Από τις Βάλια Σαββίδου, Υπεύθυνη Τύπου, SolidarityNow και Ελένη Σταματούκου, Υπεύθυνη Τύπου, SolidarityNow, βόρεια Ελλάδα
Η Φεριστέ, η Ρόζα, η Σάνα και η Ελένη. Τέσσερις γυναίκες από την Ελλάδα, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν, μια κοινή αγάπη και μια κοινή γλώσσα – αυτή της επιστήμης.
Οι τέσσερις αυτές νέες γυναίκες μιλούν, στο πλαίσιο του νέου αφιερώματος του SolidarityNow «Γυναίκες στην Επιστήμη», για τις εμπειρίες τους στο χώρο της επιστήμης, για την ισότητα στις ευκαιρίες για μόρφωση και καριέρα αλλά προπαντός, για τα όνειρά τους. Οι γυναίκες αυτές έχουν ωφεληθεί των εκπαιδευτικών δράσεων της οργάνωσης που υλοποιούνται στα Κέντρα Αλληλεγγύης της οργάνωσης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Η Φεριστέ από το Αφγανιστάν, η Ρόζα από την Ελλάδα και η Σανά από το Πακιστάν είναι μαθηματικοί και ονειρεύονται να προοδεύσουν στο χώρο, ενώ η Ελένη από την Ελλάδα, αγαπά την τεχνολογία και δηλώνει ότι «είμαι κι εγώ μία από τις γυναίκες που δεν θα εγκαταλείψω τα όνειρά μου σε πείσμα αναχρονικών μοντέλων και αντιλήψεων».
Ο δρόμος για την ισότητα είναι ακόμα μακρύς και στο χώρο των επιστημών
Οι θετικές επιστήμες προσδιορίζονται παγκοσμίως με το ακρωνύμιο STEM* (αγγλικά) και είναι αυτό που χρησιμοποιείται για τα πεδία που αναφέρονται στις Φυσικές Επιστήμες, την Τεχνολογία, την Επιστήμη των Μηχανικών και τα Μαθηματικά. Η σχέση Γυναίκας και Επιστήμης αποτελεί ένα θέμα που μελετάται γιατί, όπως αποδεικνύουν τα στατιστικά στοιχεία, ο χώρος των θετικών επιστημών διακρίνεται για την ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων οικουμενικά. Αυτό το χάσμα παρατηρείται σε όλες τις χώρες ανεξαρτήτως γλώσσας, οικονομικής ευημερίας, ιστορίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι το ποσοστό γυναικών στον τομέα της επιστημονικής έρευνας είναι μόλις 30% σε όλο τον κόσμο**.
Σύμφωνα με τα στοιχεία για το 2018, η Ευρώπη συνολικά έχει υψηλές τιμές στον δείκτη που παρουσιάζει το χάσμα μεταξύ των φύλων (gender gap index) σε ό,τι αφορά στις θετικές επιστήμες. Από αυτό εξαιρούνται οι σκανδιναβικές χώρες και η Ισλανδία, ενώ συνολικά στην ήπειρο παρουσιάζονται μεγάλες αποκλίσεις στο δείκτη μεταξύ των χωρών. Η Ελλάδα μαζί με τη Μάλτα και την Κύπρο είναι οι τρεις χώρες με τον υψηλότερο δείκτη -μεγαλύτερο από 30%**. Κι όμως οι αριθμοί μπορούν να αλλάξουν φτάνει τα δεδομένα να αμφισβητηθούν και οι γυναίκες να κάνουν τις επιλογές σπουδών και επαγγελματικής σταδιοδρομίας που τις ενδιαφέρουν, ελεύθερα, χωρίς να υπακούν σε κοινωνικές νόρμες.
Το SolidarityNow, μέσα από το συνολικό του έργο, επιχειρεί να καταπολεμήσει στερεότυπα αλλά και να προτείνει έμπρακτες λύσεις αντιμετώπισης των έμφυλων ανισοτήτων. Αυτός είναι και ο στόχος του αφιερώματος «Γυναίκες στην Επιστήμη» και η ανάδειξη του ζητήματος μικρής εκπροσώπησης των γυναικών στο χώρο των θετικών επιστημών.
Η Σανά πιστεύει ότι ο άγνωστος Χ είναι πάντα εκεί
Η Σανά κατάγεται από το Πακιστάν και βρίσκεται στην Ελλάδα τους τελευταίους εφτά μήνες. Μιλάει άπταιστα αγγλικά. Έχει σπουδάσει μαθηματικός, όπως και η μητέρα της. Όταν αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα της, αναγκάστηκε και να διακόψει τις μεταπτυχιακές της σπουδές. Όνειρό της είναι να συνεχίσει τις σπουδές της και να κάνει διδακτορικό. «Τα μαθηματικά είναι η αγάπη μου. Τα μαθηματικά είναι ένα αληθινό παιχνίδι φαντασίας. Είναι αληθινά. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο άγνωστος x δεν υπάρχει, αλλά είναι πάντα εκεί και χρειάζεται να είσαι ανοιχτόμυαλος για να τον δεις».
Εκτός από τα μαθηματικά η πολυπράγμων Σανά γράφει ποίηση, διαβάζει λογοτεχνία και θέλει να εκδώσει το δικό της βιβλίο ποίησης και μυθοπλασίας. Η σχέση της με το γράψιμο ξεκίνησε λίγο αργότερα από αυτήν με τα μαθηματικά, στην εφηβεία της. Οι αγαπημένοι της ποιητές είναι οι Πακιστανοί Μοχάμεντ Ικμπάλ γνωστός και ως Αλάμα Ικμπάλ και ο Μίρτσα Γκαλίμπ.
Η Σανά είναι αισιόδοξη για τη ζωή της και το μέλλον της. Υποστηρίζει ότι η μητέρα της, την έχει μεγαλώσει να σκέφτεται και να νιώθει έτσι: «μου έδωσε όλη της τη θετική ενέργεια». «Ακόμα και όταν οι άλλοι άνθρωποι πιστεύουν ότι όλα είναι μαύρα, εγώ λέω όχι, πάντα υπάρχει ένα φως εκεί έξω».
Η Ρόζα θέλει να γίνει «μια ζωντανή απόδειξη ότι οι γυναίκες μπορούν να τα καταφέρουν εξίσου καλά, αν όχι καλύτερα και στον κλάδο των θετικών επιστημών»
Η 26χρονη Ρόζα είναι σαφής: «Τα μαθηματικά για μένα έχουν μια ολόκληρη φιλοσοφία και έναν ορίζοντα σύνδεσης με όλες τις άλλες επιστήμες». Κοντά στο παράδειγμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ, από την οποία πήρε το όνομά της, η Ρόζα από την Αθήνα είναι μαχητική, με πολιτικό λόγο, επαναστατική διάθεση, αλλά και πορεία, κυρίως σε ό,τι αφορά την προσωπική της εξέλιξη σε έναν κατά κύριο λόγο ανδροκρατούμενο χώρο, που δεν είναι άλλος από αυτόν των θετικών επιστημών.
Στη βιβλιοθήκη του μαθηματικού πατέρα της ήταν που είδε η Ρόζα τόσα πολλά βιβλία για τα μαθηματικά, ξεχωρίζοντας αυτό που αφορούσε σε γυναίκες μαθηματικούς, που ναι υπήρξαν και υπάρχουν, προς έκπληξή της, αφού μικρή νόμιζε ότι μαθηματικοί είναι μόνο άνδρες. Η Ρόζα κατάλαβε από τότε ότι στην επιστήμη δεν υπάρχουν περιορισμοί και φυσικά το φύλο δεν θα μπορούσε να είναι ένας τέτοιος.
Όμως δεν πέτυχε στη μαθηματική σχολή αλλά στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Πιστεύοντας ότι η σχολή που πέτυχε «είναι μια σχολή γεμάτη με μαθήματα των θετικών επιστημών, εφαρμοσμένα μαθηματικά και έτσι μου κάλυψε την ανάγκη της διεπιστημονικότητας μέσω της συνδυαστικής προσέγγισης των επιστημών», αποφοίτησε με επιτυχία. Αμέσως συνεχίζει τις σπουδές και διαλέγει ένα ξεχωριστό θέμα για την έρευνά της με επιρροές από μαθήματα άλλων σχολών, όπως η κοινωνιολογία και η ανθρωπολογία του φύλου. Παράλληλα, βιώνει από κοντά, αφού βρίσκεται στη Λέσβο, την προσφυγική κρίση και ξεκινά να συμμετέχει εθελοντικά στο έργο οργανώσεων που βοηθούν τους πρόσφυγες στο νησί. Επηρεαζόμενη από την προσφυγική κατάσταση, εστιάζει στην έρευνα για τη μεταπτυχιακή της εργασία με θέμα «Πεθαίνοντας σε ξένη γη: Μια εθνογραφική προσέγγιση του θανάτου των μετακινούμενων ανθρώπων στην πόλη της Μυτιλήνης». «Τα μπλέκω όλα μαζί, θάλασσα, μαθηματικά, φύλα».
Ρόζα, λάτρης της δια βίου μάθησης δηλώνει ότι «δεν έχω τελειώσει με τις σπουδές. Θα προχωρήσω κι άλλο και θα είμαι κι εγώ μια ζωντανή απόδειξη ότι οι γυναίκες μπορούν να τα καταφέρουν εξίσου καλά, αν όχι καλύτερα, και στον κλάδο των θετικών επιστημών».
Η Ελένη έχει βιώσει ότι «είναι δύσκολα εκεί έξω, ιδίως αν είσαι γυναίκα και επιθυμείς να κάνεις κάτι διαφορετικό»
«Στο Πολυτεχνείο συνειδητοποίησα την ανδροκρατία και στο παιδαγωγικό τη γυναικοκρατία. Είναι απίστευτο πώς ακόμη και σήμερα υπάρχουν αυτές οι φυλετικές διαφορές στην επιλογή των σπουδών άρα και των επαγγελμάτων».
Με δασολόγο πατέρα και μητέρα που ασχολήθηκε παραδοσιακά με το σπίτι, η Ελένη μεγάλωσε σε μια μεγάλη πόλη της περιφέρειας δείχνοντας νωρίς την κλίση της προς την τεχνολογία και τους υπολογιστές. Παίρνοντας άριστα στις πανελλήνιες στο μάθημα της Πληροφορικής, οι καθηγητές την προέτρεψαν να σπουδάσει κάτι σχετικό. Τελικά πήρε το πρώτο της πτυχίο από το παιδαγωγικό τμήμα δημοτικής εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και μετά στο Πανεπιστήμιο Πειραιά πια το μεταπτυχιακό της δίπλωμα από το Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων, με κατεύθυνση την ηλεκτρονική μάθηση. Και συνεχίζει. Φέτος γράφτηκε στο Ενιαίο Επαγγελματικό Λύκειο της περιοχής της και ξεκινά από την αρχή τη σχέση της με την πληροφορική πληρώντας τη διαρκή ανάγκη της να διευρύνει τις γνώσεις της. «Πάντα αγαπούσα την τεχνολογία και την πληροφορική».
Η Ελένη θυμάται ότι σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης ήρθε αντιμέτωπη με κοινωνικά στερεότυπα που υποδήλωναν άμεσα ή έμμεσα και στην ίδια ποια κατεύθυνση σπουδών, επαγγέλματος, ζωής έπρεπε να πάρει μια και «αυτό θα ήταν το ιδανικό για μια γυναίκα». Όπως θυμάται, «κατά την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας οι επιλογές θέματος που είχες ήταν περιορισμένες αν ήσουν γυναίκα. Σου φερόταν λες και δε ‘σκαμπάζεις’ περισσότερο για να ασχοληθείς με κάτι τεχνολογικό, χωρίς να σου δώσουν ποτέ την ευκαιρία να το αποδείξεις. Ειδικά οι άντρες καθηγητές σε κοιτούσαν σχεδόν υποτιμητικά.
Πιστεύω ότι έχει έρθει πια η ώρα να αλλάξουν τα στερεότυπα που είναι τόσο βαθιά ριζωμένα στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Θεωρώ ότι έχει βελτιωθεί βέβαια η κατάσταση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, αν και δε σταματώ να εκπλήσσομαι που ακούω γονείς ακόμη και σήμερα να συμβουλεύουν τα κορίτσια να γίνουν για παράδειγμα δασκάλες, γιατί αυτό και παρόμοια επαγγέλματα είναι μόνο κατάλληλα για τις γυναίκες. Οι άντρες παραμένουν πιο ελεύθεροι να επιλέξουν με τί θα ασχοληθούν και έτσι φτάνουμε σε ολόκληρους επιστημονικούς κλάδους που η φυλετική ανισότητα είναι τεράστια». «Είναι δύσκολα εκεί έξω, ιδίως αν είσαι γυναίκα και επιθυμείς να κάνεις κάτι διαφορετικό, αλλά αλήθεια πιστεύω ότι μπορούμε να το αλλάξουμε αυτό επιτέλους. Θα είμαι κι εγώ μία από τις γυναίκες που δεν θα εγκαταλείψω τα όνειρά μου σε πείσμα αναχρονιστικών μοντέλων και αντιλήψεων».
Η Φεριστέ πιστεύει ότι «η ζωή είναι γεμάτη προβλήματα, εξισώσεις, πράξεις και φαντασία όπως και τα μαθηματικά»
Η Φεριστέ, 25 χρονών από το Αφγανιστάν, μαζί με το σύζυγό της και τη μικρή τους κόρη ζουν στην Ελλάδα τα τελευταία 2,5 χρόνια. Η κόρη τους γεννήθηκε εδώ.
«Αρχικά τα μαθηματικά έχουν να κάνουν με αριθμούς, αλλά όταν εμβαθύνεις περισσότερο πρέπει να χρησιμοποιήσεις τη φαντασία σου. Πρέπει να έχεις στο μυαλό σου μια 3-D φωτογραφία για να τα καταλάβεις. Για να μπορέσεις όμως να τη δεις, χρειάζεται να έχεις δυνατή φαντασία», δηλώνει η Φεριστέ, που έχει σπουδάσει μαθηματικά.
«Στην αρχή ήταν δύσκολο να κατανοήσω τα μαθηματικά, εξαιτίας του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μου. Πολλές φορές δεν είχαμε καθηγητές, με αποτέλεσμα μαθητές από τις μεγαλύτερες τάξεις να μας κάνουν αυτοί μάθημα». Με τον άνδρα της γνωρίστηκαν στο Πανεπιστήμιο, ήταν συμφοιτητές. «Όταν ήμουν παιδί, το όνειρό μου ήταν να γίνω ένας μορφωμένος και χρήσιμος άνθρωπος. Οι γονείς μου πάντα με υποστήριζαν και πήρα πολλά από αυτούς».
Μαζί με το σύζυγό της έφυγαν από το Αφγανιστάν και πήγαν στο Ιράν. Εκεί ο άνδρας της δούλεψε ως εργάτης στα χωράφια. Στην Ελλάδα ήρθαν τον Οκτώβριο του 2017. Σήμερα, η Φεριστέ παρακολουθεί μαθήματα ελληνικών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ ο σύζυγός της ανέλαβε τη φροντίδα της κόρης τους. «Ο σύζυγός μου είναι ο πρώτος άνθρωπος στη ζωή μου που με προτρέπει να συνεχίσω τις σπουδές μου», τονίζει.
Τί εύχεται η Φεριστέ για το μέλλον; Τα όνειρα της επικεντρώνονται στην εκπαίδευση: «Να συνεχίσω τις σπουδές. Επειδή τα πράγματα στο Αφγανιστάν δεν ήταν εύκολα για εμάς, εύχομαι τα παιδιά μας, να έχουν μια ευκολότερη ζωή. Είτε είναι κορίτσια είτε αγόρια».
Το Κέντρο Υποστήριξης Προσφύγων υποστηρίζεται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες UNHCR GREECE και χρηματοδοτείται από την Ε.Ε.
Το Κέντρο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε και λειτουργεί με τη χρηματοδοτική υποστήριξη του Open Society Foundation (OSF/OSIFE).
Το SolidarityNow, πιστοποιημένη CISCO Networking Academy υλοποιεί το πρόγραμμα IT Essentials με τη συνεργασία της Cisco, της μεγαλύτερης εταιρίας στο χώρο των δικτύων και της Ελληνοαμερικάνικης Ένωσης.