Συλλογή από μαρτυρίες του Ροβήρου Μανθούλη: Περί Μίκη

Τον Μίκη μου τον γνώρισε ο Μιχάλης Κατσαρός, ο… κουμπάρος του! Το 1949. Έφευγε για το Παρίσι. Στο οποίο θα γίνει γνωστός για τις συνθέσεις κλασικής μουσικής που έγραφε. Και για δύο επιτυχημένα μπαλέτα της Λουντμίλα Τσερίνα που θα γίνουν ταινίες. Επιστρέφει στην Ελλάδα - την Ελλάδα που τον φυλάκιζε και τον εξόριζε - από γνήσιο πατριωτισμό γράφοντας και δίνοντας συναυλίες. Και συμμετέχοντας στους εκλογικούς αγώνες της ΕΔΑ. Στην Ελλάδα βασιλεύει ο Μάνος Χατζηδάκις αλλά πολύ γρήγορα ο Μίκης θα τον αντικαταστήσει στον θρόνο της δημοφιλούς μουσικής. Ίσως ο Μίκης να εμπνέεται ιδιαίτερα από τους στίχους. Στίχους ισάξιους με την μουσική του.

Ξαναβρίσκω τον Μίκη μπροστά μου όταν ίδρυσε την Νεολαία Λαμπράκη, έγινε βουλευτής της Αριστεράς και μου ζήτησε να πάρω μέρος στην πολιτιστική δράση των Λαμπράκηδων. Μόλις που πρόλαβα να κάνω μερικές διαλέξεις στον Δήμο του Πειραιά γιατί έφυγα για τη Γαλλία. Για να παραστώ στα εγκαίνια του Διεθνούς Φεστιβάλ του Νέου Κινηματογράφου. Ατυχώς την ίδια μέρα έγινε το Χουντικό Πραξικόπημα! Φυσικά, μετά από τα όσα είπα εκεί, έμεινα στη Γαλλία. Και ίσως, σαν αντίδραση στη Δικτατορία, η Γαλλική Τηλεόραση μου ζήτησε να κάνω προοδευτικές ταινίες. Είχα κάνει αρκετές -και μάλιστα μία με την Μελίνα - όταν ξαφνικά, τον Απρίλιο του 1970 φτάνει ο Μίκης στο Παρίσι. Είναι η εποχή που έχει καταδικαστεί σε θάνατο ο Παναγούλης και υπάρχει γενικός ξεσηκωμός για την επικείμενη εκτέλεσή του. Ο δημοσιογράφος Σερβάν Σρεμπέρ, άγνωστος στο ευρύ κοινό, που εισέρχεται στην πολιτική, θα γίνει γνωστότερος όταν αποφασίζει να πάει με το ιδιωτικό του αεροπλάνο στην Αθήνα να φέρει στο Παρίσι τον Παναγούλη! Η Χούντα αρνείται και του παραδίδει τον Μίκη! Χωρίς να αναλογιστεί τις Θεοδωρακικές αντιχουντικές συνέπειες.

Είναι Απρίλης του 1970. Ο Μίκης τοποθετείται σε ένα διαμέρισμα. Και την επομένη κιόλας, ο ασυναγώνιστος Μίκης καλεί τον Ζωρζ Μουστακί να έρθει στο διαμέρισμα για να του μεταδώσει τα τραγούδια της φυλακής. Και να τα κάνει γνωστά με δικό του δίσκο ο Μουστακί. Φυσικά είμαι εκεί, παρών με το συνεργείο μου. Η βραδιά είναι ιστορική. Κατ′ ανάγκην και η ταινία. Γράφει ο γαλλικός Τύπος στην προβολή για τους δημοσιογράφους: «Η συνάντηση Θεοδωράκη - Μουστακί, δυο αδέρφια χωρίς να το γνωρίζουν, ξεπέρασε όλες μας τις προβλέψεις. Μια καλλιτεχνική δημιουργία βαθύτατα συγκινητική. Το υπόλοιπο πρόγραμμα της τηλεόρασης θα κουραστεί πολύ για να κρατήσει το ενδιαφέρον μας».

Θα ακολουθήσουν δύο ακόμα ταινίες που έκανα με τον Μίκη για την γαλλική τηλεόραση. Η μία που ψάχνει τις πηγές της μουσικής του, η άλλη για την ποίηση του Ρίτσου που έγινε ένα τεράστιο πολυσύνθετο έπος με το ταλέντο του Μίκη. Τέλος μια συνέντευξη στην Καραμανλική πλέον Ελλάδα με θέμα τη προεκλογική δήλωση του Μίκη «Τον Καραμανλή ή τα τανκς». Ο πολιτικοποιημένος Θεοδωράκης έγινε ξαφνικά ο πολιτικός Θεοδωράκης. Η αλήθεια είναι ότι, πέραν της μουσικής του παρουσίας είχε ζήσει αρκετές απογοητεύσεις στη γαλλική του εξορία. Δεν βρήκε καμιά συνεργασία με τις πολιτικές ομάδες της αντιχουντικής δράσης στο εξωτερικό. Το ΚΚΕ είχε διασπαστεί και κανένα από τα κομμάτια του δεν είχε την διάθεση να συνεργαστεί με μια προσωπικότητα «ηγετική», όπως την πρόβαλε ο Μίκης. Εξάλλου στην Αντιχουντική πολιτική βασίλευε ο ανένδοτος Ανδρέας Παπανδρέου. Νομίζω πως η Χούντα και ο Μάης του 68 - που δεν έζησε ο Μίκης - είχαν αλλάξει ριζικά το ιδεολογικό τοπίο.

Ένα μεγάλο πλήγμα που υπέστη ο Μίκης ήταν η αρνητική συμπεριφορά απέναντι του των κριτικών της «σοβαρής μουσικής». Αυτό το έζησα από κοντά γιατί κάναμε παρέα και οικογενειακά. Πήγαινα συχνά στο σπίτι του, ήρθε μια ή δυο φορές στο δικό μου. Μου λέει μια μέρα «εσύ που ξέρεις τον Ξενάκη, μπορείς να κανονίσεις μια συνάντηση μαζί μου; Δεν καταλαβαίνω γιατί με αποφεύγει». Εγώ το καταλάβαινα το γιατί. Για τον Ξενάκη, διάσημο στη Γαλλία μοντέρνο συνθέτη - αν όχι στον κόσμο - όπως και για τους Γάλλους κριτικούς, ο Μίκης έγραφε «πολιτικά τραγούδια». Έκανε το λάθος να τους καλέσει σε μια συναυλία του και οι κριτικές ήταν αφόρητες.

Πήρα τον Ξενάκη και του είπα Γιάννη κάνε μου τη χάρη να ιδωθείτε με τον Μίκη, είναι βαθύτατα στενοχωρημένος και δεν είναι σωστό. Εντάξει, μου λέει ο Ξενάκης αλλά σε ουδέτερο χώρο! Εντάξει, στο γραφείο μου, είπα. Ήρθαν ένα απόγευμα, βόλεψαν κάπως τα μακριά πόδια που έχουν και οι δύο και, αρκετά μουγκαμένοι, μίλησαν για τον καιρό, για τη ζωή στο Παρίσι και απεχώρησαν. Κάτι ανάλογο μου είχε διηγηθεί ο Γκι ντε Καρ, ένας Γάλλος συγγραφέας που ήταν παρών στην συνάντηση του Πατριάρχη Αθηναγόρα με τον Πάπα Παύλο τον 6ο στα Ιεροσόλυμα τον Γενάρη του 1964. Ήταν η πρώτη φορά που συναντήθηκαν οι επικεφαλής των δύο εκκλησιών ύστερα από το Σχίσμα του 1054! Είχαν συγκεντρωθεί να παραστούν στη συνάντηση 2.000 δημοσιογράφοι. Για πες μου του λέω τι έγινε, ο Αθηναγόρας είναι θείος μου. Συναντήθηκαν στην έρημο μέσα σ′ ένα αντίσκηνο, μου είπε. Είχαμε κρύψει ένα μικρόφωνο στο αντίσκηνο για να δούμε τι θα πουν. Τζίφος. Μίλησαν μόνο για τον καιρό και για τια αρρώστιες τους! (Το είπα στον Αθηναγόρα και μου είπε πως το είχαν μυριστεί το μικρόφωνο).

Πολύ θα ήθελε ο Μίκης να έχει 2.000 δημοσιογράφους στην συνάντηση με τον Ξενάκη. Όταν κάποτε ο Τύπος τον είχε ξεχάσει άρχισε να γράφει άρθρα στην «Ακρόπολη»! Η οποία τον έβριζε παλιότερα. Σαν να μην έφτανε αυτό, έγινε υπουργός στη Κυβέρνηση τού (πατρός) Μητσοτάκη. «Άνευ Χαρτοφυλακίου». Ίσως για να έχει χρόνο για την μουσική του.

Στην Μεταξική Δικτατορία, το 1936, ο Μυριβήλης έκοψε όλες τις αντιβασιλικές του αναφορές, στην νέα έκδοση της «Ζωής εν τάφω», βιβλίο του 1924, για να πάρει μια κρατική θέση. Δεν είναι η περίπτωση του Μίκη. Ούτε έχει ανάγκη από θέση, πολιτική ή άλλη. Ο Μίκης θέλει να μην τον ξεχνούν! Το Μακεδονικό ήρθε να ξυπνήσει κάπως τα πνεύματα στον πολιτικό βάλτο. Κάθε φορά που ο Μίκης έκανε ένα βήμα (προσωρινό) προς τα δεξιά ήταν όταν τον ξέχναγε η Αριστερά. Και το βήμα, γι′ αυτόν ήταν αριστερό! Εγώ πάντως δεν τον ξεχνώ. Είναι αθώος και ανυπεράσπιστος και τον αγαπώ. Με ή χωρίς τη θέλησή του. Χάρηκα όταν επέστρεψε στο Παρίσι.

Άφησε μια μέρα το «’άνευ χαρτοφυλακίου» Υπουργείο του και ο Μίκης ήρθε στο Παρίσι να δώσει μια συναυλία. Την εποχή της εξορίας έπρεπε να πας δυο ώρες πριν για να μπορέσεις να μπεις στην αίθουσα. Αυτή το φορά ή αίθουσα είχε και άδεια καθίσματα. Έφταιγε η «δεξιά απόκλιση»; Τον Μίκη πάντως τον είδα πικρό και απογοητευμένο. Μίκη, του λέω, δώσε μου το τηλέφωνο σου για να έρθω να σε δω στην Ελλάδα. Ο Μίκης έκανε ένα βήμα προς τα πίσω και μου είπε, κατά λέξη: «Θα με βρεις στον Καραμανλή. Εκεί είμαι τώρα»! 

Τόσο γρήγορα μας ξέχασες Μίκη; Το Μακεδονικό; Το όνομα που έχει αυτή η χώρα, από την εποχή του Τίτο, της το χάρισε η Δεξιά, της το χάρισε η Αριστερά, της το χάρισε το Κέντρο. Και πριν απ′ όλους της το χάρισε η Άκρα Δεξιά! Που φωνασκεί σήμερα! Κανείς ποτέ δεν ανησύχησε όταν η χώρα αυτή ονομάστηκε Μακεδονία. Ούτε εσύ! Και τους Έλληνες Σλάβους κι′ εσύ τους έλεγες Σλαβο-Μακεδόνες! Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που την λέει Φυρόμ. Εδώ και 60 χρόνια όλοι την ξέρουν ως Μακεδονία. Και σε ενοχλεί που θα ονομαστεί Νέα Μακεδονία; Έχεις ακούσει για την Υόρκη και την Νέα Υόρκη; Για την Ζηλανδία της Ολλανδίας και την Νέα Ζηλανδία; Σε ενοχλεί που στην Αμερική υπάρχουν 33 πόλεις με το όνομα Αθήνα; Ούτε καν Νέα Αθήνα… Ο Πρωθυπουργός σου ο Μητσοτάκης είχε δεχτεί το «Νέα Μακεδονία» όταν ανέθεσε μια αποστολή για το Μακεδονικό στον Πρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας Παρισίων που ήμουν. Η αποστολή είχε αίσιο τέλος. Με την επέμβαση του Μιτεράν να ματαιωθεί το σχέδιο του Ντελόρ επισημοποίησης του ονόματος «Μακεδονία» από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Μίκη, εσύ είσαι Χιώτης, τι ανακατεύεσαι; Άσε μας εμάς τους Μακεδόνες να λύσουμε το θέμα…