Με τις πληγές από το πολύνεκρο ναυάγιο με τους μετανάστες στην Πύλο να είναι ακόμη ανοιχτές, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ρωτήθηκε για τις σκέψεις της: «Είναι φρικτό, αυτό που συνέβη, και το πιο επείγον είναι να δράσουμε», απάντησε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε δημοσιογράφους στα κεντρικά γραφεία της Κομισιόν στις Βρυξέλλες.
Οι προτεραιότητες, είπε, είναι να βοηθηθούν οι αρχές της Τυνησίας - από όπου πολλοί κάτοικοι φεύγουν με προορισμό την Ευρώπη - να σταθεροποιήσουν την οικονομία της, να διαχειριστούν καλύτερα τη μετανάστευση και να ολοκληρώσουν την πολυαναμενόμενη μεταρρύθμιση των κανόνων ασύλου της ΕΕ - κάτι που είναι απίθανο να γίνει πριν από την επόμενη χρονιά.
Σημαντική λεπτομέρεια: το σαπιοκάραβο που βούλιαξε σε διεθνή ύδατα μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας δεν έφυγε από την Τυνησία αλλά από τη Λιβύη. Ούτε ήταν ακόμη ένα ναυάγιο με μετανάστες αλλά ίσως η χειρότερη τραγωδία που έχει συμβεί ποτέ στα νερά της Μεσογείου.
Η απάντηση της Φον ντερ Λάιεν ήταν εκδιαμέτρου αντίθετη με τις ενέργειες ενός προκατόχου της πριν από μια δεκαετία. Στεκόμενος κοντά στα φέρετρα πολλών πνιγμένων μεταναστών, έχοντας ταξιδέψει στο μικρό νησί Λαμπεντούζα της Ιταλίας μετά τον θάνατο περίπου 300 ανθρώπων τον Οκτώβριο του 2013, ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, ορκίστηκε ότι τέτοιες τραγωδίες «δεν πρέπει να επαναληφθούν ποτέ».
Ως απάντηση το ιταλικό ναυτικό δημιούργησε μια αποστολή έρευνας και διάσωσης, η οποία όμως μπήκε στον πάγο ένα χρόνο αργότερα λόγω ανησυχίας ότι απλώς θα ενθάρρυνε περισσότερους μετανάστες να έρθουν. Οι φόβοι για τη δημιουργία ενός «παράγοντα έλξης» επιβάρυναν όλα όσα προσπάθησε να κάνει η ΕΕ έκτοτε.
Στη Σύνοδο Κορυφής που ξεκινά σήμερα, Πέμπτη, οι ηγέτες της ΕΕ θα συζητήσουν, μεταξύ άλλων, τα σχέδια της Φον ντερ Λάιεν. Καθώς χώρες όπως η Αυστρία, η Ουγγαρία και η Πολωνία μπλοκάρουν κάθε ουσιαστική προσπάθεια για δίκαιη κατανομή των προσφύγων που φτάνουν στην Ελλάδα, την Ιταλία, τη Μάλτα ή την Ισπανία, το έργο επικεντρώνεται εξ ορισμού στην αποτροπή εισόδου μεταναστών.
Ωστόσο, η συνεδρίαση θα φέρει στο επίκεντρο άλυτα προβλήματα που χρονίζουν, ακόμη και αν στο επίκεντρο θα βρίσκονται κυρίως μη αμφισβητούμενα ζητήματα, όπως η εξωτερική ανάθεση των μεταναστευτικών προβλημάτων της ΕΕ. Τόσο ευαίσθητη είναι η φύση των κανόνων ασύλου στην Ευρώπη.
Περισσότερες από 50.300 απόπειρες εισόδου χωρίς άδεια στην ΕΕ έγιναν μόνο από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με την υπηρεσία συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής Frontex. Ο αριθμός αυτός είναι υπερδιπλάσιος από την ίδια περίοδο πέρυσι, και ο μεγαλύτερος από το 2017.
Σε επιστολή της προς τους Ευρωπαίκους ηγέτες, η Φον ντερ Λάιεν τόνισε την ανάγκη να «περιοριστούν οι παράτυπες αναχωρήσεις» από την Αφρική και την Τουρκία, να «καταπολεμηθεί το λαθρεμπόριο μεταναστών» και να «υπάρξει συνεργασία με χώρες-εταίρους» ώστε να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι δεν φεύγουν ή δεν διέρχονται από αυτές τις χώρες.
«Εναλλακτικά νομικά μονοπάτια» πρέπει να βρεθούν για να μπουν (οι επίδοξοι μετανάστες) με τον σωστό τρόπο, έγραψε. Αυτό σημαίνει σε πολλές περιπτώσεις τη δυνατότητα για άτομα να επανεγκατασταθούν στην Ευρώπη για ανθρωπιστικούς λόγους, εφόσον το προτείνει η υπηρεσία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και όταν μια χώρα της ΕΕ είναι έτοιμη να δεχτεί κάποιους από αυτούς.
«Οι ολοκληρωμένες εταιρικές σχέσεις με τρίτες χώρες» είναι το κλειδί για την προσέγγιση της εξωτερικής ανάθεσης. Σύμφωνα με ένα νέο σχέδιο προϋπολογισμού, η Τουρκία θα λάβει επιπλέον 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ για τη διαχείριση των Σύριων προσφύγων. Αυτό θα ανέβαζε τη συνολική στήριξη της ΕΕ για τους μετανάστες προς την Αγκυρα τα τελευταία χρόνια σε περισσότερα από 13 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η Τυνησία θα λάβει 105 εκατομμύρια ευρώ και εξοπλισμό, όπως περιπολικά σκάφη, συστήματα ραντάρ και κάμερες. Στο Μαρόκο θα δοθεί «δημοσιονομική στήριξη της μετανάστευσης» αξίας 152 εκατομμυρίων ευρ, στην Αίγυπτο 23 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά σκαφών και έως και 87 εκατομμύρια ευρώ για να «σφίξει» τα σύνορά της, ιδίως με τη Λιβύη, από όπου φεύγουν οι περισσότεροι μετανάστες.
Η Φον ντερ Λάιεν σημείωσε ότι η Λιβύη έλαβε δύο ακόμη περιπολικά που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ τον Φεβρουάριο και «διέσωσε ή εμπόδισε» 7.562 ανθρώπους που προσπαθούσαν να φύγουν φέτος για την Ευρώπη.
Τον Μάρτιο, μια διερευνητική αποστολή του ΟΗΕ δήλωσε ότι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας διαπράττονται κατά των μεταναστών στη Λιβύη. Κατηγόρησε την ΕΕ ότι βοηθά και υποκινεί την κακοποίηση των μεταναστών μέσω των πολιτικών της.
Το επίκεντρο της πολιτικής της ΕΕ είναι ένα έργο σε εξέλιξη: πρόκειται για το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Ασυλο. Οι 27 χώρες μέλη κατέληξαν σε μια συμφωνία-ορόσημο για μέρος της μεταρρύθμισης που αφορά το άσυλο νωρίτερα αυτό το μήνα.
Φαίνεται ότι έχουν επιτύχει την ισορροπία μεταξύ του ποιες χώρες θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τους μετανάστες κατά την άφιξή τους και πόση υποστήριξη θα πρέπει να παρέχουν τα άλλα κράτη μέλη. Αλλά αυτό είναι απίθανο να ικανοποιήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο πρέπει να εγκρίνει τη συμφωνία.
Οι Ευρωβουλευτές επιμένουν ότι οι χώρες πρέπει να αποδεχθούν υποχρεωτικές ποσοστώσεις προσφύγων, οι οποίες θα μπορούσαν να τορπιλίσουν το σχέδιο, και οι ηγέτες της Ε.Ε. μπορεί να περιπλέξουν ανεπανόρθωτα τα πράγματα, αν εμπλακούν σε όσα έχουν ήδη συμφωνηθεί.
Για όσους βρίσκονται εντός του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όπου οι 27 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων θα συναντηθούν, το πακέτο μεταρρυθμίσεων -αρκετά χρόνια υπό διαβούλευση- δεν θα δώσει τέλος στους πνιγμούς στη θάλασσα.
«Με το Σύμφωνο δεν θα σταματήσουν οι ροές μεταναστών, αλλά τουλάχιστον θα λυθεί ένα πρόβλημα στο εσωτερικό, ενισχύοντας την ασφάλεια των συνόρων, τον έλεγχο των μεταναστών και τους δεσμούς με τις χώρες διέλευσης» δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος αυτή την εβδομάδα.
Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι η σωτηρία ανθρώπων που ταξιδεύουν σε μη αξιόπλοα σκάφη, όπως αυτό από τη Λιβύη νωρίτερα αυτόν τον μήνα, δεν αποτελεί υψηλή προτεραιότητα. Η ΕΕ δεν περιπολεί ενεργά τη Μεσόγειο, αναζητώντας μετανάστες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Τα πλοία της ανταποκρίνονται μόνο σε κλήσεις έκτακτης ανάγκης - μια υποχρέωση βάσει του διεθνούς δικαίου.