Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να μην δείχνει κανένα σημάδι ύφεσης, τους φόβους για εκτροχιασμό της κρίσης στη Μέση Ανατολή, και τους αγρότες της Ευρώπης οργισμένους, διεξάγεται η σημερινή Σύνοδος Κορυφής όπου οι 27 θα επιχειρήσουν να ορίσουν για το πως η ΕΕ θα μπορέσει σε αυτό το νέο τοπίο που διαμορφώνεται να βασιστεί στις δικές της δυνάμεις ιδίως όσον αφορά την άμυνα της.
Ετσι στη σύνοδο που διεξάγεται σήμερα 21 και αύριο 22 Μαρτίου τα θέματα που θα απασχολήσουν θα είναι η στήριξη στην Ουκρανία, η ευρωπαϊκή αμυντική στρατηγική και βιομηχανία, οι τελευταίες εξελίξεις στη Γάζα, η διεύρυνση και φυσικά το αγροτικό ζήτημα.
Ωστόσο ζητήματα που θα προκαλέσουν προστριβές μεταξύ των κρατών μελών είναι η χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής άμυνας, η εισαγωγή των ουκρανικών αγροτικών προϊόντων στην ΕΕ, αλλά και η διεύρυνση, ενώ ζήτημα ευρω-τουρκικών σχέσεων έθεσε η Γερμανία ζητώντας να συμπεριληφθεί σχετική παράγραφος στα συμπεράσματα της Συνόδου.
Ευρωπαϊκή Άμυνα και ελληνικές θέσεις
Αναφορικά με την ευρωπαϊκή Άμυνα ο πρωθυπουργος Κυριάκος Μητσοτάκης ξεκαθάρισε τη θέση του προσερχόμενος στη Σύνοδο Κορυφής λέγοντας χαρακτηριστικά:
«είναι απολύτως σαφές ότι αν η Ευρώπη θέλει πραγματικά να παραμείνει θωρακισμένη αμυντικά, θα πρέπει να εξετάσει νέους τρόπους για τη χρηματοδότηση των αμυντικών δαπανών. Και εδώ αναφέρομαι συγκεκριμένα στη δυνατότητα η Ευρώπη να μπορέσει να εκδώσει ευρωομόλογα, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά και μόνο για την αμυντική της θωράκιση».
Ο κ. Μητσοτάκης συνέχισε λέγοντας ότι «έχει έρθει η ώρα πια να μπορέσουμε να περιβάλλουμε με περιεχόμενο ουσιαστικό τις πολύ φιλόδοξες συζητήσεις που κάνουμε σχετικά με την ανάγκη της Ευρώπης, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να μπορέσει να διασφαλίσει την άμυνα και την ασφάλεια όλων των Ευρωπαίων πολιτών» ενώ εξέφρασε την ελπίδα όσον αφορά το σημερινό Συμβούλιο «να είναι μια ευκαιρία να αρχίσουμε μια ουσιαστική συζήτηση γύρω από τα θέματα αυτά».
Επί ποδός πολέμου
Είναι αλήθεια ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες ανησυχούν για τα ρευστά γεωπολιτικά δεδομένα και πολύ περισσότερο για το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ, σε μια πιθανή εκλογική νίκη του Τραμπ, να αποσύρουν τις εγγυήσεις ασφαλείας προς την ΕΕ.
Παράλληλα επικρατεί ο φόβος για το κατά πόσο η Ρωσία δεν θα δοκιμάσει τη συνοχή του ΝΑΤΟ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Business Insider σε άρθρο του επικαλείται ανάλυση των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών σύμφωνα με την οποία μετά το 2026 είναι πιθανή μια ρωσική επίθεση σε χώρα της ΕΕ
Η τοποθέτηση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλς Μισέλ στην επιστολή που έστειλε στους 27 ηγέτες πριν τη Σύνοδο Κορυφής ήταν σαφής.
«Τώρα που βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι πλέον καιρός να λάβουμε ριζοσπαστικά και συγκεκριμένα μέτρα για να είμαστε σε αμυντική ετοιμότητα και να θέσουμε την οικονομία της ΕΕ «επί ποδός πολέμου».
Και όπως διευκρίνισε, κινούμενος στο πνεύμα ανάλογων δηλώσεων και της προέδρου της Κομισιόν που ζήτησε αναδιάταξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας εντός πέντε ετών, «αυτό σημαίνει περισσότερες δαπάνες και περισσότερες αγορές από κοινού, για μεγαλύτερη αποδοτικότητα».
Σύμφωνα με τον ίδιο η αμυντική βιομηχανία πρέπει να έχει πρόσβαση σε ιδιωτικούς και δημόσιους πόρους και να μειωθούν οι κανονιστικές επιβαρύνσεις και φραγμοί.
«Η διαμόρφωση αυτής της φιλοσοφίας στρατηγικής ασφάλειας απαιτεί ισχυρή ηγεσία και οξυδερκή κατανόηση του επείγοντος χαρακτήρα των απειλών που αντιμετωπίζουμε. Αναμένω από τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μας να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων» τονίζει ο Σαρλ Μισέλ.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναμένεται να καλέσει το Συμβούλιο της ΕΕ και την Επιτροπή «να διερευνήσουν όλες τις επιλογές για την κινητοποίηση χρηματοδότησης και να υποβάλουν έκθεση μέχρι τον Ιούνιο. Μάλιστα η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων καλείται να προσαρμόσει την πολιτική της για δανεισμό στην αμυντική βιομηχανία και τον τρέχοντα ορισμό των αγαθών διπλής χρήσης, διαφυλάσσοντας παράλληλα τη χρηματοδοτική της ικανότητα»
«Παγωμένα» ρωσικά κεφάλαια
Είναι αλήθεια ότι τα κράτη μέλη φαίνεται να συμφωνούν με την προοπτική της αναβάθμισης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και της κοινής αγοράς πυρομαχικών και οπλικών συστημάτων, όμως το ζητούμενο παραμένει ο τρόπος χρηματοδότησής τους.
Εκτός από το Ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, υπάρχουν σκέψεις να χρησιμοποιηθούν τα «απροσδόκητα κέρδη» από τα «παγωμένα» περουσιακά στοιχεία της Ρωσίας. Δηλαδή η αξιοποίηση των κερδών από τα επιτόκια των κατασχεμένων κρατικών ρωσικών κεφαλαίων (όλη συζήτηση αφορά μόνο στα κρατικά ρωσικά κεφάλαια και όχι στα περιουσιακά στοιχεία ιδιωτών (ολιγαρχών και άλλων), που υπολογίζονται σε 210 δισ ευρώ.
Όμως ο προβληματισμός είναι εάν υπάρχει ισχυρή νομική βάση που να διασφαλίζει ότι η χρήση τους δεν παραβιάζει το ευρωπαϊκό ή το διεθνές δίκαιο. Το θέμα θα συζητηθεί εκτενώς στο σημερινό Συμβούλιο.
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές η αξιοποίηση των κερδών που αποφέρουν τα κεφάλαια και οι αξίες της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας προς ενίσχυση της Ουκρανίας υπόκειται σε νέα απόφαση του Συμβουλίου.
Η αρχική πρόθεση ήταν όπως τα κονδύλια (κατ’ εκτίμηση 10.1 δις ευρώ μετά τους φόρους για το διάστημα 2024-2027) εισαχθούν στον Προϋπολογισμό της ΕΕ και εκταμιευτούν στη συνέχεια υπέρ της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας. Ωστόσο η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε σε δημόσιες δηλώσεις της ότι στόχος είναι η αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού προς διάθεση στο Κίεβο.
Τη στάση αυτή υποστηρίζουν ενθέρμως οι Γερμανία και Γαλλία (καθώς και άλλοι), ενώ αντιτίθενται η Ουγγαρία, η Σλοβακία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα, η Ιρλανδία και η Κύπρος – με τις δύο πρώτες για πολιτικούς λόγους, ενώ οι λοιπές έχουν σημαντικά συμφέροντα στο Euroclear.
Θα διχάσουν τα Ευρωομόλογα;
Ένας άλλος τρόπος για τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Άμυνας ο οποίος αναμένεται φανεί άκρως διχαστικός, είναι αυτός της χρήσης των ευρωομολόγων.
Το ζήτημα των ευρωομολόγων αναμένεται να διχάσει τους «27» καθώς υπέρ έχουν ταχθεί εκτός από τον πρόεδρο του Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και την Ελλάδα, η Γαλλία, η Ιταλία και γενικά οι χώρες του Νότου, όπως επίσης η Πολωνία και η Εσθονία, ενώ αντίθετη δηλώνει η Γερμανία και οι υπόλοιποι «φειδωλοί» των βόρειων χωρών όπως η Ολλανδία, η Σουηδία, η Δανία και η Αυστρία.
Και ξαφνικά θέμα Τουρκίας από τη Γερμανία
Και ενώ η ατζέντα της Συνόδου είναι ήδη βαριά σύμφωνα με πληροφορίες η Γερμανία μέχρι και λίγες ώρες πριν τη σύνοδο πίεζε παρασκηνιακά για να προστεθεί στο κείμενο συμπερασμάτων της Συνόδου και ξεχωριστή παράγραφος για την Τουρκία, όμως μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχε διευκρινιστεί εάν τελικά το αίτημα της θα γινόταν αποδεκτό.
Επίσης δεν είναι ξεκάθαρο εάν η Γερμανία πιέζει διότι θα ήθελε να δει την Τουρκία να συνδράμει την Ουκρανία με στρατιωτικό εξοπλισμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα η Ελλάδα, η Κύπρος και η Γαλλία εξέφρασαν την αντίθεσή τους κατά πρότασης να χρησιμοποιηθούν κονδύλια για την αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού από χώρες εκτός ΕΕ.
Αναφορικά με τη συμμετοχή τρίτων χωρών στην αμυντική στήριξη της Ουκρανίας, η θέση της Ελλάδας είναι ότι αυτή θα πρέπει να γίνει μέσω των σχημάτων, που έχουν ήδη διαμορφωθεί, υπό την προϋπόθεση ότι τρίτες χώρες δεν παρακάμπτουν τις κυρώσεις έναντι της Ρωσίας, όπως τονίζουν σχετικώς κυβερνητικές πηγές.
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές η Γερμανία έπειτα από την έκθεση της Κομισιόν και του Ύπατου Εκπροσώπου για την Τουρκία επιθυμεί κάτι περισσότερο από ευχολόγιο και ζητεί θετική γλώσσα και μηνύματα προς την Τουρκία.
Αίτημα που προσκρούει στις αντιδράσεις της Ελλάδας και της Κύπρου που ζητούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις προκειμένου να ικανοποιηθεί το αίτημα της Γερμανίας και πολύ περισσότερο στην περίπτωση που προστεθεί παράγραφος στα συμπεράσματα της Συνόδου να υπάρχουν σαφής αναφορές που να δεσμεύουν την Τουρκία στις υποχρεώσεις της.
Υπενθυμίζεται ότι στην έκθεση Μπορέλ τονιζόταν ότι για την επίτευξη μια θετικής ατζέντας οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία εξαρτώνται από τη στάση της τελευταίας όσον αφορά τον σεβασμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών μελών της ΕΕ, τις σχέσεις καλής γειτονίας με την Ελλάδα, την επίλυση του Κυπριακού ζητήματος, βάσει των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, και της σταθερότητας και ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ετσι η ελληνική πλευρά επιθυμεί να προστεθεί η διατύπωση που υπήρχε στα προηγούμενα συμπερασμάτα του Συμβουλίου όπου τονίζεται πως «το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναλαμβάνει την ετοιμότητα της ΕΕ να συνεργαστεί με την Τουρκία με σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο για την ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς κοινού ενδιαφέροντος».
Ενώ η κυπριακή πλευρά επιθυμεί την επισήμανση από μέρους της ΕΕ για το Κυπριακό που να ορίζει τα περί μιας δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδιακής λύσης έναντι της λύσης των δύο κρατών που προτάσει η Αγκυρα.
Αγρότες και το μεγάλο πρόβλημα με την εισαγωγή ουκρανικών προϊόντων
Η ΕΕ υπό την πίεση των αγροτών υπαναχωρεί στις μέχρι σήμερα πολιτικές της και προωθεί μια νέα ανανεωμένη Κοινή Αγροτική Πολιτική στην οποία πρέπει να συμφωνήσουν τα κράτη μέλη.
Ωστόσο ένα από τα ζητήματα που διχάζει είναι οι περιορισμοί στις εισαγωγές των ουκρανικών αγροτικών προϊόντων στην ΕΕ. Ενδεικτικό της σύγχυσης που επικρατεί είναι ότι ενώ χθες προτάθηκε στην επίσημη ιστοσελίδα της ΕΕ συμφωνία για τον περιορισμό των εισαγωγών ουκρανικών γεωργικών προϊοντων, λίγο αργότερα έγινε γνωστό ότι οι μόνιμοι αντιπρόσωποι των κρατών μελών δεν υιοθέτησαν τη συμφωνία με το σκεπτικό ότι οι 27 επιθυμούσαν πρόσθετο χρόνο διαβουλεύσεων.
Τα προσωρινά μέτρα ελευθέρωσης του εμπορίου της ΕΕ με την Ουκρανία λήγουν στις 4 Ιουνίου 2024 και η Επιτροπή εισηγήθηκε την εκ νέου παράτασή τους, προσφέροντας ορισμένες πρόσθετες ρήτρες διασφάλισης ώστε να καθησυχαστούν τα θιγόμενα Κράτη-μέλη. Το Συμβούλιο αρχικά (21 Φεβρουαρίου 2024) συμφώνησε με την πρόταση της Επιτροπής, παρά την αρνητική ψήφο των Πολωνίας/Ουγγαρίας και την αποχή της Σλοβακίας (απαιτείται ειδική πλειοψηφία).
Ωστόσο, υπό το πρίσμα της ατμόσφαιρας που δημιουργήθηκε πρόσφατα με τις γενικευμένες διαδηλώσεις των Ευρωπαίων αγροτών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν εκείνο το οποίο εν τέλει δεν συναίνεσε, ψηφίζοντας στις 13 Μαρτίου, σε σύνθεση ολομέλειας, σημαντικές τροποποιήσεις στο σχέδιο Κανονισμού, οι οποίες εφόσον γίνουν δεκτές, θα οδηγήσουν την Ουκρανία σε απώλεια άνω του 1,2 δις Ευρώ δυνητικών εσόδων. Η σημαντικότερη τροποποίηση που ζητάει το ΕΚ είναι το φρένο στις ουκρανικές εισαγωγές (αυτόματος μηχανισμός διασφάλισης) να ενεργοποιείται όταν αυτές ξεπερνούν σε ποσότητα τον μέσο όρο των 3 τελευταίων ετών, δηλαδή με συνεκτίμηση του όγκου των εισαγωγών πριν την έναρξη του πολέμου (η Επιτροπή είχε προτείνει να συνυπολογίζονται μόνο τα 2 τελευταία έτη).
Διακυβεύματα και οι θέσεις των κρατών μελών στη Σύνοδο Κορυφής σύγχυσης
Δεδομένου ότι η αγροτική πολιτική περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη της Συνόδου Κορυφής και υπό το φως της κοινωνικής πίεσης που δέχεται ο Πολωνός Πρωθυπουργός, το ζήτημα της παράτασης των ευνοϊκών εμπορικών μέτρων αναμένεται να απασχολήσει τους Ηγέτες.
Η Πολωνία, υποστηριζόμενη κυρίως από την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, ζητά όπως μην ανανεωθούν τα εν λόγω μέτρα και επανέλθει σε ισχύ η DCFTA (Deep and Comprehensive Free Trade Area) που διέπει τις εμπορικές σχέσεις ΕΕ-Πολωνίας από το 2016. Σε κάθε περίπτωση, αναμένεται ότι η Πολωνία θα επιχειρήσει να αναβάλει κάθε απόφαση μέχρι τη διεξαγωγή των εκλογών τοπικής αυτοδιοίκησης στις 7 Απριλίου.
Στον αντίποδα, οι Γερμανία, Ολλανδία και οι βαλτικές χώρες θεωρούν ότι τυχόν επαναφορά των δασμών και ποσοστώσεων στα ουκρανικά αγροτικά προϊόντα θα απέστελλε εντελώς λανθασμένα πολιτικά μηνύματα και θα στερούσε από την Ουκρανία μία απαραίτητη εμπορική διευκόλυνση εν καιρώ πολέμου.
Η Γαλλία μετακινήθηκε πολύ πρόσφατα υπέρ των θέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έχοντας εξασφαλίσει ότι το φρένο έκτακτης ανάγκης θα καλύπτει και προϊόντα δικού της ενδιαφέροντος (μαλακό αλεύρι και κριθάρι). Τούτο λεχθέντος, πληροφορούμαστε ότι ο Πρόεδρος Μακρόν δεν έχει δώσει τελικές οδηγίες επί του θέματος.
Η θέση της Ελλάδας
Σύμφωνα με δηλώσεις διπλωματικών πηγών η αγορά της Ελλάδας, όπως και αρκετών άλλων Κρατών-μελών της ΕΕ, δεν έχει επηρεαστεί από τα ευνοϊκά μέτρα της ΕΕ υπέρ της Ουκρανίας. Αντίθετα μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η εισαγωγή σιτηρών από την Ουκρανία κατέγραψε μείωση κατά τη διάρκεια του 2023, λόγω της ανακλαστικής προσπάθειας διαφοροποίησης των πηγών προμήθειας που προκάλεσε ο πόλεμος.
«Συνεπώς είμαστε σε θέση να τηρούμε μία στάση αρχών, προβάλλοντας τη σημασία αναζήτησης της κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ της ανάγκης επίδειξης αλληλεγγύης προς την Ουκρανία και της προστασίας των συμφερόντων των Ευρωπαίων αγροτών. Τούτου λεχθέντος, υπογραμμίζουμε με κάθε ευκαιρία τη σημασία τήρησης των υψηλών ευρωπαϊκών προδιαγραφών στο πεδίο των υγειονομικών και φυτοϋγειονομικών κριτηρίων» τονίζουν οι ίδιες πηγές.
Γάζα
Σε ό,τι αφορά την κατάσταση στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα στη Λωρίδα της Γάζας, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ αναμένεται να ζητήσουν «άμεση ανθρωπιστική παύση που θα οδηγήσει σε βιώσιμη κατάπαυση του πυρός, την άνευ όρων απελευθέρωση όλων των ομήρων και παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας».
Υπενθυμίζεται ότι εξαιτίας των διαφωνιών τους για το θέμα αυτό οι «27» δεν είχαν καταφέρει στις προηγούμενες Συνόδους Κορυφής να αναφερθούν στο θέμα της Γάζας, όμως αυτή τη φορά, σύμφωνα με διπλωμάτες, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θέλουν να μπει στα συμπεράσματα της Συνόδου ένα «ισορροπημένο» κείμενο.
Σημειώνεται ότι πριν από την έναρξη των εργασιών της Συνόδου Κορυφής, οι ευρωπαίοι ηγέτες θα συναντηθούν με το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος θα τους ενημερώσει για την κατάσταση στη Γάζα και για την υπηρεσία του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες (UNRWA).
Σύμφωνα με το σχέδιο συμπερασμάτων, θα επισημαίνεται ότι οι υπηρεσίες της UNRWA είναι «απαραίτητες» καθώς και η οικονομική στήριξη που παρέχεται από την ΕΕ, όμως για το θέμα της UNRWA υπήρξαν αντιδράσεις δεδομένης της συσχέτισής της με τη Χαμάς.
Οι ευρωπαίοι ηγέτες αναμένεται να ζητήσουν «πλήρη, ταχεία, ασφαλή και ανεμπόδιστη πρόσβαση ανθρωπιστικής βοήθειας προς και σε όλη τη Λωρίδα της Γάζας μέσω όλων των διαδρομών». Αναμένεται, επίσης, να υπογραμμίσουν την ανάγκη δημιουργίας νέων χερσαίων διαδρομών και σημείων διέλευσης, χαιρετίζοντας το άνοιγμα θαλάσσιου δρόμου από την Κύπρο που «συμπληρώνει» τις χερσαίες οδούς για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
Ακόμη στο σχέδιο συμπερασμάτων επισημαίνεται ότι «θα πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα για να αποτραπεί οποιαδήποτε περαιτέρω μετακίνηση πληθυσμού και να παρασχεθεί ασφαλές καταφύγιο στον πληθυσμό για να διασφαλιστεί ότι οι άμαχοι προστατεύονται ανά πάσα στιγμή».