Μετά από πολλά χρόνια άνοιξαν και πάλι οι περίφημες, άγνωστες στο ελληνικό κοινό, κατακόμβες του αγίου Γεωργίου στο παλαιό Κάιρο. Ο Πατριάρχης Θεόδωρος εγκαινίασε ένα νέο παρεκκλήσι, πολλά μέτρα κάτω από τη γη, αφιερωμένο στον άγιο Φανούριο. Το μοναστήρι βρίσκεται σε μια ιστορική περιοχή, όπου οι ερευνητές τοποθετούν τα ριζώματα της πόλης. Πρόκειται για την περιοχή της αρχαίας Βαβυλώνος της Αιγύπτου, η οποία φέρεται να πήρε την ονομασία της μετά από την εγκατάσταση των αιχμαλώτων που έφερε στην Αίγυπτο ο Φαραώ Ραμσής Α’(1390 π.Χ.). Βρίσκεται πέντε περίπου χιλιόμετρα νοτίως του κέντρου του Καΐρου, ακριβώς απέναντι από τις Πυραμίδες της Γκίζας.
Σήμερα είναι από τα πλέον πυκνοκατοικημένα προάστια του Καΐρου, με μοναστήρια, ναούς και νεκροταφεία. Ονομάζεται Παλαιό Κάιρο ή Παλαιά Αίγυπτος και η μονή είναι ένα εξόχως σεβαστό μνημείο που έχει δώσει το όνομα Margirgis στη συνοικία (παράφραση του άη Γιώργη στα αραβικά).
Εκεί, σώζονται τμήματα του αναφερόμενου από τον Στράβωνα και από άλλους συγγραφείς ρωμαϊκού φρουρίου της Βαβυλώνας.
Το φρούριο προστάτευε την είσοδο διώρυγας που έφθανε έως την Ερυθρά Θάλασσα. Η κατασκευή της συνδέεται κυρίως με τον αυτοκράτορα Τραϊανό, ενώ καθεαυτό το φρούριο ανάγεται στην εποχή του Διοκλητιανού.
Είχε ισχυρά τείχη και πλήθος μεγάλων πύργων σε όλες τις πλευρές.
Στον ένα από αυτούς τους δύο γιγάντιους πύργους, τον βόρειο, είναι κτισμένο το καθολικό της μονής του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, αφιερωμένο στη μνήμη του αγίου Γεωργίου, ο οποίος σύμφωνα με την θρησκευτική παράδοση μαρτύρησε στη φυλακή του πύργου.
Γνωρίζουμε ελάχιστα για την ιστορία της μονής την εποχή της εδραίωσης του Χριστιανισμού στην περιοχή, τον 4ου αιώνα.
Η λειτουργία όμως ναών εντός του φρουρίου θα ακολούθησε μια σταδιακά αυξανόμενη πορεία, η οποία κορυφώθηκε μετά το τέλος λειτουργίας του φρουρίου ως στρατιωτικού κτηρίου με την εισβολή των Αράβων στην Αίγυπτο το 640 μ.Χ.
Μετά την αραβική επικράτηση ιδρύθηκε η πόλη Αλ-Φουστάτ, η οποία γνώρισε εκρηκτική πληθυσμιακή αύξηση τα κατοπινά χρόνια (Φουστάτ σημαίνει στρατόπεδο, παραλλαγή της βυζαντινής λέξεως Φοσσάτο, εκ της λατινικής fossatum).
Το γεγονός οδήγησε στην ένταξη της περιοχής περιμετρικά του φρουρίου στον πολεοδομικό ιστό της νέας πόλης και την σταδιακή απώλεια του στρατιωτικού του χαρακτήρα. Από πολεμικό προπύργιο το φρούριο έγινε η καρδιά της νέας πόλης.
Οι πρώτες τεκμηριωμένες αναφορές για την ύπαρξη του ναού του αγίου Γεωργίου ανάγονται στον 14ο αιώνα, και εκτός του ναού αφορούν και στο νειλόμετρο που κάποτε λειτουργούσε στη θέση του πύργου.
Τα νειλόμετρα χρησίμευαν μεταξύ άλλων και στον προσδιορισμό του ύψους των φόρων λόγω της άμεσης σχέσης των ετήσιων διακυμάνσεων της παραγωγής με εκείνες της ροής του Νείλου. Υπάρχουν αναφορές ακόμη πως η μονή λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι, νοσοκομείο και ξενοδοχείο.
Ο μεγαλοπρεπής ναός, γνωστός και ως Ροτόντα της Ανατολής, χτίστηκε επάνω στον τριώροφο Ρωμαϊκό Πύργο κι αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά προσκυνήματα της Νειλοχώρας.
Η εκκλησία είναι πόλος έλξης, όχι μόνο για κόπτες και ορθοδόξους, αλλά εξίσου και για τους μουσουλμάνους, καθώς πιστοί απ’ όλα τα μέρη της Αιγύπτου συρρέουν στο μοναστήρι, προκειμένου να προσευχηθούν στην εικόνα του αγίου που λατρεύεται ως θαυματουργή.
Μονάχα η εικόνα αυτή διασώθηκε από καταστροφική πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1904, που κατέκαψε το ναό και το μοναστήρι. Αποφάσισε τότε το Πατριαρχείο να φτιάξει μια εκκλησία αντάξια της ιστορίας του. Πάνω στο σωζόμενο ρωμαϊκό πύργο, έχτισαν ένα ναό στα πρότυπα του αγίου Βιταλίου της Ραβέννας.
Το ανακαινιστικό έργο που πραγματοποιήθηκε πριν από μία δεκαετία με αποκλειστική δωρεά του Αθανασίου Μαρτίνου, αποκατέστησε όχι μόνο το ναό αλλά και ολόκληρο τα μνημείο, φέρνοντας στο φως το εντυπωσιακό φρούριο έως τις υποβλητικές του κατακόμβες. Πρόκειται για ένα μοναδικό «παλίμψηστο» πολιτισμών, από τη Ρώμη στο Βυζάντιο κι από την Αραβική κατάκτηση στους νεότερους χρόνους.
Για τις φωτογραφίες ευχαριστούμε θερμά τη Μαρία Στέφωση. Για το ιστορικό του ναού βασιστήκαμε στη διδακτορική διατριβή του Αρχιτέκτονα Γιώργου Μιχαήλ.