Λήγει σήμερα 10 Ιανουαρίου 2024 η διαβούλευση επί σχεδίου νόμου του Υπουργείου Εσωτερικών, με θέμα «Εκλογή ευρωβουλευτών, διευκόλυνση εκλογέων μέσω επιστολικής ψήφου, εκκαθάριση εκλογικών καταλόγων και λοιπές διατάξεις». Το νομοσχέδιο φέρνει την επιστολική ψήφο στις ευρωεκλογές και τα εθνικά δημοψηφίσματα, καθώς και άλλες διατάξεις, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου εκλογικού συστήματος∙ πιθανολογείται βάσιμα η εν τέλει υπερψήφισή του, τουλάχιστον από την κυβερνητική πλειοψηφία.
Ως προς το εκλογικό σύστημα για τις επερχόμενες ευρωεκλογές, το Υπουργείο δεν έφερε την προηγουμένως διαρρεύσασα ως πιθανή να εφαρμοστεί δυσαναλογική μέθοδο d’ Hondt, που εξηγήθηκε εδώ ( Ευρωεκλογές: Don’t d’ Hondt | HuffPost Greece ΠΟΛΙΤΙΚΗ (huffingtonpost.gr).
Το άρθρο 5 του νομοσχεδίου τροποποιεί τελικά ελαφρώς το εκλογικό σύστημα για τις επερχόμενες ευρωεκλογές. Το προϊσχύον σύστημα προβλεπόταν στο άρθρο 6 του Ν. 4255/2014 (Α’ 11) και ήταν μια εκδοχή απλής αναλογικής. Λέμε ότι το νέο σύστημα είναι ελαφρώς διαφορετικό του, διότι πρόκειται πάλι για απλή αναλογική, με μια ελαφρά αλλαγή στο εκλογικό μέτρο της α’ κατανομής και κατάργηση του μέτρου στη β’ κατανομή εδρών, που θα εξηγήσουμε αμέσως τις συνέπειές τους. Προηγουμένως, όμως, ας θυμηθούμε σύντομα την κλασική απλή αναλογική.
Η κλασική απλή αναλογική
Η απλή αναλογική είναι ένα εκλογικό σύστημα, που, στην πιο κλασική του εκδοχή, κατανέμει τις έδρες στα κόμματα, αναλογικά με τη δύναμή τους, σε δύο κατανομές (α’ και β’), βάσει του εκλογικού μέτρου. Εκλογικό μέτρο είναι το πηλίκο της διαίρεσης του συνολικού αριθμού των έγκυρων ψηφοδελτίων (ή αλλιώς του 100% των ψήφων) δια του αριθμού των προς κατανομή εδρών. Για παράδειγμα, στις ευρωεκλογές, εφόσον οι έδρες είναι 21, το εκλογικό μέτρο είναι 100% / 21 = 4,76%.
Στην α’ κατανομή, τα ποσοστά των κομμάτων διαιρούνται με το εκλογικό μέτρο και το ακέραιο μέρος του πηλίκου είναι οι έδρες της α’ κατανομής. Π.χ., αν στις ευρωεκλογές ένα κόμμα λάβει 15%, το πηλίκο της διαίρεσης 15% / 4,76% δίνει 3,15 και συνεπώς οι έδρες της α’ κατανομής για αυτό το κόμμα είναι το ακέραιο μέρος 3. Πολύ σπάνια κατανέμονται όλες οι έδρες στην α’ κατανομή∙ αυτό μαθηματικά μπορεί να συμβεί μόνον αν όλα τα κόμματα δικαιούνται έδρες και τα ποσοστά τους είναι ακριβή πολλαπλάσια του εκλογικού μέτρου.
Εφόσον δεν συμβεί αυτό, οι έδρες που δεν κατανεμήθηκαν στην α’ κατανομή μεταφέρονται στη β’ κατανομή, και κατανέμονται στα κόμματα με τα μεγαλύτερα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα. Πχ, στο ανωτέρω παράδειγμά μας, αχρησιμοποίητο υπόλοιπο είναι το 0,15. Ωστόσο, η έκφραση «στα μεγαλύτερα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα» χρήζει πολλών ερμηνειών και εδώ έγκειται και μια διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο εκλογικά συστήματα των ευρωεκλογών, παλαιό και νέο.
Η β’ κατανομή με το «παλαιό» εκλογικό σύστημα των ευρωεκλογών
Θυμίζουμε ότι και στις ευρωεκλογές (εκτός από τις βουλευτικές εκλογές) ισχύει το όριο του 3% για την είσοδο κόμματος στην κατανομή εδρών, συνεπώς και στο Ευρωκοινοβούλιο.
Με το παλαιό εκλογικό σύστημα των ευρωεκλογών (Ν. 4255/14 – άρθρο 6 – παράγρ. 3 & 4), στη β’ κατανομή αθροιζόταν το σύνολο των αχρησιμοποίητων υπολοίπων των δικαιούμενων εδρών κομμάτων, διαιρούταν με τον αριθμό των αδιάθετων εδρών και έτσι προέκυπτε το εκλογικό μέτρο της β’ κατανομής. Οι αχρησιμοποίητες εκλογικές δυνάμεις των κομμάτων διαιρούνταν με το εν λόγω μέτρο και το ακέραιο πηλίκο της διαίρεσης αποτελούσε τις έδρες της β’ κατανομής.
Αν με αυτόν τον τρόπο τελικώς κατανέμονταν έδρες περισσότερες των προς διάθεση στη β’ κατανομή, οι πλεονάζουσες αφαιρούνταν από τους συνδυασμούς με τη μικρότερη δύναμη. Αν τελικώς κατανέμονταν έδρες λιγότερες των προς διάθεση στη β’ κατανομή, οι εναπομείνασες κατανέμονταν ανά μία στα κόμματα με τα μεγαλύτερα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα από την α’ κατανομή, αρχής γενομένης από τα κόμματα που δεν χρησιμοποίησαν αυτά τα υπόλοιπα για κατάληψη έδρας στη β’ κατανομή.
Παράδειγμα εφαρμογής αυτών των διατάξεων στις ευρωεκλογές του 2019:
Το σύστημα αυτό είχε μία εγγενή αδυναμία. Άφηνε πιθανό το ενδεχόμενο να συμβεί το εξής: κόμμα με μικρότερο ποσοστό από άλλο να λάβει περισσότερες έδρες.
Αυτό θα μπορούσε να έχει συμβεί στις ευρωεκλογές του 2019, αν η Ελλ. Λύση είχε ποσοστό μόνο 0,10% μεγαλύτερο (4,28% αντί 4,18%). Σε αυτήν την περίπτωση, η Ελλ. Λύση θα είχε λάβει 2 έδρες στη β’ κατανομή (στήλη 7: 4,28% / 2,14% = 2) και συνολικά (στήλη 9) και δεν θα απέμενε έδρα στη β’ κατανομή για τη Χρυσή Αυγή, η οποία, με μεγαλύτερο ποσοστό (4,87%), θα έμενε στη 1 έδρα (από την α’ κατανομή).
Προς θεραπεία αυτής της αδυναμίας του παλαιού εκλογικού συστήματος, το νέο σύστημα αποκλείει μαθηματικά αυτό το ενδεχόμενο. Τούτο διαλαμβάνεται και στην «Ανάλυση συνεπειών ρύθμισης», στη διαβούλευση (30ή σελίδα, άρθρο 5: «Η αλλαγή αυτή κρίνεται αναγκαία προκειμένου να μην εμφανιστεί η πολύ πιθανή περίπτωση προσκύρωσης περισσοτέρων εδρών σε συνδυασμό, ο οποίος υστερεί με βάση την εκλογική του δύναμη από κάποιον άλλο συνδυασμό»).
To νέο εκλογικό σύστημα των ευρωεκλογών
Δύο οι αλλαγές που επέρχονται στην αναλογική με το νέο σύστημα των ευρωεκλογών.
Η πρώτη αλλαγή αφορά στον τρόπο υπολογισμού του εκλογικού μέτρου της α’ κατανομής: αντί να συνεκτιμάται το 100% των ψήφων, θα λαμβάνεται υπόψη το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που δικαιούνται έδρες, δηλαδή όσων θα υπερβούν το 3%. Αν πχ τα εκτός Ευρωβουλής κόμματα αθροίσουν 7%, τότε το εκλογικό μέτρο της α’ κατανομής θα υπολογιστεί με βάση το 93% και θα ανέλθει σε 93% / 21 έδρες = 4,43%.
Αυτό συνεπάγεται ότι το μέτρο της α’ κατανομής θα είναι μικρότερο από το προϊσχύσαν 4,76% (πηλίκο της διαίρεσης του 100% με τις 21 έδρες), με πιθανή επίπτωση να κατανεμηθούν περισσότερες έδρες στην α’ κατανομή και λιγότερες στη β’. Αυτό ευνοεί λίγο τα μεγάλα κόμματα, αλλά όχι απαραίτητα.
Η δεύτερη αλλαγή αφορά στη β’ κατανομή, η οποία απλουστεύεται. Δεν υπολογίζεται «εκλογικό μέτρο β’ κατανομής». Οι αδιάθετες έδρες από την α’ κατανομή, που μεταφέρονται στη β’ κατανομή, κατανέμονται ανά μία στα κόμματα με τα μεγαλύτερα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα. Αν μετά και από αυτό εξακολουθούν να παραμένουν αδιάθετες έδρες, τότε αυτές κατανέμονται ανά μία στα κόμματα με το μεγαλύτερο ποσοστό, δηλ. αρχίζοντας από το 1ο κόμμα.
Το σύστημα αυτό μπορεί να ενισχύσει ελαφρώς το 1ο κόμμα, ενδεχομένως με 1 έδρα περισσότερη από αυτή που θα κέρδιζε με το παλαιό σύστημα, ωστόσο αποτρέπει, όπως προελέχθη, το ενδεχόμενο να διαρραγεί η φθίνουσα τάξη των κομμάτων στις έδρες.
Αν αυτό το σύστημα εφαρμοζόταν στις ευρωεκλογές του 2019, η κατανομή των εδρών θα γινόταν ως εξής:
Σε σχέση με το παλαιό σύστημα, η μόνη διαφορά είναι ότι θα μεταφερόταν 1 έδρα από τη Χρυσή Αυγή στη ΝΔ. Υπ’ αυτήν την έννοια, το νέο σύστημα κινείται μεταξύ κλασικής απλής αναλογικής και d’ Hondt.
Το πιθανό σκορ εδρών με το νέο σύστημα
Επιχειρώντας να εφαρμόσουμε το νέο σύστημα στο νυν συσχετισμό δύναμης των κομμάτων, βάσει του κυλιόμενου μέσου όρου των τελευταίων δημοσκοπήσεων όλων των εταιρειών, θα προέκυπτε η εξής κατανομή εδρών:
Τέλος, αν εφαρμοζόταν το παλαιό σύστημα στα σημερινά ποσοστά, θα προέκυπτε η εξής κατανομή:
Παρατηρούμε ότι με το νέο σύστημα αποσοβείται ο κίνδυνος που υπήρχε με το παλαιό: ενώ με το παλαιό σύστημα ο ΣΥΡΙΖΑ με 13,25% θα εξέλεγε 4 έδρες και το ΠΑΣΟΚ με 14,36% θα εξέλεγε 3 έδρες, τώρα με το νέο σύστημα αυτή η 4η έδρα του ΣΥΡΙΖΑ προσκυρώνεται στη ΝΔ, με συνέπεια ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ να μένουν με 3 έδρες έκαστο.
Συμπεράσματα
Το υπό διαβούλευση νέο εκλογικό σύστημα των ευρωεκλογών είναι μια εκδοχή απλής αναλογικής ελαφρώς διαφορετική από αυτή που ίσχυε ως τώρα.
Υπολογίζοντας το μέτρο της α’ κατανομής εδρών επί τη βάσει του αθροίσματος των άνω του 3% (και όχι επί του 100%), το νέο σύστημα μειώνει αυτό το μέτρο και ευνοεί το 1ο κόμμα πιθανώς κατά 1 περίπου έδρα, που ενδεχομένως με το παλαιό σύστημα να προσκυρωνόταν σε κάποιο μικρό κόμμα∙ επιπρόσθετα, τυχόν υπέρβαση του 3% και από 9ο κόμμα (‘Νέα Αριστερά’, Μερα25 ή άλλο) δεν καθιστά βέβαιη την προσκύρωση σε αυτό έδρας. Αυτό γίνεται φανερό από την 6η στήλη του 3ου πίνακα. Αν στις επικείμενες ευρωεκλογές υπάρξει ένα 9ο κόμμα με 3,2%, πιθανώς να μη λάβει έδρα (ενώ με το παλαιό σύστημα ένα κόμμα με 3,2% θα ήταν πιθανότερο να λάμβανε έδρα).
Καταργώντας δε το μέτρο στη β’ κατανομή εδρών, το νέο σύστημα αποσοβεί τον κίνδυνο που υπήρχε με το παλαιό σύστημα, κόμμα με μικρότερη δύναμη να λάβει περισσότερες έδρες. Ως τέτοιο, για κάθε συνετό πολίτη, τυγχάνει καλοδεχούμενο.
Το μόνο στοιχείο δυσαναλογικότητας που διατηρείται είναι το όριο εισόδου του 3%, το οποίο, μάλιστα, ουσιαστικά (όχι τυπικά) ενδεχομένως αυξάνεται κατά τι, σε περίπου 3,2% - 3,4%, όπως προελέχθη.
Το νέο σύστημα δανείζεται από την d’ Hondt τελικά λίγη δυσαναλογικότητα.