Του Χάρη Δούκα, Αν. Καθηγητή ΕΜΠ
Το πρωί της Τετάρτης 1ης Μαρτίου, ελάχιστες ώρες μετά την τραγωδία, ο ΟΣΕ ανακοίνωνε νέους σταθμάρχες για 6 μήνες με μπλοκάκι. Θα νόμιζε κανείς πως πρόκειται για μία κακόγουστη φάρσα.
Κι όμως, η απόφαση αυτή για τις προσλήψεις σταθμαρχών όντως πάρθηκε στις 16 Φεβρουαρίου και αναρτήθηκε στη Διαύγεια την 1η Μαρτίου.
Μία μέρα πριν την πρόσληψη, την Τετάρτη 15/2, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωνε, με επιστολή της, την παραπομπή της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το ζήτημα των σιδηροδρομικών υποδομών στη χώρα. Όπως ανέφερε η ανακοίνωση της Κομισιόν στις 15 Φεβρουαρίου, η απόφαση ελήφθη επειδή η χώρα δεν εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την οδηγία του 2012 (!) για τη δημιουργία ενιαίου ευρωπαϊκού σιδηροδρομικού χώρου. Είναι πολύ περίεργο πώς, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, η είδηση της παραπομπής της χώρας στο ευρωπαϊκό δικαστήριο για τον σιδηρόδρομο «πέρασε στα ψιλά».
Βεβαίως, τα «περίεργα» με τον σιδηρόδρομο έχουν μεγάλη ουρά, χρόνια πίσω. Διαβάζουμε πως το περίφημο σύστημα διαχείρισης κυκλοφορίας τρένων ξεκίνησε να φτιάχνεται από το 2007 και ακόμα είναι στα «σκαριά». Οι ειδικοί σημειώνουν πως όλα αυτά τα χρόνια, η εξέλιξη έργων όπως σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης είναι σχεδόν μηδενική. Το ίδιο και οι επενδύσεις από το δημόσιο - κάτοχο υποδομής και δικτύου (ΟΣΕ). Ακόμα και οι πολλές πρόσφατες προειδοποιήσεις, όπως η παραίτηση τον Απρίλιο του 2022 του υπεύθυνου του έργου τηλεδιοίκησης, που έθετε θέματα συστημάτων ασφαλείας και τα εξώδικα από τους εργαζόμενους για την εγκληματική αμέλεια, όσον αφορά στην ασφάλεια δεν συγκινούσαν κανέναν από τους «υπεύθυνους».
Η εθνική τραγωδία έφερε στο επίκεντρο τα τρένα. Το μείζον θέμα των τρένων φέρνει επίσης στην επιφάνεια την εικόνα εκτροχιασμού και σε άλλες κρίσιμες υποδομές της χώρας.
Για παράδειγμα, τυφλά δεν είναι μόνο τα τρένα την εποχή της ”ψηφιακής επανάστασης”. Τυφλό είναι ακόμα και σήμερα το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας στη χαμηλή τάση. Έξυπνοι μετρητές υπάρχουν μόλις στο 3% των νοικοκυριών, όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη το ποσοστό προσεγγίζει το 60%. Πώς μπορεί να προχωρήσει η αυτοπαραγωγή και η εξοικονόμηση ενέργειας, όταν δεν μπορεί να μετρηθεί σε πραγματικό χρόνο ούτε η παραγωγή, ούτε η κατανάλωση ενέργειας. Τα κακοσυντηρημένα και μη υπογειοποιημένα δίκτυα διόγκωσαν τα προβλήματα της κακοκαιρίας «Μήδεια», τον χειμώνα του 2021, με τραγικά αποτελέσματα.
Πρόβλημα εκσυγχρονισμού διαπιστώνεται και στο δίκτυο υψηλής τάσης. Ο εξοπλισμός των Κέντρων Υψηλής και Υπερυψηλής Τάσης δεν είχε ουσιαστικά αντικατασταθεί από το ’80. Αποτέλεσμα, ένα βραχυκύκλωμα στον Ασπρόπυργο τον Φεβρουάριο του 2021 να αφήσει χωρίς ρεύμα για ώρες μεγάλες περιοχές της Πελοποννήσου και της Αττικής. Τα κακοσυντηρημένα δίκτυα είναι επίσης η αιτία για πυρκαγιές, που στην χώρα μας έχουν ολέθρια αποτελέσματα.
Ακόμα και στα δίκτυα υδάτων, τα προβλήματα είναι σοβαρά. Δεν αποτελεί έκπληξη που οι απώλειες νερού στα δίκτυα ύδρευσης είναι πάνω από 20%, ακόμα και στο δίκτυο της ΕΥΔΑΠ. Σε κάποιες περιοχές της χώρας μάλιστα μπορεί να προσεγγίζουν και το 60%. Αυτές οι απώλειες ασκούν πίεση για εντατική εκμετάλλευση των υδατικών αποθεμάτων της χώρας. Για αυτό και η Ελλάδα είναι κάθε χρόνο μέσα στις 3-4 χώρες της ΕΕ με το χειρότερο ποσοστό στην ένταση εκμετάλλευσης των αποθεμάτων νερού.
Και τα δίκτυα για την άρδευση των αγροτικών εκτάσεων δεν βρίσκονται σε καλή κατάσταση στη μεγάλη πλειοψηφία των αγροτικών περιοχών της χώρας. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έρευνα της Διανέοσις το 2021 ”Πολλές δεξαμενές είναι σε κακή κατάσταση, με μεγάλες και εμφανείς ρωγμές, με ανεπιθύμητη βλάστηση που απορροφά μέρος του νερού που προορίζεται για πότισμα... καθώς και με ελαττωματικούς μηχανισμούς ρύθμισης, οι οποίοι έχουν χρόνια να συντηρηθούν”. Όλα αυτά οδηγούν σε υπερκατανάλωση νερού, αυτού του πολύτιμου φυσικού πόρου, καθώς η αγροτική παραγωγή απορροφά πάνω από το 85% των ποσοτήτων νερού στη χώρα μας. Και αυτό, παρά τα δισεκατομμύρια Ευρώ που ξοδεύονται σε κάθε προγραμματική περίοδο μέσω του ΕΣΠΑ.
Την τελευταία δεκαετία υπήρξε μία σημαντική οπισθοδρόμηση στα θέματα των κρίσιμων υποδομών και δικτύων της χώρας. Οι αλλεπάλληλες κρίσεις δεν εμπέδωσαν τελικά την ανάγκη ενίσχυσης της ανθεκτικότητας τους και σήμερα αυτή είναι μία πρόκληση εθνικής κλίμακας, που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με γνώση, σοβαρότητα και αποτελεσματικότητα.
Πώς μπορεί να απαντηθεί όμως μία τέτοια πρόκληση, όταν κήνσορες και τιμητές, οι άφθαρτοι της δημόσιας ζωής με τα (κροκοδείλια) δάκρυα, υποδεικνύουν σήμερα κλειδούχους και σταθμάρχες (πρώην αχθοφόρους που οι ίδιοι τοποθέτησαν εκεί) ως τους μοναδικούς φταίχτες.
Πιο ψηλά δεν πάει η ευθύνη;
Χρειάζεται μία εξυγιαντική δύναμη, βαθιάς ανανέωσης της κοινωνικό πολιτικής ζωής του τόπου, που θα συγκρουστεί με τα απαρχαιωμένα συστήματα αναπαραγωγής πελατειακών αντιλήψεων και πρακτικών, μπροστά στις μεγάλες προκλήσεις των καιρών.