Παραστάσεις καθολικής προσβασιμότητας στην Ελλάδα
Οι παραστάσεις καθολικής προσβασιμότητας στη χώρα μας προς το παρόν είναι λιγοστές. Συνήθως πραγματοποιούνται από κορυφαίους πολιτιστικούς φορείς όπως το Εθνικό Θέατρο ή η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, που αφενός ακολουθούν τις διεθνείς τάσεις και κατανοούν την ανάγκη για συμπερίληψη και αφετέρου διαθέτουν τους απαιτούμενους πόρους και την τεχνογνωσία.
Οι πόλεις μας δυσκολεύουν πολλά άτομα σε πολύ πιο στοιχειώδεις ανάγκες τους. Οσο όμως γίνονται βήματα -με καθυστέρηση και συχνά αρκετά δειλά- προς κοινωνίες που να ”χωράνε” περισσότερους ανθρώπους, το να ευχαριστηθούμε όλοι μια θεατρική παράσταση γίνεται. Εστω για λίγες ημέρες!
Η Στέγη του ιδρύματος Ωνάση το πετυχαίνει και μάλιστα με τεχνογνωσία που συγκρίνεται επάξια με αντίστοιχες ευρωπαϊκές παραγωγές. Το «Οξυγόνο» στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή, παρουσιάστηκε σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας στις 20 και 21 Δεκεμβρίου και θα παρουσιαστεί ξανά στις 2 και 3 Ιανουαρίου.
Τι είναι μία παράσταση καθολικής προσβασιμότητας;
Μια παράσταση που περιλαμβάνει τη διερμηνεία στην (ελληνική) νοηματική γλώσσα και υπερτιτλισμό (περιγράφουν τους διαλόγους, τη μουσική, τους ήχους και τα ηχητικά εφέ) για κωφά και βαρήκοα άτομα. Ακόμη υπάρχει απτική ξενάγηση στον σκηνικό χώρο (πριν την παράσταση) και ακουστική περιγραφή με τη χρήση ακουστικών (παράλληλα με την παράσταση) για άτομα με οπτική αναπηρία.
Κατά την απτική ξενάγηση τα άτομα ξεναγούνται στον σκηνικό χώρο, παρουσία (μέρους) των ηθοποιών και μπορούν να αγγίξουν σκηνικά, τους ηθοποιούς, τα κοστούμια τους κ.ά. και να συνομιλήσουν μαζί τους. Στην ακουστική περιγραφή μια φωνή αφηγείται στο άτομο τι συμβαίνει επί σκηνής: πόσοι ηθοποιοί/χορευτές υπάρχουν εκείνη τη στιγμή στη σκηνή, αν κάποιος μπαίνει ή βγαίνει από τh σκηνή, πώς είναι εξωτερικά και τι φοράνε, τι σκηνικές δράσεις κάνουν, ενώ παράλληλα ακούει και τους θεατρικούς διαλόγους, μονολόγους, τραγούδια κ.ο.κ..
“Η γλαφυρή ακουστική περιγραφή δεν μου στέρησε την ευκαιρία να ακούσω την κάθε λέξη των ηθοποιών. Τα κομμάτια της περιγραφής και του θεατρικού κειμένου ήταν απόλυτα συντονισμένα, έτσι ώστε να μην μου ξεφεύγει τίποτα.”
- Αναστασία Μουστακάτου
Πώς παρακολουθεί ένα άτομο με αναπηρία όρασης ή ακοής μία παράσταση που δεν είναι καθολικής προσβασιμότητας;
Είναι δύσκολο να φανταστούμε την εμπειρία της θεατρικής παράστασης από την σκοπιά ατόμων με προβλήματα όρασης ή ακοής. Αν έχετε βρεθεί σε μια παράσταση κοντά σε έναν άνθρωπο με αναπηρία όρασης, κατά πάσα πιθανότητα το άτομο που τον συνοδεύει θα του ψιθυρίζει στο αυτί σε όλη τη διάρκεια της παράστασης πληροφορίες αναγκαίες, ώστε να μπορεί στοιχειωδώς να ακολουθεί την πλοκή της ιστορίας.
Οι υπόλοιποι θεατές που συχνά δεν καταλαβαίνουν «γιατί κάποιοι ήρθαν στο θέατρο για να ψιλοκουβεντιάζουν», αντιδρούν κάνοντας παρατήρηση.
Αυτή είναι η επιλογή για ένα άτομο με πρόβλημα όρασης: Υπό συνθήκες που υποβαθμίζουν πολύ την εμπειρία του ίδιου και του συνοδού. Ακόμη, ίσως υποβαθμίζεται σε ένα βαθμό και η εμπειρία για το υπόλοιπο κοινό που -εν μέρει δίκαια αντιδρά στην «ψιλοκουβέντα»-. Είναι λογικό, όμως, να βασίζεται ένας συμπολίτης μας στην κατανόηση και την κοινωνική ευαισθησία τρίτων, προκειμένου να παρακολουθήσει μία θεατρική παράσταση;
Σε περιπτώσεις που το άτομο αντιμετωπίζει δυσκολίες ακοής, αν αρκείται στο να παρακολουθεί στο αθόρυβο...βλέπει την παράσταση. Πιθανότατα μας είναι οικείες παραστάσεις με υπέρτιτλους (στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου κυρίως) στα ελληνικά και τα αγγλικά -πράγμα που χαρίζει και εξωστρέφεια στην παράσταση.
Τι γίνεται όμως πέρα από το μεγαλύτερο φεστιβάλ της χώρας; Η λύση για να μην συμβαίνουν όλα αυτά, είναι η παράσταση καθολικής προσβασιμότητας.
Τρέιλερ με Ακουστική Περιγραφή:
Πώς είναι να παρακολουθείς μία παράσταση καθολικής προσβασιμότητας χωρίς οπτική ή ακουστική αναπηρία;
Παρακολουθήσαμε την παράσταση στις 21 Δεκεμβρίου και ήταν το ίδιο ευχάριστο βίωμα, ίσως και ακόμη πιο πλούσιο σε ερεθίσματα. Δίνεται μάλιστα και η ευκαιρία αν μας «ξεφύγει» κάτι να το αντιληφθούμε από τους υπέρτιτλους. Όσο για τους διερμηνείς της νοηματικής γλώσσας που είναι επί σκηνής σε όλη την διάρκεια του έργου -η Ανδρονίκη Ξανθοπούλου για τους γυναικείους ρόλους και ο Αντώνης Χριστοφόρου για τους ανδρικούς- ήταν και ίδιοι επάξιοι ερμηνευτές.
Ήταν απολαυστικό να τους παρακολουθείς. Με την ενέργεια τους μετέφεραν πλήρως την ατμόσφαιρα του έργου, συνυπάρχοντας πολύ αρμονικά με τους ηθοποιούς και τους χορευτές. Και ας μην καταλαβαίνουμε παρά μόνο με το ένστικτο την υπέροχη γλώσσα τους…
Όλοι όσοι βρίσκονταν επί σκηνής έχτιζαν μαζί τον κόσμο του έργου. Τίποτα δεν κούραζε, δεν αποσπούσε την προσοχή, παρά μόνο ευχάριστα. Φαίνονταν απόλυτα δεμένοι με το σύνολο των ηθοποιών και των χορευτών και εναρμονισμένοι με τους ρυθμούς της παράστασης. Σου έδιναν την αίσθηση πως έχουν κάνει πρόβα με τους ηθοποιούς, γιατί ήταν εξίσου φυσικοί και διέθεταν σκηνική αντίληψη.
Μια γεύση από τη διερμηνεία του Αντώνη Χριστοφόρου:
Η εμπειρία της νεαρής Αναστασίας Μουστακάτου
Όταν μιλάμε για μια παράσταση με υπηρεσίες καθολικής πρόσβασης, τον πρώτο λόγο έχουν οι άνθρωποι που εμπνέουν την όλη προσπάθεια. Η Αναστασία Μουστακάτου, είναι μια νεαρή κοπέλα με μερική απώλεια όρασης και μερική -προς ακόρεστη- δίψα για το θέατρο
Η HuffPost είχε την τύχη να καθίσει δίπλα στην Αναστασία. Ως εκ τούτου, ακούσαμε ακριβώς ό,τι άκουγε και εκείνη, μέσα από τα ακουστικά της, ενόσω ερμήνευαν οι ηθοποιοί.
Η Αναστασία, βρέθηκε στην κεντρική σκηνή της Στέγης στις 19:30, μια ώρα πριν την έναρξη της παράστασης. Συντροφιά με τη μητέρα της, τους ηθοποιούς και τη Μαρία Θρασυβουλίδη, υπεύθυνη για την αφήγηση και την απτική ξενάγηση, η Αναστασία περιπλανήθηκε στον σκηνικό χώρο.
Σύμφωνα με όσα δηλώνει η ίδια στην HuffPost «H ξενάγηση την εισήγαγε ”με το καλησπέρα” σε μια ατμόσφαιρα. Τη βοήθησε να γνωριστεί με τους καλεσμένους του rave party που φέρνει επί σκηνής ο Γιώργος Κουτλής και να γεμίσει τα πνευμόνια της με το περίφημο ”Οξυγόνο” τους».
Όταν ήρθε η ώρα να αποχαιρετίσει τους 2 DJ, τους 11 ηθοποιούς και τους 12 χορευτές της παράστασης και να πάρει τη θέση της στο κοινό, στην Αναστασία προσφέρθηκαν τα ειδικά ακουστικά. Μέσα από αυτά θα άκουγε την ακουστική περιγραφή της παράστασης, από τις Αλεξάνδρα Γεωργοβασίλη και Μαρία Θρασυβουλίδη. Οι δυο τους, μετά από πρόβες επί προβών, κατόρθωσαν τα κομμάτια της μαγνητοσκοπημένης περιγραφής να «κουμπώνουν» με τις σιωπές των ηθοποιών. Και το αποτέλεσμα τις δικαίωσε!
«Η γλαφυρή ακουστική περιγραφή δεν μου στέρησε την ευκαιρία να ακούσω την κάθε λέξη των ηθοποιών. Τα κομμάτια της περιγραφής και του θεατρικού κειμένου ήταν απόλυτα συντονισμένα, έτσι ώστε να μην μου ξεφεύγει τίποτα. Έχω πάει σε πολλές παραστάσεις και ξεναγήσεις σε μουσεία με αντίστοιχες υπηρεσίες. Οι περισσότερες ήταν αρκετά αξιόλογες. Ωστόσο, στη Στέγη, το απόλαυσα πραγματικά και ήρθα σε επαφή με ένα έργο που νομίζω ότι θα το θυμάμαι για καιρό», εξομολογείται η Αναστασία Μουστακάτου.
Και κάτι για το τέλος: Γιατί το «Οξυγόνο» είναι καθολικής πρόσβασης;
Παρακολουθώντας το έργο και τα μηνύματά του, φύγαμε με την αίσθηση πως ακριβώς επειδή πραγματεύεται κάτι τόσο πανανθρώπινο όσο το «Οξυγόνο», η καθολική προσβασιμότητα κουμπώνει φυσικά στο εγχείρημα. «Αυτή είναι οι άνθρωποι της τρίτης χιλιετίας» (όπως αναφέρεται και στο έργο) και έτσι συνομιλεί η τέχνη μαζί τους, καθολικά.
Ο Ιβάν Βιριπάγιεφ, ο συγγραφέας του «Οξυγόνου», «Γράφει για μια γενιά μορφωμένων νέων, που δεν πολυπηγαίνει στο θέατρο».
Η ομάδα της Στέγης εργάζεται για μια ομάδα ανθρώπων, που ενώ το επιθυμεί, δεν έχει τα μέσα να πολυπηγαίνει στο θέατρο.
Ο Γιώργος Κουτλής, ευρηματικός με υπερσύγχρονη σκηνοθετική γλώσσα, τα καταφέρνει να γεμίσει το θέατρο από άτομα που πριν από πέντε-έξι χρόνια δεν θα πέρναγαν ούτε απέξω.
Αλλωστε είναι πραγματικά κρίμα να μην μπορούν όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα να απολαύσουν αυτή την πλούσια θεατρική εμπειρία. Μια παράσταση πολύ καλοδουλεμένη σε κάθε της λεπτομέρεια, με προσεγμένο κείμενο, βαθιά σκηνοθετική ματιά, ερμηνευτές που δίνουν τα μέγιστα στη σκηνή.
Η παράσταση είναι αυτό που κανείς θα αποκαλούσε «μοντέρνα»: Ενα multimedia και αφαιρετικό σκηνικό, Dj’s επί σκηνής, ένα κείμενο που ξεκινά από τις 10 εντολές για να το πάει εντελώς αλλού, χαρακτήρες ακριβώς δεν υπάρχουν -«Αυτή» και «Αυτός» μας αφηγούνται την ιστορία του Σάσα και της Σάσα- και ένα σύνολο από νέες και νέους (ντυμένους όπως δεν θα άρεσε στους υποστηρικτές του κλασικού στυλ) εναλλάσσονται στην αφήγηση της ιστορίας και λειτουργούν ως χορός, όταν δεν χορεύουν.
Αυτό που τελικά αναδεικνύεται είναι πως τα διαχρονικά και πανανθρώπινα ζητήματα (την εξουσία, την ηθική, την ιδεολογία, τη θρησκεία, τις πάσης φύσεως αυθεντίες, την μνήμη, την ιστορία, την τέχνη, τη δημοκρατία, την κουλτούρα, τις έμφυλες σχέσεις) κάθε γενιά τα ερμηνεύει με δικούς της τρόπους, στον δικό της χώρο και χρόνο και τα διαχειρίζεται με δικούς της όρους. Για αυτό το «Οξυγόνο» αφορά με τον έναν ή τον άλλον τρόπο κάθε άνθρωπο σήμερα που ώρες-ώρες ασφυκτιά.
Συμπέρασμα: Όταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι ενώνουν τις δυνάμεις τους, το αποτέλεσμα είναι η πιο εκστατική παράσταση της χρονιάς. Η τεράστια προσέλευση μιλάει από μόνη της.
Στέγη για όλους/όλες/όλα μας
Πέρα από τις σχετικά νέες συνθήκες προσβασιμότητας που προσφέρει, στις εγκαταστάσεις της Στέγης ισχύουν τα εξής:
Η πρόσβαση στο κτίριο γίνεται με ράμπα που βρίσκεται στην πλαϊνή είσοδο του κτιρίου, στη συμβολή της οδού Λεοντίου με τη Συγγρού
Η μετακίνηση στους ορόφους γίνεται με ανελκυστήρα
Όλοι οι χώροι εκδηλώσεων της Στέγης είναι προσβάσιμοι με αναπηρικά αμαξίδια
Σε όλους τους ορόφους λειτουργούν τουαλέτες κατάλληλες για πρόσβαση με αναπηρικό αμαξίδιο
Συντελεστές Προσβασιμότητας
Διερμηνεία στην ΕΝΓ: Ανδρονίκη Ξανθοπούλου, Αντώνης Χριστοφόρου
Υποτιτλισμός SDH: Γρηγόρης Σταθόπουλος
Ακουστική Περιγραφή: Αλεξάνδρα Γεωργοβασίλη, Μαρία Θρασυβουλίδη
Αφήγηση και Απτική Ξενάγηση: Μαρία Θρασυβουλίδη
Ποιοτικός έλεγχος: Γιάννης Βίτσος, Εύα Γκρίτζαλη
Συντονισμός Υπηρεσιών Προσβασιμότητας: liminal