Το είχε αναζητήσει πρώτος ο σερ Αρθουρ Εβανς (1851 - 1941), ο κορυφαίος βρετανός αρχαιολόγος ο οποίος αποκάλυψε στο σύνολό του τον πολιτισμό που ονόμασε «Μινωικό». Το έφερε στο φως η σκαπάνη του αείμνηστου Ελληνα αρχαιολόγου, Γιάννη Σακελλαράκη (1936 - 2010).
Το μινωικό ανάκτορο των Αρχανών (γιατί περί αυτού ο λόγος) διερευνά και πάλι από τις αρχές Ιουλίου η σύντροφος του τελευταίου, αρχαιολόγος Έφη Σαπουνά –Σακελλαράκη πραγματοποιώντας ανασκαφές στο συγκρότημα του 1900 π.Χ. έναν από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης. Η νέα αρχαιολογική έρευνα που ξεκινά εντός ολίγων ημερών αποσκοπεί στην συμπλήρωση της εικόνας του τριώροφου κτηρίου, το οποίο κατά γενική ομολογία ήταν σύλληψη ενός ευφυούς αρχιτέκτονα. Συγκεκριμένα ερευνάται το τμήμα της Κεντρικής αυλής, που εκτείνεται μπροστά από τον εντυπωσιακό βωμό και μία από τις βασικές εισόδους του κτηρίου.
Τα ευρήματα της σκαπάνης του Γιάννη Σακελλαράκη, ανασκαφέα και άλλων σημαντικών, αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, θέσεων στο νησί, κοσμούν σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Στα ίχνη του ΄Αρθουρ Εβανς
Πρώτος που αναζήτησε το ανάκτορο ήταν ο ΄Αρθουρ Έβανς, λόγω ορισμένων σημαντικών ευρημάτων στην περιοχή και θεωρώντας, ότι εκεί θα βρισκόταν το θερινό ανάκτορο της Κνωσού σύμφωνα με τις βικτωριανές αντιλήψεις της
εποχής. Οι ανασκαφές του Γιάννη και της ΄Εφης Σακελλαράκη έδειξαν, ότι πρόκειται για ένα πολυτελές ανάκτορο, που ίσως ανήκε σε κάποιον γόνο της δυναστείας της Κνωσού. Στιβαροί τοίχοι, λαμπερές λεπτομέρειες με γυψόλιθο,
τοιχογραφίες, ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός βωμών διαφόρων ειδών, και πολύτιμα αντικείμενα το επιβεβαιώνουν.
Ανάμεσά τους τα χρυσελεφάντινα ειδώλια, που βρέθηκαν σε ένα από τα 35 - ως σήμερα - δωμάτιά του, καθώς και ο περίφημος οικίσκος των Αρχανών. Σε γειτονικές περιοχές εξάλλου, βρέθηκε το Αρχείο και ο θεατρικός χώρος του
ανακτόρου.
Σημειώνεται, ότι προκειμένου να διασωθεί το σπουδαίο αυτό εύρημα από την σύγχρονη δόμηση οι ανασκαφείς φρόντισαν νωρίς, μέσω του Ιδρύματος Ψύχα να αγοράσουν γειτονικά οικόπεδα και σπίτια, ώστε να μην υποστούν οι
κάτοικοι την ταλαιπωρία της απαλλοτρίωσης. Τα σπίτια αυτά δωρίθηκαν στο ελληνικό δημόσιο.
Το βασιλικό νεκροταφείο στο Φουρνί
Η ίδια τακτική ακολουθήθηκε και για το βασιλικό νεκροταφείο στο Φουρνί Αρχανών με την αγορά του λόφου από το Ίδρυμα Ψύχα και την δωρεά στο δημόσιο. Στο Φουρνί ο Γιάννης και η Έφη Σακελλαράκη αποκάλυψαν το πιο
εντυπωσιακό μινωικό νεκροταφείο της Κρήτης, με πέντε, μέχρι στιγμής, θολωτούς τάφους, μεγάλα ταφικά κτήρια κι ένα μοναδικό κτίσμα / κατοικία του ιερέα. Όσον αφορά τα κινητά ευρήματα ήρθε στο φως πλήθος χρυσών κτερισμάτων με σημαντικότερο το γνωστό «Δαχτυλίδι των Αρχανών» στο οποίο απεικονίζεται σκηνή λατρείας, ελεφαντοστέινα έπιπλα (όπως υποπόδιο), χάλκινα σκεύη, σφραγίδες από ελεφαντόδοντο και πλήθος από ημιπολύτιμους λίθους, καθώς επίσης κυκλαδικά ειδώλια που δηλώνουν την κατοίκηση σ’ αυτήν την πλούσια περιοχή της Κρήτης αποίκων από τις Κυκλάδες.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό έτσι, ότι σύμφωνα με πρόσφατη απόφασή της η Περιφέρεια Κρήτης διαθέτει μέσω ΕΣΠΑ ένα σεβαστό ποσόν για την διαμόρφωση, συντήρηση και ασφαλή είσοδο των επισκεπτών στο νεκροταφείο
δημιουργώντας έναν ακόμη επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο στην περιοχή.
Ας σημειωθεί, ότι οι Αρχάνες έχουν γίνει παγκοσμίως γνωστές από τις επιστημονικές δημοσιεύσεις των Γιάννη και Έφη Σακελλαράκη στον ελληνικό και διεθνή Τύπο, ταινίες (ZDF, National Geographic κ.ά.) τόσο για το ανάκτορο και
το νεκροταφείο στο Φουρνί όσο και για τον ναό της ανθρωποθυσίας στην θέση Ανεμόσπηλια.
Η ανασκαφή στις Αρχάνες τελεί υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας.