, τα οποία ευνόησαν τη καθολική αποδοχή τους από τη τουρκική κοινωνία.
Τα δύο κυρίαρχα πρότυπα αφορούσαν αφενός τη διασύνδεση του μιλιταρισμού με τον εκσυγχρονισμό του κράτους και αφετέρου τη κυριαρχία του παντουρκιστικού προτύπου στη γεωπολιτική σφαίρα επιρροής του τουρκικού κράτους μέσω του μιλιταρισμού.
Αξίζει να σημειωθεί πως με την τουρκοϊσλαμική σύνθεση των αρχών του 80, το παντουρκιστικό πρότυπο εμπλουτίστηκε και μ ένα αντίστοιχο πανισλαμικό, στο οποίο η Τουρκία προβάλλεται ως ο αυθεντικός πρόμαχος του Ισλάμ.
Ο Μιλιταρισμός στην Εκπαίδευση
Η εκπαίδευση σ όλες τις βαθμίδες στη Τουρκία στοχεύει στη δημιουργία του λεγόμενου Έθνους υπό τα Όπλα, εδραζόμενο στο κορυφαίο εγχειρίδιο του περίφημου Γερμανού στρατηγού στην υπηρεσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Goltz Pasha (Collmar Von der Goltz) Das Volk in Waffen, το οποίο επηρέασε καταλυτικά το σώμα των Τούρκων αξιωματικών και τον Κεμάλ ιδιαιτέρως καθώς τον μύησε στη λογική του Ολοκληρωτικού Πολέμου (Totaler Krieg).
Στο τουρκικό σύστημα εκπαίδευσης υφίσταται στη πρώτη βαθμίδα το μάθημα πατριδογνωσίας (Vatandaşlik Bilgisi) ενώ στη Μέση Εκπαίδευση υπάρχει το υποχρεωτικό μάθημα εθνικής ασφάλειας (Milli Güvenlik).
Η κυβέρνηση Ερντογαν στα ανωτέρω μαθήματα έχει εντάξει τη λογική του Jihad (Τζιχάντ) στο πλαίσιο προστασίας του πατρώου εδάφους, ενώ τόσο η Ελλάδα όσο και η Κύπρος και το Ισραήλ στοχεύονται ως παραδοσιακοί εχθροί των Τούρκων. Και οι τρεις χώρες εντάσσονται στους καταπατητές τουρκικών-οθωμανικών εδαφών.
Επιπρόσθετα ιδιαίτερη έμφαση δίνεται απ τη κυβέρνηση του AKP σε μια αντιδυτική πτυχή του τουρκικού μιλιταρισμού επικαλούμενη την εκστρατεία της Καλλίπολης ως ορόσημο απόκρουσης της Δύσης από τη στρατευμένη τουρκική νεολαία.
Ο Εκσυγχρονισμός των Ενόπλων Δυνάμεων και το νέο φάσμα του Τουρκικού Μιλιταρισμού
Ο Τουρκικός Μιλιταρισμός ως απόλυτα εμπεδωμένος στο επίπεδο κράτους- κοινωνίας ανέδειξε τα αμιγώς επιθετικά του χαρακτηριστικά στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου καθώς η Τουρκία απηλλαγμένη από τη Σοβιετική απειλή δεν συμβάδισε με τις στρατηγικές επιλογές των υπόλοιπων νατοϊκών χωρών (πλην ΗΠΑ) αναφορικά με τη μείωση των στρατιωτικών δαπανών.
Ενώ μετά τη πτώση της ΕΣΣΔ η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του ΝΑΤΟ επιδόθηκαν σε σημαντική μείωση του αριθμού των ΕΔ, αντιθέτως η Τουρκία διείδε ένα μεγάλο παράθυρο ευκαιρίας (window of opportunity) ώστε μέσω του εκσυγχρονισμού δομών θεσμών και αύξησης των στρατιωτικών της δυνατοτήτων να καταστεί Περιφερειακή Δύναμη.
Ο τουρκικός μιλιταρισμός εκφράστηκε συνεπώς μέσω της ραγδαίας στρατιωτικής ανάπτυξης (military build up, research and development) στρατηγική που υιοθετήθηκε απ τη στρατιωτική διοίκησηKivrikoģlu στα μέσα της δεκαετίας του 90.
Η διακυβέρνηση του AKP και του Ερντογάν εκτόξευσε τις τουρκικές στρατιωτικές δυνατότητες καθώς επιχειρήθηκε ως καθολική στρατηγική επιταγή, η στρατιωτική αυτονόμηση της Τουρκίας αρχικά ως αναπόσπαστο κομμάτι μιας περιφερειακής τουρκικής στρατηγικής στα μέσα της δεκαετίας του 90 αλλά στη συνέχεια ως θεμελιώδες υπόβαθρο της τουρκικής τεχνολογικής αυτονομίας και κατ επέκταση των τουρκικών ηγεμονικών τάσεων σε μια μεταδυτική αναδιάταξη του κόσμου.
Ο Ερντογάν πλέον συγκροτεί τον νέο τουρκικό μιλιταρισμό υπό το motto “Güçlü Ordu Güçlü Ülke -Ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις- Ισχυρή Χώρα” υπό την αιγίδα της τουρκικής ιδιαιτερότητας (η τουρκική εκδοχή του Sonderweg) στο πλαίσιο μιας νέας κρατικής οντότητας με μεταυτοκρατορικές βλέψεις και παγκόσμιες φιλοδοξίες. (Ο τουρκικος Sonderweg ταυτίζεται με τον οδικό χάρτη που ονόμασε ο Kalin ως Πολύτιμη Μοναξιά -değerli yalnizlik).
Αναμφίλεκτα το νέο φάσμα του τουρκικού μιλιταρισμού εδράζεται στη χρήση της υψηλής τεχνολογίας για στρατιωτικούς σκοπούς, καθώς διέπεται απ τον λεγόμενο τεχνολογικό εθνικισμό ( tech nationalism) ίδιον των μεσαίων δυνάμεων που επιδιώκουν να πρωτοστατήσουν στον αναδυόμενο κόσμο.
Πρωταγωνιστώντας όχι ως fence sitters τιθέμενοι δηλαδή στο περιθώριο της νέας ηγεμονικής αντιπαράθεσης μεταξύ ΗΠΑ - Κίνας αλλά ως blade runners εκμεταλλευόμενοι τις αδυναμίες των ξεχωριστών μπλοκ Δυνάμεων προβάλλοντας την αναβαθμισμένη στρατιωτική ισχύ τους ως σημαντικό έρεισμα (leverage) και επιχειρώντας όπου δεν προτίθενται οι κατεξοχήν Μεγάλες Δυνάμεις.
Εμπίπτοντας στη κατηγορία των κρατών που κινούνται βάσει του παραδείγματος του επιθετικού ρεαλισμού (κατά τη θεώρηση του John Mearsheimer), η Τουρκία του Ερντογάν προτάσσει τον τεχνολογικό εθνικισμό και τον τεχνο- μιλιταρισμό ως κατευθυντήριες γραμμές μιας τουρκικής εθνικής ταυτότητας του 21ου αιώνα.
Η νέα εθνική ταυτότητα εδράζεται σε έναν πολεμικό-πολιτισμικό κώδικα, σφυρηλατημένο στη τουρκική στρατιωτική τεχνολογία στη πολεμική επιχειρησιακή κουλτούρα των ενόπλων δυνάμεων και τις επιλεκτικές στρατιωτικές αναφορές στην Οθωμανική Ιστορία.
Η επίτευξη της λεγόμενης Bewaffnung der Gesellschaft κατά τον Klausewitz, ήτοι της στρατιωτικοποίησης της κοινωνίας χρησιμεύει εν προκειμένω αφενός στο να καταστεί η τουρκική κοινωνία και ιδίως η νεολαία πιο συμπαγής ιδεολογικά ,ώστε να αντιμετωπίσει εκ των έσω υπονομεύσεις τύπου ”πολύχρωμων επαναστάσεων” από τη Δύση (η επιρροή απ το ρωσικό υβριδικό δόγμα είναι προφανής) και αφετέρου στο να αποτελέσει η Τουρκία ελκυστικό ηγεμονικό πόλο στον ισλαμικό κόσμο μέσω της στρατιωτικής ισχύος (με αξιοζήλευτη χρηματοδότηση των τουρκικών οπλικών συστημάτων από ισλαμικά και μη κεφάλαια).
Η στράτευση της νεολαίας στα νεοθωμανικά οράματα υπό την αιγίδα της τεχνολογικής προόδου αποτελεί ύψιστο στρατηγικό στόχο του Ερντογάν, καθώς τοιουτοτρόπως αποτρέπει την λεγόμενη φιλελευθεροποίησή της και την περαιτέρω εκδυτικοποίηση σημαντικού κομματιού της, δημιουργώντας μια δυναμική μάζα φορέα των τουρκοϊσλαμικών οραμάτων.
Εν κατακλείδι, ο νέος μιλιταρισμός που προωθείται, λειτουργεί στο πλαίσιο του two level game κατά Putnam.
Αφορά την αλληλεξάρτηση μεταξύ των δύο επιπέδων εξωτερικού και εσωτερικού στο πλαίσιο διαμόρφωσης ηγεμονικής στρατηγικής.
Αφορά επιπροσθέτως και το σύνολο των τουρκικών ελίτ καθώς αποτελεί τον κινητήριο μοχλό προς επίτευξη του εθνικού στόχου ανέλιξης της Τουρκίας στον διεθνή καταμερισμό ισχύος.
Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, ο τουρκικός μιλιταρισμός συνδέεται με το ενδεχόμενο του Πολέμου ως στρατηγική επιλογή του νέου βαθέος κράτους, καθώς χρησιμοποιείται τόσο ως διαπραγματευτικό χαρτί (bargaining chip) όσο και ως μέσο επίτευξης πάγιων στρατηγικών στόχων.
Η ελληνική πλευρά απαιτείται να αντιληφθεί τις συνέπειες αυτών των τάσεων εντός της Τουρκίας σε εύρος τουλάχιστον δύο δεκαετιών.
Η τουρκική ελίτ που εκκολάπτεται είναι επιθετικότερη των προγενέστερων και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση ενώ η τουρκική νεολαία βρίσκει διέξοδο και επενδύει σε επαγγέλματα που σχετίζονται με τη τεχνολογία διττού σκοπού.
***
Το παρόν άρθρο περιλαμβάνεται στο επικείμενο βιβλίο του Κων/νου Λαμπρόπουλου Belli Scientia: Στρατηγικές και Επιχειρησιακές Όψεις τον 21ο αιώνα.