Η εθνική αναπτυξιακή στρατηγική (ΕΑΣ) επικεντρώνεται στον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας προς μια οικονομία της γνώσης για τη διασφάλιση μιας βιώσιμης και συμπεριληπτικής ανάπτυξης.
Καθώς όμως η επίτευξη αυτών των στόχων εξαρτάται από πολλούς και αστάθμητους παράγοντες (η διεθνής συγκυρία δεν είναι καλή, ενώ η πορεία των χωρών που βγήκαν από το μνημόνιο δεν παρουσιάζει ενθαρρυντικούς αναπτυξιακούς ρυθμούς), παραμένει αδήριτη η αναγκαιότητα να προκαλέσουμε ένα «σοκ πρωτοπορίας», ένα τεχνολογικό και παραγωγικό άλμα, στηριγμένοι στις πολιτικές της ΕΕ, αλλά και στα δικά μας μέσα.
Η ΕΑΣ θα πρέπει να συμπληρωθεί με μια στρατηγική για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση (4ΒΕ), ώστε να διασφαλισθεί η θέση της Ελλάδας στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Στην 4ΒΕ ο ρυθμός των νέων επινοήσεων είναι διαρκώς αυξητικός και οι χρόνοι απόλαυσης των ωφελημάτων τους μειούμενοι. Συνεπώς μια επιχείρηση για να παραμείνει πρωτοπόρα πρέπει συνεχώς να καινοτομεί. Αυτή η διαδικασία, που επιτρέπει σε μια μικρότερη εταιρεία να αναδειχθεί, δημιουργεί όρους «αναπτυξιακού άλματος» (leapfrogging), δίνοντας την ευκαιρία να μετατρέψουμε την υστέρηση που προκάλεσε η κρίση στο λεγόμενο «πλεονέκτημα του καθυστερούντος».
Η ευρωπαϊκή διάσταση της βιομηχανικής πολιτικής
Η καινοτομία αποτελεί σαφή προτεραιότητα του νέου δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ, μέσω μιας πρωτοβουλίας για την υποστήριξη έργων βαθιάς τεχνολογίας (Deep Tech) τα οποία θα δημιουργήσουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε ευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας, ώστε να αντιμετωπισθεί ο εντεινόμενος διεθνής ανταγωνισμός, ιδίως από την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Διαφαίνεται ότι η Επιτροπή τείνει να καταλήξει στην ενίσχυση εννέα αλυσίδων αξίας και την Αμυντική Βιομηχανία, για τις οποίες θα διατεθούν πολλά χρηματικά ποσά. Συνεπώς η χώρα μας θα πρέπει να προετοιμαστεί ώστε να συμμετέχει αποτελεσματικά.
Προϋποθέσεις για να συμμετέχουμε στην 4ΒΕ
Κατανοούμε τη συμμετοχή μας στην 4ΒΕ ως προϋπόθεση αναβάθμισης της χώρας και απόκτησης βιώσιμου μέλλοντος. Απαιτείται όμως άμεση και ενεργή συμμετοχή στον πυρήνα της και όχι παθητική προσαρμογή.
Μπορούμε όμως πράγματι να συμμετάσχουμε στην εν εξελίξει τεχνολογική επανάσταση; Μια ειλικρινής απάντηση θα ήταν όχι σε όλο το εύρος της. Η Ελλάδα δεν διαθέτει τα μεγέθη ούτε την επιστημονική-τεχνολογική επάρκεια προς τούτο, αλλά κυρίως δεν διαθέτει επαρκή βιομηχανική βάση. Αλλά, προσοχή το μέγεθος έχει σημασία, δεν είναι ωστόσο καθοριστικό από μόνο του (βλ. Φινλανδία, Σιγκαπούρη, Χόνγκ Κόνγκ). Και βέβαια να σημειώσουμε πως η χώρα μας έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, διαθέτει υψηλής εξειδίκευσης ανθρώπινο κεφάλαιο όχι μόνο εντός αυτής, αλλά και στην ελληνική παλαιότερη και πρόσφατη διασπορά.
Για να πετύχουμε κάτι ανάλογο, υπάρχει μια σειρά προϋποθέσεων:
- Κρίσιμο σημείο αποτελεί η ορθή στόχευση των τομέων / αλυσίδων αξίας όπου μπορεί να οικοδομηθεί ένα νέο συγκριτικό πλεονέκτημα.
- Οι βιομηχανικοί τομείς που θα επιλεγούν θα πρέπει να ενισχυθούν πολλαπλά με χρηματοδότηση και τη δημιουργία των κατάλληλων υλικών, θεσμικών και ερευνητικών υποδομών.
- Απαιτείται επιπρόσθετα συνεννόηση μεταξύ βιομηχανίας και δημόσιου τομέα (υπό τη διπλή του ιδιότητα: ως κυβέρνησης αλλά και ακαδημαϊκής-ερευνητικής κοινότητας), ώστε να οδηγηθούμε σε παραγωγική αξιοποίηση των καινοτομικών ευρημάτων και όχι σε βραχυπρόθεσμη στόχευση και καιροσκοπισμούς, ως συνήθως συνέβαινε μέχρι προσφάτως.
Το άλμα προς τα εμπρός αποτελεί μια άσκηση πολιτικής βούλησης, υποστηριζόμενης, βέβαια, από γνώση και τεκμηρίωση. Πολιτική ηγεμονία αλλά και συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων αποτελούν απολύτως πραγματιστικά προαπαιτούμενα∙ πρέπει να συμφωνήσουμε ότι έχουμε τις δυνατότητες και μπορούμε να πετύχουμε μια συλλογική αυτοδέσμευση σε ένα στρατηγικό όραμα.
Μιλάμε για μια βιομηχανική στρατηγική η οποία ουσιαστικά προϋποθέτει επιλογή αλυσίδων αξίας / βιομηχανικών τομέων/ τεχνολογιών. Η αναγκαιότητα αυτής της επιλογής πρέπει να επικοινωνηθεί, ώστε να υπάρξει μια ευρεία συναίνεση για αυτό.
Οι Βασικοί μας στόχοι και τα Κριτήρια επιλογής
Πώς θα επινοήσουμε ένα μονοπάτι προς την τεχνολογική-επιστημονική- παραγωγική αιχμή της 4ΒΕ;
Πρώτον, προφανώς πρέπει να εντοπίσουμε τις δυνατότητες που έχουμε μέσα στις ήδη διαμορφωμένες επιλογές, σε επίπεδο ΕΕ.
Δεύτερον, κριτήριο για να εντοπίσουμε τους τομείς / αλυσίδες αξίας που τελικά θα προκριθούν θα είναι η τεχνολογική τους καινοτομικότητα, η οικονομική τους δυναμική, αλλά και η κοινωνική και πολιτική σημασία τους στο πλαίσιο χάραξης πολιτικής που βασίζεται στον προσδιορισμό καθορισμένων ευρύτερων στόχων και την προσπάθεια επίτευξής τους σε καθορισμένο χρόνο «Mission Oriented».
Πιο συγκεκριμένα θα αναζητηθούν:
- οι επιχειρήσεις που δημιουργούν αλυσίδες αξίας, με μεγάλο μέρος τους εντός της χώρας, οι οποίες ήδη καινοτομούν, δαπανούν για έρευνα και ανάπτυξη και διαθέτουν σημαντική θέση στον διεθνή ανταγωνισμό.
- οι τομείς εκείνοι όπου οι έλληνες επιστήμονες έχουν να παρουσιάσουν καινοτομικό έργο.
Τα δύο αυτά κριτήρια πρέπει να λειτουργήσουν συνδυαστικά, προκειμένου να αναδειχθούν οι περιοχές εκείνες όπου παρατηρείται συγκέντρωση επιχειρηματικής καινοτομίας με ταυτόχρονη ερευνητική αριστεία και διαθέσιμες υποδομές.
Τρίτον, θα πρέπει να προσανατολιστούμε στη χρήση βασικών/γενικών τεχνολογιών (generic technologies) της 4ΒΕ, σε όλο το φάσμα προϊόντων και υπηρεσιών, με εφαρμογή και σε πιο παραδοσιακούς κλάδους, με διαμορφωμένο συγκριτικό πλεονέκτημα (γεωργία, τρόφιμα, τουρισμός, ναυτιλία).
Απαραίτητη προϋπόθεση για τον τελικό προσδιορισμό των βιομηχανικών τομέων / αλυσίδων αξίας στους οποίους πρέπει να επικεντρωθούμε, είναι μια εκτεταμένη διαβούλευση με επιλεγμένους φορείς της επιχειρηματικής και ερευνητικής κοινότητας.
Απαιτείται να Δομήσουμε τα πλεονεκτήματα μας
Αφού προσδιορίσουμε τους τομείς / αλυσίδες αξίας τους οποίους θέλουμε να στηρίξουμε, πρέπει να «δομήσουμε» περαιτέρω πλεονεκτήματα μέσω ισχυρής δημόσιας χρηματοδότησης και του προσανατολισμού όλων των πολιτικών στη στήριξή τους και, βέβαια, να αναζητήσουμε την ποικιλότροπη ενίσχυσή τους και από την ΕΕ.
Προϋπόθεση για την στροφή της ελληνικής οικονομίας προς την 4ΒΕ είναι και η ριζική αύξηση της «συλλογικής αναλυτικής δυνατότητας» (thinking capacity), τόσο του κράτους εν στενή εννοία μέσα από τη μετεξέλιξή του σε ένα επιτελικό-επιχειρηματικό κράτος (Mazzucato), όσο και της κοινωνίας μας ευρύτερα.
Καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας αυτού του μετασχηματισμού, είναι o ολοκληρωμένος στρατηγικός σχεδιασμός, ο συνεκτικός συντονισμός και η αποτελεσματική υλοποίηση των ειδικότερων πολιτικών, καθώς και η επιδίωξη της ευρύτερης δυνατής (πολιτικής και κοινωνικής) συνεννόησης στους βασικούς στόχους.
Μορφές στήριξης που ήδη προωθούνται
- Η πρωτοβουλία της κυβέρνησης για τη δημιουργία «Δομής στήριξης ΜΜΕ», η πολυποίκιλη ενίσχυση επενδύσεων στην Έρευνα και Καινοτομία τόσο στον αναπτυξιακό νόμο όσο και στις Στρατηγικές επενδύσεις και η επέκταση της πολιτικής για «υπηρεσίες καινοτομίας» στις επιχειρήσεις.
- Η ενίσχυση των υπαρχόντων ερευνητικών και άλλων κέντρων, ώστε να εξελιχθούν σε competence centres, όπου ερευνητές και προσωπικό της βιομηχανίας θα συνεργάζονται. Κάθε τέτοιο κέντρο, που ειδικεύεται σε έναν διαφορετικό τομέα τεχνολογίας, θα παρέχει πρόσβαση σε εξειδικευμένες τεχνικές δυνατότητες, εξοπλισμό και άλλους πόρους που απαιτούνται για να μετασχηματιστούν οι καινοτόμες ιδέες σε προϊόντα και υπηρεσίες και να περάσουν την κοιλάδα του θανάτου.
Συμπεράσματα
Με την ανάπτυξη βιομηχανικής στρατηγικής θα μπορέσουμε να κατακτήσουμε μια αξιόλογη θέση στο περιβάλλον των πολλαπλών μετασχηματισμών που λαμβάνουν χώρα σήμερα, με την 4BE σε εξέλιξη, και θα διασφαλίσουμε μια βιώσιμη και συμπεριληπτική ανάπτυξη.
Μόνο σε αυτή την περίπτωση το αξιόλογο επιστημονικό δυναμικό της χώρας θα συμβάλει πραγματικά στην ανάπτυξή της, εξασφαλίζοντας προοπτικές και για το ίδιο, μέσω της συμβολής του στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας στην Ελλάδα, αντί να μεταναστεύει ή να δουλεύει ως απλός υπάλληλος ή υπεργολάβος επιχειρήσεων του εξωτερικού.
* Ο κ. Λόης Λαμπριανίδης είναι Γενικός Γραμματέας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων, Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης.