Όλα ξεκίνησαν από μία ανεπιβεβαίωτη φήμη. Ότι οι Ισπανοί Indignados σήκωσαν ένα πανό που έγραφε «σσς κάντε ησυχία, οι Έλληνες κοιμούνται». Η φήμη αυτή έγινε αφορμή για την μαζικότερη κινητοποίηση που έγινε μεταπολιτευτικά στην Ελλάδα. Το ελληνικό κίνημα των «Αγανακτισμένων», αν και συνέβαλε στη ριζική αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών, δεν οδήγησε σε ένα διακριτό πολιτικό χώρο όπως στην Ισπανία. Έβαλε όμως το σπόρο για τη δημιουργία μηχανισμών αυτοάμυνας της ελληνικής κοινωνίας. Το πείραμα των λαϊκών συνελεύσεων γέννησε κινήματα αλληλεγγύης και έβαλε μπροστά πρωτόγνωρες διαδικασίες συμμετοχής στη δημόσια σφαίρα: Τα κοινωνικά ιατρεία, οι συλλογικές κουζίνες, το κίνημα για τη μη ιδιωτικοποίηση του νερού και τα εργαστήρια πολιτών για την αλλαγή του Συντάγματος της Ελλάδας, είναι «παιδιά» του κινήματος των πλατειών του 2011.
Η εικόνα του κόσμου να μουντζώνει το κοινοβούλιο, προβλήθηκε ευρέως από τα ελληνικά ΜΜΕ και έγινε αφορμή για σκληρή κριτική, όχι μόνο από δεξιούς, αλλά και από αριστερούς αναλυτές. Οι «αγανακτισμένοι» της Ελλάδας χαρακτηρίστηκαν απολιτίκ. Κατηγορήθηκαν για συναισθηματισμό και αδυναμία άρθρωσης λόγου και απορρίφθηκαν συλλήβδην γιατί δεν παρήγαγαν απτά αποτελέσματα. Ανεξαρτήτως ιδεολογικής αφετηρίας των επικριτών, κοινός τους τόπος είναι η αίσθηση πως η κοινωνία «δεν είναι έτοιμη» είτε να καταλάβει ότι πρέπει να γίνουν θυσίες για να βγούμε από το μνημόνιο, είτε για να διατυπώσει ένα άλλο πρόγραμμα οικονομικής διαχείρισης.
Τί έχει μείνει τελικά από τις πλατείες του καλοκαιριού του 2011; Την απάντηση την δίνουν άνθρωποι που συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες πολιτών που θα ήταν αδιανόητες αν δεν είχε προηγηθεί το «πολιτικό εργαστήρι» των αγανακτισμένων. Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε τις ιστορίες τριών συγκλονιστικών πειραμάτων.
Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού
Γιώργος Βήχας: «Να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας»
Ο Γιώργος Βήχας συμμετείχε στο αυτοσχέδιο ιατρείο που στήθηκε στην πλατεία Συντάγματος προκειμένου να παρέχονται πρώτες βοήθειες στους διαδηλωτές, που είτε αντιμετώπιζαν αναπνευστικά προβλήματα λόγω των δακρυγόνων, είτε είχαν χτυπηθεί από τις δυνάμεις των ΜΑΤ. «Εκεί πήραμε τα πρώτα μαθήματα για το πώς μπορούμε να οργανωθούμε. Εκεί είδαμε πως με την αλληλεγγύη μπορούμε να καταφέρουμε πράγματα αδιανόητα» λέει ο Γιώργος. Το ξέσπασμα των αγανακτισμένων πυροδοτήθηκε από το σοκ των πολιτικών λιτότητας που επέβαλε το μεσοπρόθεσμο. Γρήγορα όμως το σύνθημα να φύγουν έδωσε τη θέση του στο να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας.
Το Νοέμβριο του 2011, ο Γιώργος Βήχας έστησε μαζί με 15 εθελοντές το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού. Το παράδειγμα ήταν σαρωτικό. Εκατοντάδες κοινωνικά ιατρεία οργανώθηκαν σε όλη την Ελλάδα. Το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού απασχολεί πλέον 250 εθελοντές και εξυπηρετεί χιλιάδες ασθενείς.
Το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού δεν δέχεται χρήματα, μόνο δωρεές, που τις περισσότερες φορές δεν έρχονται από ανθρώπους που τους περισσεύουν.
Γιώργος Βήχας- Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού: «Ήρθε στο ιατρείο ένας 29χρονος, άνεργος με λευχαιμία, ούτε αυτός ούτε οι γονείς του μπορούσαν να βρουν τα χρήματα για τα φάρμακα του. Το κουτί που έφτανε για ένα μήνα, κόστιζε 3,5 χιλιάδες ευρώ. Στείλαμε αμέσως αίτημα στο Υπουργείο Υγείας και κάναμε και μία δημόσια έκκληση μέσω διαδικτύου. Μέσα σε λίγες ώρες 3 άνθρωποι με το ίδιο πρόβλημα υγείας μας ειδοποιούν ότι θα στείλουν δισκία από τη δική τους θεραπεία. Μία κυρία έβγαλε 10 ημέρες, μια δεύτερη 20 ημέρες από τη θεραπεία της. Το Υπουργείο Υγείας απάντησε μετά από μέρες».
«Το ζήτημα δεν είναι μόνο να κρατήσεις το συνάνθρωπο σου όρθιο, λέει ο Γιώργος. Επί της ουσίας αυτό που θα του ξαναδώσεις είναι την ελπίδα και την αξιοπρέπεια που του έχουν κλέψει».
Save Greek Water
Μαρία Κανελλοπούλου: «Το αίτημα τελικά ήταν η ανάκτηση του δημόσιου χώρου».
Η πλατεία Συντάγματος έγινε ένα απίστευτο πολιτικό εργαστήρι λέει η Μαρία Κανελλοπούλου, που τότε συμμετείχε στο media center. «Δεν έδωσε άμεσα αποτελέσματα γιατί δεν ήταν εύκολο να βγει μια συγκεκριμένη πρόταση που να έχει οργανωτικά χαρακτηριστικά σε τόσο μαζική κλίμακα. Μόνο τα email που έφτασαν στη γραμματεία στο διάλογο για την οικονομία και το πολίτευμα ήταν 16.000». Η Μαρία είναι ιδρυτικό μέλος της πρωτοβουλίας Save Greek water που κατάφερε μαζί με άλλες οργανώσεις και ακτιβιστές, μέσω της πίεσης που άσκησε σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο, να σταματήσει την ιδιωτικοποίηση του νερού.
Μαρία Κανελλοπούλου- Save Greek Water: «Η μάχη για το νερό έφερε στην επιφάνεια ζητήματα δημοκρατίας. Πώς παίρνονται οι αποφάσεις όταν η πλειοψηφία του κόσμου είναι κατά; Γιατί να μην υπάρχει ανακλητότητα; Φυσικά οι πολίτες μπορεί και να κάνουν λάθος, κι αυτό μέρος της δημοκρατίας είναι. Αν ο κόσμος δεν είχε ψηφίσει στο δημοψήφισμα θα σταματούσαμε τη δράση μας».
Το Save Greek Water ξεκίνησε τη δράση του την εποχή που η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ φαινόταν προδιαγεγραμμένη. Δεν είναι ένα απλό κίνημα διαμαρτυρίας. «Αποφασίσαμε να δώσουμε αυτή τη μάχη γιατί πιστεύαμε ότι μπορούσε να κερδηθεί αλλά και επειδή ήταν ένα πείραμα δημοκρατικής διαδικασίας. Δεν αρκούσε να διαμαρτυρηθούμε, μας ενδιέφερε να σταματήσει η ιδιωτικοποίηση και γι’ αυτό λειτουργήσαμε με στρατηγική. Αντιληφθήκαμε νωρίς ότι αυτή η απόφαση επιβάλλεται από τις Βρυξέλλες οποτε τις πιέσεις μας έπρεπε να τις ασκήσουμε και ευρωπαϊκά, με την ίδια σοβαρότητα και επιμονή που θα είχε ένα λόμπυ»
Το Save Greek Water έδωσε συνέντευξη τύπου στο Παρίσι (οι ενδιαφερόμενες εταιρίες είναι γαλλικών συμφερόντων), έκανε παρέμβαση στον ΟΗΕ, δικτυώθηκε με άλλες ευρωπαϊκές κινήσεις για την προστασία του δημόσιου χαρακτήρα του νερού και ανέδειξε το θέμα πανευρωπαϊκά. Την ημέρα που θα γινόταν το δημοψήφισμα της Θεσσαλονίκης και ενώ οι τοπικές ομάδες έτρεχαν για τις ανάγκες της διοργάνωσης, λειτούργησε σαν άτυπο γραφείο τύπου, απαντώντας στις προθέσεις Μιχελάκη για απαγόρευση της διαδικασίας. Στο δημοψήφισμα ψήφισαν 218.002 πολίτες. Κατά της ιδιωτικοποίησης τάχθηκαν 213.508 (98,04%). Αμέσως μετά ήρθε και η θετική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Κινήσεις πολιτών για την ριζική αλλαγή του Συντάγματος
Βασίλης Ξυδιάς: «Οι πλατείες ανέδειξαν το ζήτημα της συμμετοχικής δημοκρατίας»
Το θέμα της ελλιπούς δημοκρατικής εκπροσώπησης και της δυνατότητας να ανακληθούν πολιτικές αποφάσεις που δεν στηρίζονταν από την πλειοψηφία του κόσμου τέθηκε εκ των πραγμάτων στις πλατείες των αγανακτισμένων. «Αυτό που αμφισβητήθηκε στις πλατείες ήταν το κατά πόσο αυτοί που εκλέγονται έχουν λευκή επιταγή μέχρι τις επόμενες εκλογές», λέει ο Βασίλης Ξυδιάς. Από τα σπάργανα των συζητήσεων των λαϊκών συνελεύσεων γεννιούνται ομάδες πολιτών που αντιλαμβάνονται πως για να αλλάξει αυτό, χρειάζεται ένα νέο Σύνταγμα που να μην αποκλύει τον πολίτη από τη λήψη των αποφάσεων. Τον Οκτώβριο, ο Βασίλης Ξυδιάς συμμετέχει στη σύσταση μιας κίνησης με στόχο τη ριζική συνταγματική αλλαγή. Ο Βασίλης δεν είναι νομικός. Είναι καθηγητής θεολογίας. Οι περισσότεροι απ’ όσους συμμετέχουν στις ομάδες πολιτών για την αλλαγή του Συντάγματος (συνεργάζονται όλες μεταξύ τους) δεν είναι ειδικοί.
Βασίλης Ξυδιάς- Πρωτοβουλία για τη ριζική συνταγματική αλλαγή:
«Συνειδητοποιήσαμε πως για ν’αλλάξει το πολιτικό σύστημα, πρέπει ν’αλλάξει το Σύνταγμα. Λένε πως το ελληνικό Σύνταγμα είναι από τα πιο προοδευτικά και αυτό είναι εν μέρει αλήθεια για τα ατομικά δικαιώματα, όχι όμως σε ότι αφορά την πολιτική συμμετοχή και τη διακυβέρνηση της χώρας. Άλλα Συντάγματα, όπως το ελβετικό, το ιταλικό και το αμερικάνικο, προβλέπουν θεσμούς λαϊκής συμμετοχής, όπως τα δημοψηφίσματα μετά από συλλογή υπογραφών».
Γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι οι προβλεπόμενες διαδικασίες ήταν απαγορευτικές για μια αλλαγή του Συντάγματος, εκτός εάν οι ίδιες οι προτάσεις διαμορφώνονταν από τους πολίτες. Πήγαμε από το τί στο πώς λέει ο Βασίλης Ξυδιάς. «Ξεκινήσαμε με την πρόθεση να αλλάξουμε το πολιτικό σύστημα, αλλά τελικά το πιο σημαντικό είναι το ίδιο το πείραμα, η ίδια η διαδικασία. Οι πολίτες οι ίδιοι να συζητούν και να σχεδιάζουν το Σύνταγμα τους». Παρά τις επιμέρους διαφωνίες των 3 ομάδων (πρωτοβουλία για τη ριζική συνταγματική αλλαγή, πολιτεία 2.0, εμείς οι πολίτες), η μεθοδολογία που συμφωνήθηκε ήταν κοινή. Και τον Φεβρουάριο του 2014 έγινε στου Ψυρρή η πρώτη ποιοτική έρευνα με τη μέθοδο του world café.
Στo world café συμμετέχουν από 50 μέχρι 5.000 άτομα: Δεν υπάρχουν κεντρικοί ομιλητές. Οι συνομιλητές χωρίζονται σε μικρές ομάδες των τεσσάρων-πέντε ατόμων που εναλλάσσονται σε διαφορετικούς κύκλους συζήτησης. Μετά από πολλούς τέτοιους κύκλους ποιοτικής έρευνας, διαμορφώνεται το πρώτο ερωτηματολόγιο, για το οποίο γίνεται δημοσκόπηση. Στο τρίτο και τελικό στάδιο, επιλέγονται με κλήρωση 300 πολίτες που θα κληθούν να διαμορφώσουν μια κληρωτή συντακτική εθνοσυνέλευση, δηλαδή να γράψουν ένα σχέδιο Συντάγματος.
Η παρακαταθήκη του κινήματος των πλατειών σε καμία περίπτωση δεν εξαντλείται στις 3 αυτές πρωτοβουλίες. Αξιόλογες προσπάθειες έγιναν σε πολλά επίπεδα. Το κίνημα των αγανακτισμένων της Ελλάδας, πολυφωνικό, αυθόρμητο και αδόμητο, έφτασε στα όρια του, αλλά πρόλαβε να θέσει ζητήματα βαθύτερα του οικονομικού, σχεδόν υπαρξιακά. Δημιούργησε μια νέα πολιτική κουλτούρα που δίνει καρπούς σε δεύτερο χρόνο. Δεν μετατράπηκε σε κόμμα γιατί διεκδίκησε το δικαίωμα στην ασάφεια, στην ύπαρξη μιας περιοχής ανοικτής και όχι ιδεολογικά ή κομματικά προσδιορισμένης, όπου καλούνταν οι πολίτες να την διαμορφώσουν από την αρχή.
Το ρεπορτάζ αυτό καταλήγει με ένα βασανιστικό ερώτημα: Γιατί η άποψη που επικράτησε (όχι μόνο από τους πολιτικούς αλλά και από όλους μας) είναι πως στην Ελλάδα δεν βγήκε τίποτα;