Ήταν ένα γεγονός που δεν απασχόλησε τα ΜΜΕ μέσα στην πυκνή προεκλογική περίοδο: τον Ιανουάριο, εκπρόσωποι της κεντρικής κυβέρνησης, υπάλληλοι της Βουλής, κινήσεις πολιτών και εκπρόσωποι της Κοινωνίας των Πολιτών, της επιχειρηματικής και επιστημονικής κοινότητας συναντηθήκαμε στο Γκάζι για να συστήσουμε το Ελληνικό Φόρουμ για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση (Open Government Partnership). Η πρωτοβουλία υποστηρίζεται από κυβερνήσεις και μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, ενθαρρύνοντας μεταρρυθμίσεις διαφάνειας, λογοδοσίας και ενθάρρυνσης της συμμετοχής των πολιτών στην αξιολόγηση και συνδιαμόρφωση πολιτικών, της νομοθεσίας, των κοινωνικών υπηρεσιών κ.α. Η Ελλάδα συμμετέχει ήδη από το 2012, μαζί με άλλες 64 χώρες, μέσω του αν. υπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Έχει δεσμευτεί να υλοποιήσει στόχους, όπως την αναβάθμιση του προγράμματος Δι@ύγεια, των ανοιχτών διαβουλεύσεων, τη διάθεση δημόσιων δεδομένων, που ψηφίστηκε πριν από λίγους μήνες με σχετικό νόμο κ.α.
Όλα αυτά δεν προέκυψαν στο κενό. Υποστηρίζονται από μια μικρή μεν, στιβαρή δε κοινότητα που προωθεί την ανοιχτή διακυβέρνηση ως μέσο πίεσης και παροχής τεχνογνωσίας προς την ελληνική δημόσια δημόσια διοίκηση, ώστε αυτή να εκσυγχρονιστεί, να λογοδοτεί, να συνεργάζεται, να 'ακούει' τον πολίτη και τις επιχειρήσεις και να τους δίνει το δικαίωμα να συμμετέχουν ουσιαστικά στις πολιτικές της.
Ήδη, η ανοιχτή διακυβέρνηση εφαρμόζεται σε όλες τις βαθμίδες διακυβέρνησης, σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες: καταγγελίες κρουσμάτων διαφθοράς, λογοδοσία της πολιτικής δραστηριότητας και του οικονομικού χρήματος, συνδιαμόρφωση νομοθετικών αποφάσεων, αξιολόγηση δημοτικών ή περιφερειακών υπηρεσιών, αξιοποίηση δημόσιων δεδομένων για ψηφιακές - και μη εφαρμογές που διευκολύνουν την καθημερινότητα των πολιτών (μεταφορές, τουρισμός, περιβαλλοντική προστασία). Η συμμετοχή των πολιτών βοηθά δημάρχους και τοπικούς κυβερνήτες να αξιολογούν την απόδοση των υπηρεσιών τους, να συνεργάζονται με μη κυβερνητικούς οργανισμούς για να καταπολεμούν κοινωνικά προβλήματα, να συντηρούν τις αστικές υποδομές σε υποβαθμισμένες γειτονιές.
Στην Ελλάδα, με ανοιχτά τα μέτωπα βασικών μεταρρυθμίσεων, η ανοιχτή διακυβέρνηση ακούγεται ως ένα μεταμοντέρνο project που αφορά λίγους και σίγουρα μόνο όσους ειναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες. Δεν είναι όμως έτσι. Υπό προϋποθέσεις, μια ολοκληρωμένη πολιτική ανοιχτής διακυβέρνησης μπορεί να αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού υπέρ του (ενημερωμένου) πολίτη και να λειτουργήσει ευεργετικά για την αναποτελεσματική ελληνική δημοσια διοίκηση, εξοικονομώντας εργατοώρες και χρήματα. Ταυτόχρονα παρέχει εργαλεία στους πολίτες να κατανοούν και να 'φωτίζουν' πτυχές της εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας (πχ δημόσια οικονομικά, αρμοδιότητες, νομοθεσία, πρόοδος έργων κ.α.), κατακτώντας το δικαίωμα να ελέγχουν και να κρίνουν συστηματικά εκλεγμένους και μη, δημόσιους λειτουργούς.
Πώς θα το πετύχουμε;
Για αρχή, το εύρος αναφοράς της χρειάζεται να υπερβεί την εκτελεστική εξουσία, δηλ. το Δημόσιο υπό στενή έννοια. Τόσο το Ελληνικό Κοινοβούλιο, όσο και η δικαστική εξουσία έχουν ανάγκη τις εφαρμογές της αξιολόγησης και της λογοδοσίας. Για παράδειγμα, η καλή νομοθέτηση, βασική αρχή της ανοιχτής διακυβέρνησης, παρόλο που έχει θεσπιστεί με νόμο στην Ελλάδα (4048/2012), καταργείται κάθε φορά που άσχετες, δυσνόητες, ενίοτε χαριστικές και της τελευταίας στιγμής τροπολογίες συνοδεύουν σχέδια νόμου στο Κοινοβούλιο ή οι άπειρες πράξεις νομοθετικού περιεχομένου και τα προεδρικά διατάγματα αντικαθιστούν συντριπτικά το νόμο. Αποτελεί κοινή πρακτική τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων κάθε σχεδίου νόμου να μην είναι σαφή, ενώ απουσιάζουν πλήρως εκθέσεις κοινωνικών και οικονομικών συνεπειών για κάθε νομοθέτημα που εισάγεται. Έτσι κανείς δε γνωρίζει και δε μετρά το αποτέλεσμα των πολιτικών του. Επιπλέον, η κωδικοποίηση της νομοθεσίας έχει αποτελέσει διακαή πόθο αρκετών κυβερνήσεων, χωρίς αποτέλεσμα. Το ίδιο και η απλοποίηση, επικαιροποίηση και δωρεάν διάθεση της νομοθεσίας και των δικαστικών αποφάσεων προς όλους, είναι προς όφελος της κεντρικής διοίκησης, των πολιτών, των νομικών, των δικαστών και φυσικά, των επιχειρήσεων που ζουν σε μια διαρκή ανασφάλεια δικαίου στην Ελλάδα.
Δεύτερο, η ανοιχτή διακυβέρνηση μπορεί κυριολεκτικά να ανθίσει στους Δήμους και στις Περιφερειακές Διοικήσεις. Δεδομένων του μικρότερου μεγέθους της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης σε σχέση με τα δαιδαλώδη υπουργεία και τους φορείς τους αλλά και του πλήθους των υπηρεσιών που παρέχουν καθημερινά στους πολίτες λόγω Καλλικράτη, αρκετές από τις ιδέες και καλές πρακτικές μπορούν να εφαρμοστούν πιλοτικά σε δήμους και Περιφέρειες, ώστε και να δοκιμαστεί η χρησιμότητά τους.
Τρίτο, η ανοιχτή διακυβέρνηση είναι η απάντηση στη διαρκώς μειούμενη εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και στο διάχυτο αντισυστημισμό. Η εμπειρία μας από το Vouliwatch.gr μας γεμίζει αισιοδοξία ότι η παροχή υπεύθυνης γνώσης, δεδομένων αλλά και εργαλείων που υπηρετούν την άσκηση ελέγχου στην εξουσία αγκαλιάζονται από τους πολίτες και αλλάζουν τη σχέση τους με τη νομοθετική εξουσία. Το γεγονός ότι το ελληνικό Vouliwatch έχει περισσότερους 'επισκέπτες' από το αντίστοιχο γαλλικό, αποδεικνύει ότι υπάρχει έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον για αντίστοιχες πρωτοβουλίες.
Τέταρτο, ας μην ξεχνάμε ότι το ελληνικό Δημόσιο δεν απέκτησε ποτέ κουλτούρα ανοιχτότητας. Το αντίθετο μάλιστα, αφού δημιούργησε χιλιάδες σιλό αναξιοποίητης πληροφορίας και περιττών διαδικασιών. Για αυτό και μια μονόπλευρη στρατηγική πίεσης εκ μέρους της Κοινωνίας των Πολιτών θα συναντά τοίχους και εμπόδια, που οφείλονται συχνά σε άγνοια και φοβικότητα των δημοσίων λειτουργών απέναντι στο καινούριο, αλλά και σε έλλειψη πολιτικής βούλησης. Για αυτό και η δημιουργία του παραπάνω Φόρουμ, όπου δημόσιος, ιδιωτικός τομέας και Κοινωνία των Πολιτών καλούνται να συνεργαστούν, δημιουργεί ένα νέο περιβάλλον διαλόγου, αλληλοκατανόησης και γόνιμης πίεσης, που θα είναι ωφέλιμη και για τους έντιμους, συνεπείς και εργατικούς υπαλλήλους του Δημόσιου τομεά.
Είναι ευκαιρία λοιπόν, τόσο για τη νέα κυβέρνηση, όσο και για τη νέα Βουλή να συνεργαστούν στενά με το Φόρουμ για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση, να αγκαλιάσουν τις αξίες και τις πρακτικές του διεθνούς αυτού κινήματος, ως το βασικό τους όπλο ενάντια στη διαπλοκή, τη διαφθορά, την κακοδιοίκηση και τις κοινωνικές αδικίες που αυτές παράγουν. Τα θετικά αποτελέσματα μιας τέτοιας συνεργασίας θα γίνουν σύντομα εμφανή τόσο στην ποιότητα της δημοκρατίας και στην καθημερινότητα όλων μας.