Εδώ και λίγες εβδομάδες τα πολιτικά κόμματα έχουν ανακοινώσει τις υποψηφιότητες τους για τις επερχόμενες Ευρωεκλογές. Διαβάζοντας τις ευρωλίστες των περισσότερων κομμάτων βλέπουμε και πάλι φαινόμενα υποψηφίων που έχουν ως κύριο προσόν τους τη διασημότητα. Ποιο είναι το πρόβλημα με αυτό; Μα πως με κανέναν τρόπο η αναγνωρισιμότητα δεν συνδέεται με την ικανότητα ενεργούς και επιτυχούς άσκησης των ευρωβουλευτικών καθηκόντων. Θα ρωτήσει κανείς εύλογα, και τότε τα κόμματα γιατί τους/τις διαλέγουν στο ευρωψηφοδέλτιο; Η απάντηση είναι όσο απογοητευτική φανταζόμαστε · Κατά κύριο λόγο, για να κερδίσουν εύκολες ψήφους απο εκείνους τους πολίτες που έχουν μία «χαλαρή» σχέση με την πολιτική, και στενότερη (ως καταναλωτές) με το εγχώριο “star system”. Τί μας λέει όμως το φαινόμενο αυτό για την πορεία της δημοκρατίας στη χώρα μας ;
Πριν απαντηθεί το συγκεκριμένο ερώτημα είναι χρήσιμο να δούμε πώς η ποιότητα της δημοκρατίας και αντιπροσώπευσης επηρεάζει την καθημερινότητα μας. Δεδομένων των κοινωνικών ανισοτήτων και πολλαπλών αδικιών, είναι απαραίτητο οι αγωνίες και τα προβλήματα των πολιτών να μεταφέρονται με ποιότητα και ακρίβεια στα κέντρα λήψης αποφάσεων ωθώντας τα να μεριμνούν, ώστε οι υπάρχουσες αδικίες να εξαλείφονται. Θα περίμενε κάνεις πως δεδομένης της αρχής της πλειοψηφίας οι κοινωνικές αδικίες θα περιορίζονταν μιας και είναι ξεκάθαρο πως η πλειονότητα των πολιτών δεν ευνοούνται απ’ τον τρόπο με τον οποίο διανέμεται ο πλούτος και τα κοινωνικά προνόμια.
Ο βασικός λόγος που αυτό δεν συμβαίνει είναι η ικανότητα που έχουν οι κυρίαρχοι να αναπαράγουν την ιδεολογία που τους εξυπηρετεί χρησιμοποιώντας ως μεγάφωνα είτε τα Μedia που κατέχουν, είτε τα πολιτικά κόμματα (και τους προτιμότερους υποψηφίους) που προωθούν (ή ανέχονται) μια φιλοκαπιταλιστική ατζέντα. Στη λογική αυτή, η ύπαρξη μια διογκούμενης πλειοψηφίας πολιτών με «χαλαρή» σχέση με την πολιτική που γοητεύονται απο «διάσημους» υποψηφίους ωφελεί σφόδρα την τάξη των κυρίαρχων μιας και τέτοιου τύπου υποψήφιοι δεν πληρουν συνήθως τις προϋποθέσεις για μια ποιοτική αντιπροσώπευση των αδύναμων πολιτών, τέτοια που να αμφισβητεί ουσιαστικά το νεοφιλελεύθερο status quo. Επομένως, η ύπαρξη τόσων «σελέμπριτις» στα ευρωψηφοδέλτια αποτελεί ένα ακόμα δείγμα υπονόμευσης της υπάρχουσας αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Μια ακόμα εξήγηση του γιατί οι αδικίες συνεχώς μεγενθύνοται και οι πολλαπλές κρίσεις δεν βρίσκουν αποτελεσματικής προοδευτικής απάντησης.
Πώς ωστόσο αυτή η κατάσταση μπορεί να ανατραπεί; Με την κλιματική κρίση να είναι εδώ, και με μια συνθήκη αυξανόμενης γεωπολιτικής αστάθειας και διογκούμενων κοινωνικών ανισοτήτων είναι ξεκάθαρο πως μια λειτουργική δημοκρατία των πολλών (σε τοπικό, εθνικό, και ευρωπαϊκό επίπεδο) είναι πιο απαραίτητη απο ποτέ. Στο πλαίσιο αυτό, η λύση μπορεί να δοθεί απο μια νέα κουλτούρα πίστης και ανιδιοτέλειας μέσα στους κόλπους της κοινωνίας των πολιτών. Όσο τετριμμένο κι αν ακούγεται, είναι σταθερά αληθινό και επίκαιρο πως μια αληθινή δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ενεργούς και ανιδιοτελείς πολίτες που μπορούν να οραματίζονται κοινούς στόχους, κι όχι να ενδιαφέρονται μόνο για την προσωπική τους επιτυχία, μετωνυμία του πλούτου και της κάθε λογής εξουσίας. Μια μαζική και εμπνευσμένη κοινωνία των πολιτών μπορεί να συμπαρασύρει θεσμούς (είτε ανανεώνοντας, είτε επαναδημιουργώντας τους) όπως τα πολιτικά κόμματα, τα συνδικάτα, και τα Μ.Μ.Ε, ώστε να επιτελέσουν τον καταστατικό τους ρόλο με επάρκεια.
Πιο συγκεκριμένα, τα πολιτικά κομμάτα χρειάζεται όχι να ξαναμιλήσουν με την κοινωνία (από τα πάνω), αλλά να προκύψουν απ΄ αυτήν οντας γεννήματα των αναγκών της. Τέτοιου είδους κόμματα δεν θα αναπαράγουν φαινόμενα δημοκρατικού ευτελισμού όπως η σελεμπριτοκρατία, οικογενειοκρατία κ.α. Θα αποτελούν τους θεσμούς μέσα απ’ τους οποίους οι πολίτες θα εκφράζουν τα προβλήματα τους, βρίσκοντας μαζί, με συγκροτημένο και διαλεκτικό τρόπο, τις προτάσεις και λύσεις σε αυτά. Οι ιεραρχίες θα δίνουν τη θέση τους στον αληθινό και εποικοδομητικό διάλογο, όπως δηλαδή θα συνέβαινε και σε ενά ριζοσπαστικά δημοκρατικό κοινοβούλιο. Στη λογική αυτή, ο μόνος τρόπος να αναζωογονηθεί η δημοκρατία σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι η ανάδειξη κομμάτων νέου τύπου. Οριζόντια, και όχι ιεραρχικά. Προερχόμενα απ’ την κοινωνία, με τον ταπεινό αλλά αναγκαίο ρόλο να αναδείξουν και να βρουν δίκαιες λύσεις στα προβλήματα της. Οργανισμοί που θα αντλούν έμπνευση κι απόλαυση όχι απ’ την εκλογική νίκη και τα υλικά της οφέλη (όπως δυστυχώς συμβαίνει σήμερα), αλλά απ’ την ίδια την διαδικάσια της συλλογικότητας και της παραγωγής πολιτικής. Η υπάρξη τέτοιων κομμάτων θα έκανε απείρως ευκολότερη την επίλυση πολλών κοινωνικών προβλημάτων και θα μας γλίτωνε και απ’ τα (επιτηδευμένα) αφελή ερωτήματα που προσποιούνται πως δεν καταλαβαίνουν γιατί αυξάνεται η εκλογική αποχή ή γιατί αρκετοί πολίτες ψηφίζουν με όρους συμμετοχής σε διαδικασία “reality show” · Δηλαδή, ως παθητικοί θεατές που επιλέγουν με βάση το ποιός υποψήφιος προσφέρει το πιο διασκεδαστικό θέαμα.
*Αλέξανδρος Ντάφλος, Λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης, Leiden University