Eurokinissi
Το παρόν κείμενο γράφτηκε με αφορμή μια συζήτηση ανάμεσα σε δύο αγαπητά μου πρόσωπα που εξέφρασαν διαφορετικές θέσεις: το ένα δήλωσε ότι θα συμμετάσχει στο συλλαλητήριο για να διαμαρτυρηθεί για την παραχάραξη της ιστορίας, το άλλο επέλεξε να μην πάει, γιατί θεωρούσε την όλη προσέγγιση αποσπασματική και μακροπρόθεσμα ατελέσφορη.
Κατά την γνώμη μου, και οι δύο είχαν δίκιο, με την έννοια ότι οι απόψεις τους αποτελούν συμπληρωματικά αποσπάσματα της ίδιας εικόνας:
Α. Τα λάθη στην ιστορική πορεία του ζητήματος
- Το όλο θέμα ξεκίνησε με την αποδοχή από την Ελλάδα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας (1991). Η αλήθεια είναι ότι δύσκολα η Ελλάδα θα μπορούσε να αντιδράσει αποτελεσματικά στην σύγκλιση απόψεων της αναδυόμενης Γερμανίας και των (τότε) ψυχροπολεμικών ΗΠΑ που, επωφελούμενες της αδυναμίας της ΕΣΣΔ, επιχείρησαν να επιτύχουν βραχυπρόθεσμους στρατηγικούς τους στόχους.
- Η Απόφαση των Υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. στις 16.11.1991 καθόρισε τα κριτήρια για την αναγνώριση των χωρών που προέρχονταν από την διάλυση της πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, όπως η αναγνώριση των συνόρων τους, ο σεβασμός των μειονοτήτων στο έδαφός τους, κλπ.
- Αν αληθεύουν όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, η ομόφωνη Απόφαση των πολιτικών αρχηγών το 1992 αντικατοπτρίζει λιγότερο μια κοινή αντίληψη των τότε πολιτικών ηγετών σε ένα σοβαρό θέμα εξωτερικής πολιτικής και περισσότερο μια προσπάθεια συμβιβασμού αποκλινουσών απόψεων.
- Το εμπάργκο απέναντι στα Σκόπια (1994-1995), ως συνέπεια της αδιάλλακτης στάσης τους, ήταν κατά την γνώμη μου μια αχρείαστη και λανθασμένη επιλογή. Αν θυμάμαι καλά, την εποχή εκείνη δημοσιεύτηκε στον Οικονομικό Ταχυδρόμο επιστολή μου, με την προτροπή της χρήσης άλλων μέσων (όπως την παρουσία ελληνικής μειονότητας στην γειτονική χώρα), αντί του εμπάργκο.
- Η «ενδιάμεση» Συμφωνία (1995) εκτιμάται ότι είχε αρκετά μειονεκτήματα, πιθανότατα λόγω της υπέρμετρης αισιοδοξίας ότι ήταν απλά «μεταβατική». Ενδεικτικά (Άρθρο 11 της ακόμα ισχύουσας Συμφωνίας), η Ελλάδα δεν μπορεί να εμποδίσει την ένταξη των Σκοπίων σε άλλους Οργανισμούς, με το προσωρινό τους όνομα.
- Οι λόγοι στους οποίους οφείλεται η καταδίκη της Ελλάδας από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (2011) αναλύονται σε ένα ενδιαφέρον κείμενο του πρ. πρέσβη κ. Μαλιά, που θα ήταν σκόπιμο να διαβαστεί, άσχετα με το κατά πόσο κανείς συμφωνεί με τα συμπεράσματά του.
- Πιο πρόσφατα, η μη δημόσια παρέμβαση της Ελλάδας στις «αναθεωρήσεις» του Συντάγματος της γειτονικής χώρας, διευκόλυνε την Σκοπιανή άποψη περί δήθεν «συμμόρφωσής τους στο διεθνές Δίκαιο».
Υπήρξαν βέβαια και προσωρινού χαρακτήρα επιτυχίες, όπως η μη καταδίκη της Ελλάδας για το εμπάργκο στα Σκόπια (1994), σε συνέχεια αγωγής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή η Απόφαση κατά την Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2008 (σημείο 20), που έθετε την συμφωνία επί της ονομασίας ως προϋπόθεση ένταξης της γειτονικής χώρας στο ΝΑΤΟ, σε συνέχεια της οποίας όμως εκδόθηκε η προαναφερθείσα Απόφαση της Χάγης.
Β. Τα προβλήματα στον σημερινό χειρισμό
- Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, κατά την επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού στις ΗΠΑ συμφωνήθηκε κατ’ αρχήν η διαδικασία επίλυσης του θέματος του ονόματος (πιθανότατα χωρίς αναφορά στις άλλες εκκρεμείς παραμέτρους), κάτι που φαίνεται ότι μερικώς διορθώθηκε στο Νταβός, όπου συμπεριελήφθη το θέμα του Συντάγματος. Κάποια άλλα θέματα, ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών θεωρεί ότι μπορούν να καλυφθούν με ένα Σύμφωνο, που προετοιμάζεται.
- Ο κ. Κοτζιάς όμως, δεν προνόησε να διαβουλευτεί έγκαιρα με τα υπόλοιπα κόμματα και να εξηγήσει στον λαό τις παραμέτρους του θέματος, ώστε να υπάρξει μια κοινή προσέγγιση, αντίθετα προέβη σε επαμφοτερίζουσες δηλώσεις, ενδεχομένως πεπεισμένος ότι η Ελλάδα πρέπει οπωσδήποτε να βρει έναν τρόπο να συμβιβαστεί.
Γ. Τι δεν πρέπει να γίνει το επόμενο διάστημα
- Κατ’ αρχήν δεν πρέπει να επικρατήσει ο διχασμός των πολιτών, αντί της σύμπνοιας σε ένα σοβαρό θέμα εξωτερικής πολιτικής. Τα συλλαλητήρια, ως υγιής εκδήλωση του διαμαρτυρόμενου λαού, θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από όλους.
- Η προσπάθεια αντικειμενικής ενημέρωσης των πολιτών θα πρέπει να στηρίζεται σε πραγματικά στοιχεία, όπως ότι οι αλυτρωτικές διαθέσεις των Σκοπίων έχουν ιστορικές ρίζες στις αρχές του 20ού αιώνα, αναπτύχθηκαν περαιτέρω τις τελευταίες δεκαετίες με την προπαγάνδα των κυβερνήσεών τους και δεν είναι εύκολο να εκλείψουν.
- Στα πιο πάνω πλαίσια, απόψεις, όπως ότι η επίλυση του Σκοπιανού και του Αλβανικού θα προετοιμάσουν καλύτερα την άμυνα της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, φαίνονται εξαιρετικά απλουστευτικές. Δεν είναι απίθανο, οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών, παρά (και ίσως εξ αιτίας) των επανειλημμένων μονομερών παραχωρήσεων της Ελλάδας, να συνεχίσουν τις προκλήσεις τους και μετά τους επιδιωκόμενους «ιστορικούς συμβιβασμούς», ενώ παράλληλα υπάρχει ο κίνδυνος να αναπτυχθεί στην Ελλάδα ένα πνεύμα ηττοπάθειας ή ακόμη και διχασμού, με αρνητικές συνέπειες (και) στην αντιμετώπιση της Τουρκικής απειλής.
- Οι μάχες οπισθοφυλακής και η παραπομπή κρίσιμων θεμάτων σε επόμενες φάσεις, ήδη δοκιμάστηκαν και απέτυχαν και θα πρέπει πάσει θυσία να αποφευχθούν.
Δ. Τι μπορεί να γίνει από εδώ και μπρος
- Η προσπάθεια συμβιβασμού, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει οι Ελληνικές θέσεις να προσαρμόζονται στο ελάχιστα δυνατό. Η επίκληση «τεχνοκρατικών» επιχειρημάτων, όπως η μη συμμόρφωση αλυτρωτικών και ανιστόρητων θεωριών των Σκοπίων με τα κριτήρια της Ε.Ε. ή η εν δυνάμει απειλή κατά της Ελλάδας (ως προς το ΝΑΤΟ), αποτελούν ουσιαστικά εργαλεία διαπραγμάτευσης και οπωσδήποτε καταλληλότερα από την εκ προοιμίου άρνηση της ένταξης των Σκοπίων και τον συνεπαγόμενο κίνδυνο μιας νέας προσφυγής εναντίον της Ελλάδος.
- Προϋπόθεση Συμφωνίας θα πρέπει να είναι η αποδοχή από τα Σκόπια «σκληρότερων» όρων, τόσο ως προς την ονομασία (όπου θα πρέπει να προταθούν από την Ελλάδα ονόματα χωρίς τον όρο «Μακεδονία», με τελευταία ενδεικτική υποχώρηση, το «Δημοκρατία της Βορειοδυτικής Μακεδονίας-Παιονίας»), καθώς και ουσιαστικές αλλαγές στο Σύνταγμα, αλλά και τα σχολικά βιβλία.
Όπως είναι εξ άλλου γνωστό, στην γειτονιά μας πολλοί θεωρούν το «Βόρεια Ήπειρος» ως αλυτρωτικό, ενώ αντίστοιχο πρόβλημα ονομασίας υπάρχει στην περιοχή του Τρεντίνο στην Ιταλία, που οι Ιταλοί ονομάζουν «Άνω Αδίγη», ενώ οι Αυστριακοί επιμένουν να αποκαλούν «Νότιο Τυρόλο».
Ε. Τι είναι πιθανόν να γίνει στο μέλλον
- Τα πιο πάνω περιγράφουν με αδρές γραμμές μια εξωτερική πολιτική που χαράσσεται σε μακροπρόθεσμη βάση από σώφρονες πολιτικούς που αφουγκράζονται τις επιθυμίες του λαού και κινούνται σε ένα πλαίσιο συναίνεσης. Σε αντίθετη περίπτωση, την κατάσταση θα κληθούν να διαχειριστούν επικοινωνιολόγοι, που θα δικαιολογούν προειλημμένες αποφάσεις, μέσω μιας μονομερούς και αποσπασματικής ενημέρωσης.
- Όχι σπάνια, παρατηρείται ένα πραγματικό πρόβλημα, έστω και για τους λάθος λόγους, να αποτελεί το έναυσμα για μια ουσιαστική, απελευθερωτική αντίδραση. Αντίστροφα, χωρίς την αντίστοιχη δυναμική, το ίδιο πρόβλημα μπορεί να προκαλέσει την παγιοποίηση μιας στρεβλής κατάστασης και την διαιώνιση μιας προβληματικής εσωστρέφειας.