Με τη Μέση Ανατολή να τελεί εδώ και καιρό «εν βρασμώ» - σε πολύ μεγάλο βαθμό λόγω του συριακού εμφυλίου και της ανόδου του Ισλαμικού Κράτους- και την πρόσφατη επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, αξίζει να εξετάσει κανείς τα βαθύτερα αίτια πίσω από τις εντάσεις στον μουσουλμανικό κόσμο. Και ως εκ τούτου, οδηγείται αναπόφευκτα στη διαφοροποίηση μεταξύ σουνιτών και σιιτών – ένα σχίσμα το οποίο ανάγεται στα πρώτα χρόνια του Ισλάμ, και οι επιπτώσεις του οποίου φτάνουν και επηρεάζουν τον σύγχρονο κόσμο.
Το σχίσμα προέκυψε μετά τον θάνατο του Μωάμεθ το 632, όταν τέθηκε το θέμα της διαδοχής του προφήτη στην κεφαλή του μουσουλμανικού κόσμου. Κάποιοι πίστευαν ότι ο διάδοχος θα έπρεπε να εκλεγεί, άλλοι θεωρούσαν ότι μόνο οι συγγενείς και απόγονοι του προφήτη έπρεπε να έχουν το δικαίωμα να αναλάβει το αξίωμα του χαλίφη. Οι περισσότεροι- οι οποίοι έγιναν αργότερα γνωστοί ως «Σουνίτες» (από το «Αχλ αλ Σούνα», Λαός της Παράδοσης)- στήριξαν τον Αμπού Μπακρ, φίλο του προφήτη και πατέρα της συζύγου του, Αϊσά. Άλλοι θεωρούσαν ότι οι νόμιμοι διάδοχοι ήταν οι συγγενείς του, ισχυριζόμενοι πως ο προφήτης είχε δώσει το χρίσμα στον Αλί, ξάδερφο και γαμπρό του. Αυτοί έμελλαν να γίνουν γνωστοί ως «Σιίτες» (από το «Σιάτ Αλί»- ακόλουθοι του Αλί).
Εν τέλει, οι υποστηρικτές του Αμπού Μπακρ επικράτησαν, αλλά ο Αλί έγινε για λίγο καιρό χαλίφης- μετά τη δολοφονία των δύο διαδόχων του Αμπού Μπακρ. Ο Αλί δολοφονήθηκε επίσης, με δηλητηριασμένη λεπίδα, στην Κούφα (Ιράκ). Το σχίσμα οριστικοποιήθηκε το 680, όταν ο ένας γιος του Αλί, Χουσεΐν, σκοτώθηκε από Σουνίτες (Ομεϊάδες) στην Καρμπάλα και ο άλλος, Χασάν, θεωρείται ότι δηλητηριάστηκε από τον Μουαουΐγια, πρώτο χαλίφη των Ομεϊάδων. Ο θάνατός του Χουσεΐν αποτελεί βασικό πυλώνα της πίστης αυτών που πίστευαν ότι τον προφήτη θα έπρεπε να είχε διαδεχθεί ο Αλί. Στην άλλη πλευρά, οι Σουνίτες θεωρούν ότι οι τρεις πρώτοι χαλίφηδες πριν τον Αλί ήταν σωστά πορευόμενοι, και πιστεύουν ότι οι ίδιοι είναι οι «ορθόδοξοι» πιστοί στη «Σούνα», την αυθεντική παράδοση του προφήτη. Οι Σουνίτες πήραν το «πάνω χέρι», με τους Σιίτες να χάνουν έδαφος- και να στρέφονται στους ιμάμηδές τους για καθοδήγηση, οι 12 πρώτοι εκ των οποίων ήταν απόγονοι του Αλί. Από εκεί και πέρα, οι διαφοροποιήσεις εντάθηκαν, ενώ παράλληλα λάμβανε χώρα η επέκταση του Ισλάμ και η σύγκρουσή του με τη Δύση, με κομβικά σημεία όπως τη μάχη του Πουατιέ, όπου ο Κάρολος Μαρτέλ σταμάτησε τη μουσουλμανική προέλαση, τους πολέμους ανάμεσα στους Άραβες και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (με το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, που συνέδεσε άρρηκτα την ιστορία του με αυτήν του Μεσαιωνικού Ελληνισμού, να σταματά τις ισλαμικές στρατιές στις ανατολικές «πύλες» της Ευρώπης) και μετέπειτα τη χριστιανική «Reconquista» στην Ισπανία, με την απώθηση των Μαυριτανών, αλλά και τους πολέμους εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οι διαφοροποιήσεις
Σιίτες και Σουνίτες συμφωνούν σε πολλά ζητήματα του Ισλάμ (όπως ο ιερός μήνας του Ραμαντάν, το ιερό Κοράνι κ.α.), αλλά υπάρχουν και πολύ σημαντικές διαφωνίες. Και στις δύο σέκτες υπάρχουν τόσο κοσμικοί, όσο και φονταμενταλιστές. Ο Σιίτες θεωρούν τον Αλί και τους ηγέτες που τον ακολούθησαν ιμάμηδες, και οι περισσότεροι πιστεύουν σε μια γραμμή 12 ιμάμηδων, ο τελευταίος εκ των οποίων, ένα αγόρι, θεωρείται ότι εξαφανίστηκε στο Ιράκ τον 9ο αιώνα (το 878), μετά τη δολοφονία του πατέρα του. Κάποιοι Σιίτες περιμένουν την επιστροφή του ως «Μαχντί» - Μεσσία. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις των Σουνιτών, που βάζουν πάνω από όλα τη «Σούνα»- στην οποία πιστεύουν όλοι οι μουσουλμάνοι, αλλά οι Σιίτες ακολουθούν και τις διδαχές των απογόνων του Μωάμεθ (μέσω του Αλί), τη στιγμή που οι Σουνίτες καθοδηγούνται από τέσσερις «σχολές», η καθεμία εκ των οποίων εργάζεται πάνω σε πρακτικές εφαρμογές της «Σούνα». Γενικά, οι Σιίτες βλέπουν τους αγιατολάχ τους ως εκπροσώπους του Θεού επί Γης, ενώ οι Σουνίτες στηρίζονται περισσότερο στις διδαχές του Μωάμεθ- και κατηγορούν τους Σιίτες για αιρετικούς, ενώ οι Σιίτες από τη δική τους πλευρά κατηγορούν τον σουνιτικό δογματισμό ως λόγο γένεσης εξτρεμιστικών παρακλαδιών, όπως οι Ουαχαμπίτες.
Ιστορικά, παρά την αντιπαλότητα, δεν έχει υπάρξει κάποια γενικευμένη σύγκρουση, ένας ιερός πόλεμος μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών, όπως, για παράδειγμα, ο Τριακονταετής Πόλεμος στην Ευρώπη του 17ου αιώνα, καθώς οι Σιίτες- αριθμητικά λιγότεροι – υποχωρούσαν. Ωστόσο, σήμερα, σε έναν πολύπλοκο, πολυπολικό κόσμο, αυτό ενδεχομένως να αλλάζει, και αυτό αντικατοπτρίζεται στην αντιπαράθεση ανάμεσα στον σουνιτικό κόσμο (που περιλαμβάνει «παίκτες»/ παράγοντες όπως η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ αλλά και το Ισλαμικό Κράτος), και τη «σιιτική ημισέληνο», που ξεκινά από το Ιράν (ο κύριος αντίπαλος της Σαουδικής Αραβίας), περνά από τη Συρία (καθεστώς Άσαντ) και φτάνει στον Λίβανο και τη Χεζμπολάχ. Γενικά, οι Σιίτες θεωρούν ότι απειλούνται από μια νέα, αυξανόμενη σουνιτική επιθετικότητα, στηριζόμενη οικονομικά από τις ισχυρές χώρες του Περσικού Κόλπου.
Η «γεωγραφία» του σχίσματος
Το 80-85% του συνόλου των μουσουλμάνων (1,5 με 1,6 δισ.) είναι Σουνίτες (οι Σιίτες υπολογίζονται στα 154 με 200 εκατομμύρια). Οι Σουνίτες ζουν κυρίως στον αραβικό κόσμο, καθώς και σε χώρες όπως η Τουρκία, το Πακιστάν, η Ινδία, το Μπαγκλαντές, η Μαλαισία και η Ινδονησία. Το Ιράν, το Ιράκ και το Μπαχρέιν είναι κυρίως σιιτικά (όπως και ο Αζερμπαϊτζάν και, σύμφωνα με εκτιμήσεις, η Υεμένη, ενώ μεγάλες σιιτικές κοινότητεςς υπάρχουν και στο Αφγανιστάν, την Ινδία, το Κουβέιτ, τον Λίβανο, το Κατάρ, το Πακιστάν, την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) ενώ η βασιλική οικογένεια της Σαουδικής Αραβίας ακολουθεί ένα συντηρητικό παρακλάδι του σουνιτικού Ισλάμ, γνωστό ως «Ουαχαμπισμό», και ελέγχει τις ιερές πόλεις της Μέκκας και της Μεδίνας. Στην άλλη πλευρά, η Καρμπάλα, η Κούφα και η Νατζάφ στο Ιράκ είναι ιδιαίτερης ιερότητας για τους Σιίτες.
Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν, οι δύο μεγαλύτερες δυνάμεις των δύο σεκτών, έρχονται συχνά σε αντιπαράθεση, καθώς η (σιιτικού χαρακτήρα) Ιρανική Επανάσταση του 1979 θεωρήθηκε πρόκληση προς τα συντηρητικά σουνιτικά καθεστώτα, κυρίως του Περσικού Κόλπου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Υεμένη, όπου Σιίτες αντάρτες από τον βορρά, οι Χούθι, ανέτρεψαν τη σουνιτική κυβέρνηση, προκαλώντας την επέμβαση συνασπισμού υπό τη Σαουδική Αραβία, και προφανώς τη Συρία (με τη σουνιτική της πλειονότητα), όπου μάχεται για να κρατηθεί στην εξουσία το καθεστώς των Αλαουϊτών Σιιτών του Μπασάρ αλ Άσαντ. Επίσης, στο Ιράκ, πίσω από την επέλαση και την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) βρίσκονται οι πολύ συχνά σκληρές αντιπαραθέσεις μεταξύ της σιιτικής κυβέρνησης και των σουνιτικών κοινοτήτων.
Πηγές