H Ελλάδα πάσχει από την μέχρι τώρα ανίατη βασανιστική νόσο της γραφειοκρατίας από τα γεννοφάσκια του Ελληνικού Κράτους. Σύμφωνα με την «Έκθεση επί του Οικονομικού Προβλήματος της Ελλάδας» του Κυριάκου Βαρβαρέσου το 1952, η αναποτελεσματικότητα των δημοσίων υπηρεσιών ήταν το πλέον δύσκολο πρόβλημα της προσπάθειας ανοικοδόμησης της χώρας μετά τον πόλεμο.(Διαβάστε: Reform of Public Administration in Greece; Evaluating Structural Reform of Central Government Departments in Greece).
Η αναποτελεσματικότητα των δημοσίων υπηρεσιών ήταν ένα από τα κύρια προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπισθούν για την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το 2010 το Πρόγραμμα της Οικονομικής Προσαρμογής για την Ελλάδα ανέφερε: «Καθώς ο δημόσιος τομέας είναι υπεύθυνος για πολλά από τα προβλήματα της Ελλάδας, η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης επείγει και αποτελεί βασικό στοιχείο του προγράμματος».
Μετά από επτά χρόνια μεταρρυθμίσεων, η γραφειοκρατία αντί να βελτιωθεί έχει γίνει πολύ χειρότερη. Παραθέτω δύο από τα επεισόδια πρόσφατης εμπειρίας μου με τις δημόσιες υπηρεσίες.
Επεισόδιο Ένα
Για την σύνταξη μιας απλής συμβολαιογραφικής πράξης για ένα οικόπεδο στην περιοχή της Ανατολικής Αττικής ο νόμος απαιτεί: τοπογραφικό διάγραμμα του οικοπέδου, υπεύθυνες δηλώσεις ιδιοκτητών ότι δεν υπάρχει κτίσμα στο οικόπεδο, βεβαίωση μηχανικού ότι δεν υπάρχει κτίσμα στο οικόπεδο, πιστοποιητικό του γραφείου κτηματογράφησης, πιστοποιητικό του δήμου ότι δεν οφείλεται τέλος ακίνητης περιουσίας, θεωρημένα αντίγραφα δηλώσεων φόρου που αφορούν την συμβολαιογραφική πράξη, αποδεικτικά φορολογικής ενημερότητας, δηλώσεις ενιαίου φόρου ιδιοκτησίας ακινήτων (ΕΝ.Φ.Ι.Α).
Η διαδικασία ξεκίνησε με την τοπογραφική αποτύπωση του οικοπέδου. Πήρα από τον τοπογράφο μηχανικό το μήνυμα: «μετρήσαμε το οικόπεδο. Χρειαζόμαστε από την πολεοδομία όρους δόμησης και απόσπασμα Ρυμοτομικού. Την Παρασκευή ήταν κλειστά, χθες καταθέσαμε αίτηση και με χίλια παρακάλια θα μας δεχθούν την ερχόμενη Πέμπτη (μια εβδομάδα αργότερα) για να μας τα δώσουν». Από το 2011, η Ελλάδα έχει «ολόκληρo»Υπουργείο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Απαιτείται να πηγαίνει κανείς στην πολεοδομία και να υποβάλει αίτηση για να πάρει «με χίλια παρακάλια» μετά από μία εβδομάδα τους όρους δόμησης και το «απόσπασμα Ρυμοτομικού»; Γατί να μη μπορεί να πάρει αυτή την πληροφορία ηλεκτρονικά;
Το επόμενο βήμα ήταν το πιστοποιητικό του δήμου ότι δεν οφείλεται τέλος ακίνητης περιουσίας. Είμαι κάτοικος εξωτερικού και έχω ρίζες στο Ναύπλιο. Έπρεπε να πάω προσωπικά στο δήμο του οικοπέδου για το πιστοποιητικό - προάστειο της Αθήνας στην Ανατολική Αττική. Μου έδωσαν ένα κατάλογο δικαιολογητικών που έπρεπε να προσκομίσω και μου είπαν να περιμένω να δω τον αρμόδιο υπάλληλο για περισσότερο συγκεκριμένες πληροφορίες. Ο κατάλογος αριθμούσε 18 δικαιολογητικά. Περίμενα δύο ώρες για να έρθει η σειρά μου. Ο αρμόδιος υπάλληλος, ο κύριος Τ, ήταν πνιγμένος σε δύο στοίβες από χαρτιά - αριστερά και δεξιά του επάνω στο γραφείο του, και άλλη μία στοίβα επάνω σε μία καρέκλα δίπλα του. Με εντυπωσίασε πως δεν ανακατεύονταν τα χαρτιά όταν έψαχνε να βρει κάποιο δικαιολογητικό στην στοίβα. Όταν ήρθε η σειρά μου, ο κύριος Τ σημείωσε επάνω στο κατάλογο των δικαιολογητικών: συμβόλαιο οικοπέδου, απόσπασμα κτηματολογικού πίνακα ανάρτησης, και Ε9. Ακολούθως ζήτησε την διεύθυνση, δρόμο και αριθμό, του οικοπέδου. Απάντησα ότι δεν γνωρίζω τον αριθμό της διεύθυνσης του οικοπέδου, αλλά έχω τη φωτοτυπία του αποσπάσματος του κτηματολογικού πίνακα ανάρτησης που προσδιορίζει την τοποθεσία του οικοπέδου. Βρήκε το οικόπεδο και την πλήρη διεύθυνση του.
Ερώτηση: Θα μπορούσα να έχω τον αριθμό της διεύθυνσης;
Απάντηση: Θα πάτε στο γραφείο της κοινότητας στο διπλανό προάστειο, και θα υποβάλλετε αίτηση να σας δώσουν τον αριθμό.
Αφού τον έχετε δεν μπορείτε να μου τον δώσετε;
Πρέπει να ακολουθήσετε την διαδικασία (μετάφραση: πρέπει να πληρώσετε το τίμημα στο σαδισμό του τέρατος της γραφειοκρατίας).
Μετά από έρευνα των αρχείων στον υπολογιστή, ο κύριος Τ : Δεν έχετε πληρώσει τον φόρο ΤΑΠ στο δήμο. Πρέπει να πληρώσετε πρόστιμο 200%.
Είμαι κάτοικος του εξωτερικού και δεν γνώριζα ότι υπάρχει τέτοιος φόρος.
Δεν δικαιολογείται άγνοια του νόμου.
Πώς θα πρέπει να ξέρω πότε να σας πληρώνω αυτό το φόρο στο μέλλον;
Επέμβασή άλλου υπαλλήλου: Αυτός ο φόρος δεν βγαίνει σε κανονικά διαστήματα. Θα μας τηλεφωνείτε κάθε τόσο για να σας πληροφορούμε.
Να σας τηλεφωνώ κάθε τόσο από το εξωτερικό; Δεν μπορείτε να με ειδοποιείτε με το ταχυδρομείο; Θα σας πληρώνω τα έξοδα.
Δεν γίνετε με το εξωτερικό.
Τελικά η λύση που δόθηκε ήταν να ορισθεί συγγενής μου στην Ελλάδα ως αντίκλητος στον οποίο θα πηγαίνει η ειδοποίηση του δήμου.
Κύριος Τ. Επειδή δεν έχετε όλα τα δικαιολογητικά δεν μπορείτε να πληρώσετε σήμερα. Αλλά και να τα είχατε, το ταμείο έκλεισε στις 1:30. Πρέπει να γυρίσετε αύριο.
Να κάνω ένα άλλο ταξίδι από το Ναύπλιο; Δεν μπορώ να σας στείλω ηλεκτρονικά τα δικαιολογητικά και να καταθέσω τα χρήματα στο λογαριασμό του δήμου μέσω μιας τράπεζας στο Ναύπλιο;
Δεν γίνετε, πρέπει να έρθετε προσωπικά.
Επέμβαση της προϊσταμένης του Τμήματος Εσόδων κυρίας Κ για διευκόλυνση: Θα μου στείλετε ηλεκτρονικά τα δικαιολογητικά για να είναι όλα τα χαρτιά έτοιμα όταν έλθετε για να προλάβετε τα ταμείο που κλείνει στις 1:30.
Στο Ναύπλιο πληροφορούμε από τον συμβολαιογράφο ότι σύμφωνα με τον τελευταίο νόμο απαλλάσσομαι του προστίμου. Προφανώς ο κύριος Τ, που δεν δικαιολογούσε σε μένα άγνοια του νόμου, είτε είχε άγνοια του νόμου, είτε δεν θέλησε να τον εφαρμόσει. Έστειλα ηλεκτρονικά τα δικαιολογητικά στην κυρία Κ με αντίγραφο του νόμου και της είπα ότι θα έλθω στην Αθήνα την Τετάρτη που είναι ανοικτό και το Γραφείο της Κτηματογράφησης στη Νέα Μάκρη να πάρω το άλλο απαιτούμενο πιστοποιητικό για την συμβολαιογραφική πράξη.
Την Τετάρτη στο δήμο, η κυρία Κ: Κύριε Τζάνο, είτε θα πληρώσετε το πρόστιμο και θα πάρετε το πιστοποιητικό μη οφειλής σήμερα, ή θα γυρίσετε πάλι στην Αθήνα μετά από δέκα μέρες για να περατωθεί η διαδικασία απαλλαγής.
Θα σας παρακαλούσα πάρα πολύ να σας πληρώσω στην τράπεζα στο Ναύπλιο διότι έχω άρρωστο άτομο στην οικογένεια μου και δεν μπορώ να το αφήνω μόνο.
Δεν γίνετε… Ας τηλεφωνήσουμε στην κυρία Χ, προϊσταμένη της Ταμειακής Υπηρεσίας του δήμου.
Η κυρία Χ πρόθυμη να βοηθήσει: Θα δώσουμε τον λογαριασμό του δήμου για την πληρωμή της οφειλής στη Τράπεζα Πειραιώς στο Ναύπλιο.
Με την βοήθεια της κυρίας Κ συμπληρώθηκε ένα σεβαστό πακέτο εγγράφων και υπέγραψα αιτήσεις και υπεύθυνες δηλώσεις και η όλη διαδικασία της ημέρας πήρε περίπου δυόμιση ώρες.
Σε οκτώ ημέρες τηλεφώνησα στην κυρία Κ να μάθω για την πρόοδο της διαδικασίας.
Η κυρία Κ : Δεν εξαρτάται από το δικό μου Τμήμα, θα πάρει άλλη μια εβδομάδα, τηλεφωνήστε στον κ. Β της Ταμειακής Υπηρεσίας.
Ο κύριος Β : Δεν είσαστε ο μόνος που περιμένετε, είναι άλλα 70 άτομα, η διαδικασία απαιτεί μια ακόμη εβδομάδα.
Μπορείτε σας παρακαλώ να μου εξηγήσετε αυτή τη διαδικασία;
Αποφεύγει να εξηγήσει. Επιμένω, ο πολίτης έχει το δικαίωμα να γνωρίζει την διαδικασία.
Κύριε, σπαταλάτε το χρόνο σας και τον δικό μου χρόνο.
Οι πολίτες που τους πληρώνουν το μισθό δεν έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν γιατί ταλαιπωρούνται;
Μετά από λίγο τηλεφωνεί η κυρία Χ - ο καλός άγγελος: Τηλεφωνήστε μου αύριο.
Την επόμενη ημέρα η κυρία Χ: πηγαίνετε στη τράπεζα στο Ναύπλιο να πληρώσετε και τηλεφωνήστε μου μετά την πληρωμή.
Μία ώρα μετά την τηλεφωνική επιβεβαίωση της πληρωμής τηλεφώνησε η καλή κυρία Κ: Το πιστοποιητικό είναι έτοιμο, θα το πάρετε ηλεκτρονικά και με το ταχυδρομείο.
Η οφειλή στο δήμο; 268.16 ευρώ. Το κόστος του πιστοποιητικού; δύο ημέρες εργασίας, το κόστος δύο ταξιδιών Ναύπλιο – Αθήνα και επιστροφή (βενζίνη και διόδια ) περίπου 160 ευρώ, συν το κόστος της εργασίας των υπαλλήλων του δήμου, συν η ταλαιπωρία πέντε ωρών στο δρόμο, η αναμονή να έρθει η σειρά μου μέσα σε μια έντονη ατμόσφαιρα λογομαχίας αγανακτισμένων πολιτών και υπαλλήλων, το ανέβασμα της πίεσης από την καταπίεση της αγανάκτησης, και η ταπείνωση από το τέρας της γραφειοκρατίας. Και χωρίς την επέμβαση των δύο ευσυνείδητων υπαλλήλων - κυρίες Χ και Κ - το κόστος θα ήταν ένα επιπλέον ταξίδι στη Αθήνα. Χρόνος όλης της διαδικασίας; 24 ημέρες (από πρώτη επίσκεψη στο δήμο μέχρι ταχυδρομική παραλαβή τού πιστοποιητικού). Χωρίς τις κυρίες Χ και Κ θα ήταν τουλάχιστον δέκα ημέρες παραπάνω.
Επεισόδιο Δύο
Στη Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία (ΔΟΥ, Εφορία) Ναυπλίου με ένα παχύ πακέτο εγγράφων από τον συμβολαιογράφο για βεβαίωση μη οφειλής φόρων - στο αρμόδιο γραφείο δύο υπάλληλοι, μια κυρία και ένας κύριος: Η απάντηση της κυρίας: δεν γίνεται, πρέπει να πάτε στην Αθήνα στη ΔΟΥ Κατοίκων Εξωτερικού.
Ο κύριος: δεν γίνεται, μας το είπαν στο σεμινάριο.
Γιατί δεν γίνεται; Όλες οι συναλλαγές μου με την εφορία γίνονται στη ΔΟΥ Ναυπλίου. Ποιο είναι το πρόβλημα;
Η κυρία: είναι διαδικαστικό, πρέπει να πάτε στην Αθήνα.
Ο κύριος: δεν γίνεται, μας το είπαν στο σεμινάριο.
Θα μπορούσατε σας παρακαλώ να τηλεφωνήσετε στην Αθήνα; Θα τούς μιλήσω εγώ.
Η κυρία: δεν μπορείτε να τηλεφωνήσετε.
Ο κύριος: δεν γίνεται, μας το είπαν στο σεμινάριο.
Δεν μπορώ να πάω στην Αθήνα, έχω άρρωστο άτομο στην οικογένεια μου και δεν μπορώ να το αφήνω μόνο. Αυτό έκανε την κυρία να το ξανασκεφθεί. Τηλεφώνησε στην προϊσταμένη της και της εξήγησε. Ήρθε η προϊσταμένη στο γραφείο με διάθεση να βοηθήσει.
Ο κύριος: δεν γίνεται, μας το είπαν στο σεμινάριο.
Η προϊσταμένη τηλεφώνησε στην Αθήνα και εξήγησε. Η απάντηση ήταν να διαβάσει την σχετική οδηγία που επιτρέπει να δοθεί η βεβαίωση όταν υπάρχει «απoχρών” λόγος – o «απoχρών” λόγος το άρρωστο άτομο στην οικογένεια μου που δεν μπορούσα να το αφήσω μόνο. Η προϊσταμένη με πήρε στο γραφείο της προϊσταμένης της που συμφώνησε αφού τεκμηριώσω τον «αποχρώντα” λόγο . Υπέβαλλα σχετική αίτηση, υπέγραψα υπεύθυνη δήλωση, επισύναψα την διάγνωση του γιατρού, την αιματολογική εξέταση, και την συνταγή φαρμάκων του γιατρού. Η όλη διαδικασία πήρε περίπου τρείς ώρες και πήρα την βεβαίωση μη οφειλής.
Χρειαζόταν ένα ταξίδι στην Αθήνα για να ικανοποιηθεί μια διαδικασία χωρίς να υπάρχουν ουσιαστικοί λόγοι; Να χαθεί μια ημέρα εργασίας και να γίνουν τα έξοδα ενός ταξιδιού στην Αθήνα; Και εάν ήμουν στη Φλώρινα, η στην Αλεξανδρούπολη, η στην Κρήτη; To αδικαιολόγητο κόστος πάρα πολύ μεγαλύτερο.
Στο προξενείο του Σικάγου, όταν παραπονέθηκα γιατί πρέπει να πάω από μακρινό προάστειο στο προξενείο στο κέντρο της πόλης για να υποβάλλω τα δικαιολογητικά για Ελληνικό διαβατήριο, ενώ θα μπορούσα να τα ταχυδρομήσω, ο υπάλληλος απήντησε: άλλοι έρχονται με το αεροπλάνο από την Βόρεια Ντακότα (1500 χιλιόμετρα), που εξυπηρετείται από το προξενείο του Σικάγου, να φέρουν τα δικαιολογητικά, και έρχονται πάλι σε μερικές εβδομάδες για να παραλάβουν το διαβατήριο. Απόλυτα λογική απάντηση! Γιατί παραπονείσαι ότι ταλαιπωρείσαι, όταν η γραφειοκρατία ταλαιπωρεί άλλους πολύ περισσότερο;
Στις ΗΠΑ η όλη διαδικασία κινείται με το ταχυδρομείο. Βέβαια, στις ΗΠΑ έχουμε να κάνουμε με «Αμερικανάκια».
Σε πρόσφατη έκθεση της Ε.Ε. για τη γραφειοκρατία, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των 25 κρατών - μελών. Για την Ε.Ε. η μείωση της γραφειοκρατίας είναι κρίσιμος παράγοντας για τη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Και η χώρα μας πάσχει ιδιαίτερα από την έλλειψη ανταγωνιστικότητας.
Για τα δέκα τελευταία χρόνια, το κόστος της γραφειοκρατίας στην Ελλάδα και η διαφθορά που αυτή παράγει υπολογίζονται στα 170 δισεκατομμύρια ευρώ που αντιπροσωπεύουν το 50% του συνολικού μας δημοσίου χρέους. http://www.europeanbusiness.gr/page.asp?pid=148
Πρόσφατα ο πρωθυπουργός της Ελλάδας δήλωσε: «έως το 2015 έχουν δοθεί για τις ψηφιακές υποδομές δισεκατομμύρια, αλλά δεν υπάρχει διαλειτουργικότητα των συστημάτων και ο πολίτης δεν μπορεί να εκδώσει ηλεκτρονικά ούτε ένα πιστοποιητικό. Tο Δημόσιο παρά τα δισεκατομμύρια που έχουν δοθεί «παραμένει ηλεκτρονικά αναλφάβητο» και έχει «ηλεκτρονική υστέρηση…απώτερος στόχος είναι το 2020 το Δημόσιο να είναι πλήρως ψηφιοποιημένο» και όλα τα έγγραφα να εκδίδονται ψηφιακά από το τάμπλετ ή το κινητό.
Να πιστέψουμε ότι θα πραγματοποιηθεί ο «απώτερος στόχος»; Δύσκολο. Η ιστορία των υποσχέσεων δεν το δικαιολογεί. Η πραγματοποίηση του στόχου δεν είναι συμβατή με το «η αριστεία είναι ρετσινιά», με την επιδίωξη της ισοπέδωσης στο χαμηλότερο επίπεδο, με την αποδοχή της για οποιουσδήποτε λόγους εκτόνωσης με βανδαλισμούς και την καταστροφή δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, με την διαφθορά, και με τον «πελατειασμό».