Ι. Το πρώτο Ελληνικό δάνειο
Βρισκόμαστε σε περίοδο που η Αγγλία ήταν κοσμοκρατορία με το δόγμα: Rule, Britannia/ διοίκησε/ κυβέρνα Βρετανία ( πάνω στα κύματα , δηλ. στις θάλασσες και στον κόσμο ), από ένα τραγούδι σύνθεσης του Τζέϊμς Τόμσον, σε μουσική Τόμας Άρνι , του Βασιλικού Ναυτικού που υιοθέτησε και ο στρατός, ήδη από το 1740.
Παράλληλα με την Ελληνική επανάσταση , υπήρχαν πολλά επαναστατικά κινήματα κατά ντόπιων δυναστειών, αλλά και ξένων αποικιοκρατικών. Οι υπό αυτές τις δυναστείες λαοί ήθελαν αυτοδιάθεση, ανεξαρτησία και να ορίζουν τις μοίρες τους. Σήμερα τα κινήματα αυτά που ζητούσαν αποβολή της δυναστείας και των αποικιοκρατών , χαρακτηρίζονται καταχρηστικά ως αλυτρωτικά και εθνικιστικά. Δηλαδή πλήρης αντιστροφή της ιστορίας και των εννοιών, λες και οι λαοί και το κάθε άτομο είναι υποχρεωμένο να ζει υπό κάποιο δυνάστη ως υπήκοος ( υπό +ακούω ) και όχι ως Πολίτης.
Σε αυτές τις συνθήκες, η Βρετανία , είχε προσπαθήσει να ποδηγετήσει μέσω δανείων, τα κινήματα της Λατινικής Αμερικής κατά των ιστορικών αντιπάλων της Ισπανών. Τα εν λόγω δάνεια ήταν μία κερδοσκοπική “φούσκα” που έσκασε τελικά στα χέρια των Βρετανών.
Ήταν καιρός πλέον να στραφούν και προς τον Ελληνικό αγώνα, λόγω της ανικανότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας να τον ελέγξει , δεδομένου ότι οι Οθωμανοί ήταν σύμμαχοί τους - επιθυμώντας την ακεραιότητα του Οθωμανικού κράτους - αφού μέσω αυτού, πήγαιναν εμπορευόμενοι, μέσω λιμανιών και χερσαίων δρόμων στην αποικία τους Ινδία, όπως αναφέρει και ο διπλωμάτης David Urquhart «Η Τουρκία και οι πόροι της» . Ίδια ανησυχία είχαν οι Βρετανοί και για τον παράλληλο πόλεμο Οθωμανών – Περσών, μήπως κλείσουν οι δίοδοι διέλευσης προς την Ινδία.
Πώς θα παρενέβαιναν λοιπόν στην Ελληνική υπόθεση, όντας σύμμαχοι των Οθωμανών; όταν μάλιστα τους είχαν ενημερώσει ήδη από τα τέλη του 1820 πως επίκειται Ελληνική Στάση/ Επανάσταση και τροφοδοτούσαν την Πάτρα για να μην πέσει στα χέρια των επαναστατών , όπως αναφέρουν ο Μοραβή Γιουσούφ Μπέη και ο Γιουσούφ Μουχλίς Πασά της Πάτρας;
Η παρέμβαση, θα είχε ως δικαιολογητική βάση τον γνωστό τους τρόπο των δανείων, τα οποία χρειαζόταν ο αγώνας για να σταθεί, αφετέρου αποτελούσαν μέσον ποδηγέτησης της νέας κατάστασης που γεννιόταν. Εφόσον οι Οθωμανοί δεν μπορούσαν να ελέγξουν το θέμα, θα το ήλεγχαν οι Βρετανοί. Οι δρόμοι για την Μέση ανατολή και την Ινδία έπρεπε να είναι πάντα ανοιχτοί, είτε με Οθωμανούς είτε με Έλληνες ( Ρωμιούς ή Greeks ).
Την έκδοση του πρώτου δανείου 800.000 £ ( λιρών), ανέλαβαν οι Loughman, O’brien, Ellice & Co. Θεωρείται πως είχε ευνοϊκούς όρους για τους δανειστές, με 5 % επιτόκιο, όπου κάθε μετοχή των 100 £ (λιρών) θα μπορούσε να εξαγοραστεί για 59 £ (λίρες), ποσόν καταβαλλόμενο σε έξι (6) μηνιαίες δόσεις από τις αρχές του Μαρτίου 1824 . Από τα προλεγόμενα προκύπτει πως μόνον 472.000 £ (λίρες), θα καταβάλλονταν στους δανειζόμενους Έλληνες, ενώ το κέρδος των δανειστών ενισχυόταν περαιτέρω λόγω της μειωμένης τιμής. Μετά την τελική εκκαθάριση το οριστικό ποσόν και πρακτικά καταβαλλόμενο ήταν 348.800 £ (λίρες), δηλαδή, κάτω από το μισό. Ο Μπάουριγκ επένδυσε περίπου 25.000 £ (λίρες) και ο Χουμ, ένας από τους επιχειρηματίες που υποστήριζαν την Επιτροπή δανείου επένδυσε 10.000 £ (λίρες).
Οι δια ζώσης διαπραγματεύσεις, έγιναν στο Λονδίνο τον Ιανουάριο του 1824, με τον Ιωάννη Ορλάνδο, τον Ιωάννη Ζαΐμη και τον Ανδρέα Λουριώτη να εκπροσωπούν την Ελληνική δανειζόμενη πλευρά, τα έξοδα των οποίων (4.000 £ λίρες), είχε προσφέρει ο Λόρδος Βύρων, με τον Μπάουριγκ ως διαπραγματευτή των δανειστών.
Όμως με αφορμή το δάνειο και τη διαχείρισή του, ξεκίνησε η εμφύλια διαμάχη στην τότε Ελλάδα, γεγονός που έγινε γνωστό στο Λονδίνο, οπότε οι διαπραγματεύσεις βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Ποια ήταν ή θα ήταν η Κυβέρνηση της νέας Ελλάδας και τι εγγυήσεις υπήρχαν για την επιστροφή του δανείου; αφού αν δεν πετύχαινε ( λόγω εμφυλίου ) η δημιουργία κράτους, η επιστροφή θα ήταν αδύνατη, έστω και εάν πωλείτο δημόσια γη. Άραγε ποια γη; αφού θα την είχαν πάρει πίσω οι Οθωμανοί , οι οποίοι επ’ ουδενί θα αποπλήρωναν Αγγλικό δάνειο των «ραγιάδων» που ξεσηκώθηκαν με στάση (isyani ) – επανάσταση εναντίων τους .
Ο εκ των δανειστών διαπραγματευτής Μπένθαμ τελικά πρότεινε ένα ψήφισμα προς άρση του αδιεξόδου και το καθαρό ποσόν των 348.800 £ ( λιρών ), που διατέθηκαν στην Ελλάδα, χωρίς διασφαλίσεις, όντως όπως πιθανολογείτο , σε μεγάλο βαθμό σπαταλήθηκε.
ΙΙ. Το δεύτερο Ελληνικό δάνειο
Αφού σπαταλήθηκε σχεδόν άσκοπα το λειψό πρώτο δάνειο, ακολούθησε ένα δεύτερο, από τους τραπεζίτες J. Ricardo και S. Ricardo, χωρίς την έγκριση της Επιτροπής, αλλά με τη συμμετοχή ορισμένων εκ των βασικών μελών της, συμπεριλαμβανομένων των Χομπχάουζ, Μπουρντέτ και Έντουαρντ Έλλις.
Αυτό έγινε με τη λογική πως το δεύτερο δάνειο, θα σταθεροποιούσε το ασταθές πρώτο. Όμως και αυτό το δάνειο σπαταλήθηκε στην αποστολή ατμόπλοιων (με μηχανές των: Αλεξάντερ Γκαλογουέι και Alexander Galloway), υπό την εποπτεία του Ναυάρχου Τόμας Κόχραν, πού όμως ούτε αυτό τελεσφόρησε, οπότε ανατέθηκε η κατασκευή και αγορά δύο ακριβών φρεγατών στην Αμερική, (που αργότερα ναυπήγησε και το στόλο των Οθωμανών ), παρότι υπήρχαν φθηνότερες διαθέσιμες φρεγάτες στην Αγγλία.
Οι αμερικάνικης κατασκευής φρεγάτες με τα ονόματα Ελπίς και Σωτήρ, παραγγέλθηκαν από το Εκτελεστικό ( 1824 ) δηλ. την προσωρινή Ελληνική κυβέρνηση, με χρηματοδότηση από το δεύτερο δάνειο και διαμεσολάβηση των μελών της ”Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου”. Στοίχισαν 750.000 $ (δολάρια), όμως με παρέμβαση της αμερικανικής κυβέρνησης, παραδόθηκε στους «ιθαγενείς επαναστατημένους ραγιάδες» μόνο μια φρεγάτα, η Ελπίς ( που μετονομάστηκε σε Ελλάς Ι ) , η οποία έφτασε στο Ναύπλιο, με ξένο πλήρωμα, το Νοέμβριο του 1826.
Η άλλη μία «κερδοσκοπική φούσκα», τα δάνεια του αγώνα που είχαν προωθήσει οι Άγγλοι για τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν έσκασε το 1826 και τα ομόλογα άξιζαν το ένα τέταρτο ( ¼ ) περίπου της αρχικής μειωμένης τιμής τους. Εφημερίδες, όπως οι The Times, προχώρησαν σε επίθεση κατά των επιμελούντων τα δάνεια , διότι μέσω αυτών «βοήθησαν τον εαυτό τους» με την “Eλληνική πίτα” ( sic): «Είθε τα χρήματα τα οποία εληστεύθησαν εν ονόματι των Ελλήνων, να επιρρίψουν το ανάθεμα κατά της κεφαλής εκείνων οι οποίοι τα κατέχουν», έγραφαν. Εν τούτοις από το σκάνδαλο όλοι βγήκαν «καθαροί» με λίγη ταλαιπωρία, αλλά μεγάλα κέρδη.
Παράλληλα, στην Ελλάδα, ο Πρόεδρος του Βουλευτικού Γεώργιος Σπανιολάκης, κατηγόρησε τους Ιωάννη Ορλάνδο και Ανδρέα Λουριώτη για ”κακίστη διαχείριση” μετά ”σπατάλης” του δευτέρου κυρίως δανείου, άνευ όμως κατηγοριών κατά των Ελληνικών κυβερνήσεων.
Όπως αναφέρει Κυριάκος Σιμόπουλος στο πολύτομο έργο του: Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21. ( Τόμος Α’. Αθήνα 1999, εκδ. Στάχυ. σελ. 89 ), το «Φιλλεληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου» για τα δάνεια, δημιουργήθηκε από πολιτικές σκοπιμότητες και κερδοσκόπους, που επιχειρούσαν να προβάλλουν Βρετανικά συμφέροντα στην Ελλάδα, ενώ ως απόδειξη αναφέρει την συνομολόγηση δανείων με υψηλό επιτόκιο και εδικά τον λόγο του καταδικασμένου για κατάχρηση Ιωάννη Ορλάνδου: «το μεγαλύτερο μέρος των φίλων της Ελλάδας δεν δόξαζε άλλο θεό, παρά τον κερδώο Ερμή».
― Κατόπιν όλων αυτών των ”αρρυθμιών - καταχρήσεων” και θνησιγενούς επανάστασης λόγω εμφυλίου και Ιμπραήμ, πως θα παίρναν πίσω τα λεφτά τους;
Μόνο με στρατιωτικό αποκλεισμό του Ιμπραήμ ( με τους Γάλλους αξ/κούς του) , αποχώρησή του και την εδραίωση ενός κράτους αποικιακού μοντέλου (αποικία χρέους δανείων ). Έτσι από σύμπτωση, ο αποκλεισμός του Ιμπραήμ, εξελίχθηκε σε Ναυμαχία ( 1827 ), που δεν τον πτόησε , αφού αποχώρησε 1 χρόνο μετά ( 1828 ) , με την ευνοϊκή συνθήκη της Αλεξάνδρειας και μετά του Λονδίνου, παίρνοντας μαζί του λάφυρα και σκλάβους, αφήνοντας πίσω κατακαημένο το Μοριά και το Μεσολόγγι . Τον Ιμπραήμ, αντικατέστησε ο Γάλλος Μαιζόν με στρατό κατοχής ( corps d’occupation ) για να επιβάλει την τάξη στους ταλαίπωρους Ελληνες!
* Σημειώσεις -πηγές: Οι ΄Αγγλοι, ήταν ενήμεροι πως επίκειται Στάση ( isyani ) στην Πελοπόννησο και ειδικά ο υποπρόξενος/Konsolos Κατράϊ και μετά ο Πρόξενος Γκρήν που την κατέδωσαν στον Μουχλίς Πασά της Πάρας ( σχετ.: Απομνημονεύματα Π.Π.Γερμανού , σελ 94, 103,104 και αφήγηση Μοραβή Γιουσούφ Μπέη του Ναυπλιώτη, σελ. 83, υποσημ. 152, Σοφία Λάϊου – Μαρίνος Σαρηγιάννης , Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών 2019 ). Επίσης όπως μας πληροφορεί ο εν λόγω στρατιωτικός διοικητής της Πάτρας Γιουσούφ Μουχλίς Πασά ( 1821 -1825 ), οι προμήθειες που ελάμβανε η πολιορκούμενη από τους Ελληνες πόλη, ήταν με χρήματα και συναλλαγματικές του, προς τους Άγγλους και έφταναν ( αν έφταναν λόγω αποκλεισμού ) με ναυλωμένα πλοία από τη Ζάκυνθο ( βλ. σχετ. Ειρήνη Καλογεροπούλου, σελ. 45, Όψεις της Επανάστασης του ’21, πρακτικά συνεδρίου 2015, εκδ. Περιοδικό Μνήμων, 2018 ).
** • Πολλές πληροφορίες βρίσκουμε στον Ανδρέα Μιχ. Ανδρεάδη: (1876-1935), ”Ιστορία των εθνικών δανείων”, υπό Ανδρ. Μιχ. Ανδρεάδου, Τυπογραφείον ”Εστία”, Εν Αθήναις 1904 και Ιστορία των εθνικών δανείων”, Μέρος Α΄ Τα δάνεια της ανεξαρτησίας (1824-1825) - Το δημόσιον χρέος επί της βαυαρικής δυναστείας, έκδοση: Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών (Βιβλιοπωλείο Διονυσίου Νότη Καραβία) Νο 202 - Αναστατικές Εκδόσεις, Αθήνα 1986.
• Σύμφωνα με τον Γεώργιο Σπανιολάκη [...] ”Το ”αηδές” θέμα των δανείων ταλάνισε τον Ελληνικό πολιτικό κόσμο επί μία δεκαετία και έγινε αφορμή για διχασμούς και πολιτικές δολοφονίες όπως του Οδυσσέα Ανδρούτσου. “Παρατηρήσεις επί της απολογίας Ι. Ορλάνδου και Ανδρ. Λουριώτου εις την κατ′ αυτών απόφασιν του Ελεγκτικού Συνεδρίου περί των εν Λονδίνω διαπραγματευθέντων δύω δανείων κατά το 1824-1825”, Εν Αθήναις 1840.
• Σιμόπουλος, Κ. (1999). Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21. Α’. Αθήνα: Στάχυ. σελ. 89.