Τα φύκη θα μας σώσουν; Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το πιστεύει ακράδαντα

Βρυξέλλες 18/11/2022

Με τον παγκόσμιο πληθυσμό να ανέρχεται πλέον σε 8 δισεκατομμύρια, την εξάντληση των πόρων και την κλιματική κρίση, τον πόλεμο στην Ουκρανία, ο οποίος επηρεάζει τη διαθεσιμότητα λιπασμάτων, συστατικών ζωοτροφών και ενέργειας με αποτέλεσμα τις υψηλές παγκόσμιες τιμές ενέργειας, την αύξηση των τιμών βασικών προϊόντων και τροφίμων, την πρόκληση αβεβαιότητας και την ανακοπή της ανάπτυξης και της πρόκλησης πληθωριστικών πιέσεων παγκοσμίως, γίνεται σαφές ότι απαιτείται μια διαφορετική προσέγγιση όσον αφορά τα τρόφιμα και τα οικονομικά συστήματα και η Κομισιόν πιστεύει ότι μια από τις λύσεις είναι τα φύκη!

«Τώρα είναι η στιγμή να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες που προσφέρουν τα φύκη ως ανανεώσιμος πόρος στην Ευρώπη» αναφέρει η Κομισιόν και εξηγεί πως για να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν νέοι και βιώσιμοι τρόποι σίτισης του ταχέως αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αξιοποίηση του άφθονου και ελάχιστα χρησιμοποιούμενου πόρου που συνιστούν οι θάλασσες και ο ωκεανός.

Επί του παρόντος αποτελούν την πηγή έως και του 2 % μόνο της ανθρώπινης τροφής, παρά το γεγονός ότι καλύπτουν πάνω από το 70 % της επιφάνειας της Γης.

Στις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για μια πιο βιώσιμη και ανταγωνιστική υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ για την περίοδο 2021 έως 2030 επισημαίνεται η ανάγκη προώθησης της καλλιέργειας φυκών – τόσο μακροφυκών (θαλάσσιων μακροφυκών) όσο και μικροφυκών – ως μέσου που θα συμβάλει στην επίτευξη πολλών στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Σύμφωνα με την Κομισιόν η καλλιέργεια φυκών μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ όσον αφορά την απανθρακοποίηση, τη μηδενική ρύπανση, την κυκλικότητα, τη διατήρηση και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας, την προστασία των οικοσυστημάτων και την ανάπτυξη περιβαλλοντικών υπηρεσιών.

Επίσης τα φύκη μπορούν να αντικαταστήσουν προϊόντα με βάση τα ορυκτά και να χρησιμεύσουν ως πρώτη ύλη για λιπάσματα, χημικά προϊόντα βιολογικής βάσης και άλλα υλικά και βιοκαύσιμα.

Από τη θάλασσα στο πιάτο μας και όχι μόνο 

Στην έκθεση «Food from the Oceans» («Τροφή από τους ωκεανούς») που εκπονήθηκε από τον μηχανισμό παροχής επιστημονικών συμβουλών υψηλού επιπέδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρεται ότι τα θαλάσσια μακροφύκη έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν την, σύμφωνα με προβλέψεις, πρόσθετη κατά πάνω από 100 εκατομμύρια τόνους ζήτηση βιομάζας για ανθρώπινη τροφή κατά τα επόμενα 20 έτη.

Επιπλέον η παραγωγή και η μεταποίηση φυκών και άλλων νέων θαλάσσιων πόρων (βιομάζας) μπορεί να συμβάλει στην παροχή βιώσιμων τροφίμων και ζωοτροφών, καθώς και φαρμακευτικών προϊόντων, φαρμακοτροφίμων, καλλυντικών και άλλων μη εδώδιμων προϊόντων.

Φαρμακευτικά, σύμφωνα με πηγές της Κομισιόν, έχουν παρατηρηθεί ότι υπάρχουν αντιικές ιδιότητες, ακόμη και κατά του covid.

Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές η χρήση φυκών ακόμη και σε ζωοτροφές, όπως για παράδειγμα στις κότες, μπορεί να συμβάλει στον περιορισμό της χρήσης αντιβιοτικών.

Αλλες μελέτες καταδεικνύουν ότι η χρήση των φυκών ή των θαλάσσιων μακροφυκών ως πηγής πρωτεΐνης και λιπαρών οξέων ωμέγα-3 για τη διατροφή των ιχθύων έχει θετικές επιπτώσεις στους ρυθμούς ανάπτυξης των ιχθύων και στα ποσοστά επιβίωσής τους, ενώ μειώνει το κόστος των ζωοτροφών και αποτελεί μια πιο βιώσιμη πηγή διατροφής των ιχθύων.

Όμως τα φύκη σύμφωνα με την Κομισιόν μπορούν και πρέπει να φτάσουν στο πιάτο των πολιτών καθώς είναι υψηλής διατροφικής αξίας. Eχουν χαμηλά λιπαρά και είναι πλούσια σε εδώδιμες ίνες, μικροθρεπτικά στοιχεία και βιοδραστικές ενώσεις, τα φύκη παρουσιάζονται συχνά ως υγιεινή τροφή χαμηλών θερμίδων, ενώ ορισμένα είδη φυκών είναι γνωστά για την ιδιαίτερα υψηλή περιεκτικότητά τους σε πρωτεΐνη.

Μεγάλη η ζήτηση πολλές οι ευκαιρίες

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του συνασπισμού «Seaweed for Europe» («Θαλλάσια μακροφύκη για την Ευρώπη»), η ευρωπαϊκή ζήτηση για θαλάσσια μακροφύκη ενδέχεται να αυξηθεί από περίπου 270 000 τόνους1 το 2019 σε 8 εκατομμύρια τόνους το 2030 και να φτάσει σε αξία τα 9 δισ. ευρώ το 2030 σε όλους τους τομείς, με το μεγαλύτερο ποσοστό να αφορά τις ζωοτροφές, τα τρόφιμα και τους βιοδιεγέρτες φυτών (προϊόντα λίπανσης).

Μια τέτοια αύξηση της παραγωγής θα μπορούσε να δημιουργήσει περίπου 85. 000 θέσεις εργασίας, να αφαιρεί χιλιάδες τόνους φωσφόρου και αζώτου από τις ευρωπαϊκές θάλασσες ετησίως, να μειώνει τις εκπομπές CO2 κατά έως και 5,4 εκατομμύρια τόνους ετησίως και να αμβλύνει τις πιέσεις που υφίσταται η στεριά.

Στόχος είναι η δημιουργία μιας ακμάζουσας ενωσιακής βιομηχανίας φυκών η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει εμβληματική πρόταση και πηγή έμπνευσης για άλλους βιομηχανικούς κλάδους, ώστε να καταστούν πιο αναγεννητικοί, καινοτόμοι και υποδειγματικοί από κοινωνική άποψη, δημιουργώντας χιλιάδες θέσεις εργασίας, κυρίως σε παράκτιες κοινότητες.

Ωστόσο η βιομηχανία θαλάσσιων μακροφυκών στην Ευρώπη, η οποία επί του παρόντος επικεντρώνεται περισσότερο στη συγκομιδή θαλάσσιων μακροφυκών από το φυσικό περιβάλλον παρά στην καλλιέργεια σε εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας όπως στην Ασία, βρίσκεται ακόμη σε μάλλον εμβρυϊκό στάδιο. 

Ευρώπη vs Ασία

Στην ασιατική αγορά τα θαλάσσια μακροφύκη αντιπροσωπεύουν περίπου το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής υδατοκαλλιέργειας, ενώ η ευρωπαϊκή παραγωγή θαλάσσιων μακροφυκών είναι μέχρι στιγμής αμελητέα.

Ειδικότερα πό τους 35,8 εκατομμύρια τόνους φυκών που παρήχθησαν παγκοσμίως το 2019, 34,8 εκατομμύρια τόνοι, το 97 % της παγκόσμιας παραγωγής παρήχθησαν στην Ασία, ενώ η παραγωγή της ΕΕ ανήλθε σε 0,085 εκατομμύρια τόνους, δηλαδή στο 0,2 % της παγκόσμιας παραγωγής, εκ των οποίων μόνο το 0,4 % περίπου καλλιεργήθηκε, ενώ το υπόλοιπο συγκομίστηκε από αποθέματα στο φυσικό περιβάλλον.

Η Κομισιόν πιστεύει ότι η Ευρώπη μπορεί να αναπτύξει μια ισχυρή βιομηχανία φυκών με επίκεντρο την παραγωγή υδατοκαλλιέργειας και την καινοτόμο θαλασσοκαλλιέργεια θαλάσσιων μακροφυκών (θαλάσσια μόνιμη καλλιέργεια2). Μια τέτοιου είδους βιομηχανία μπορεί να εκμεταλλευτεί το δυναμικό των αχανών ευρωπαϊκών θαλασσών, δημιουργώντας παράλληλα θέσεις εργασίας για τις τοπικές κοινότητες, παράγοντας υγιεινά προϊόντα με χαμηλές εκπομπές άνθρακα, αναγεννώντας τα παράκτια οικοσυστήματα (π.χ. με δέσμευση CO2 και θρεπτικών στοιχείων και παραγωγή οξυγόνου) και παρέχοντας υπηρεσίες οικοσυστήματος3.

Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι η ΕΕ είναι ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς προϊόντων θαλάσσιων μακροφυκών παγκοσμίως από άποψη αξίας (554 εκατ. EUR το 2016), επομένως υπάρχει σαφώς μεγάλη ζήτηση για προϊόντα θαλάσσιων μακροφυκών στην Ευρώπη.

Η ζήτηση αυτή αναμένεται να αυξηθεί με βάση τις τάσεις που παρατηρούνται όσον αφορά την υγεία και τη βιωσιμότητα. Ο αυξανόμενος ανθρώπινος πληθυσμός παγκοσμίως και οι καταναλωτικές συνήθειες θα ενισχύσουν περαιτέρω τη ζήτηση για φύκη και προϊόντα με βάση τα φύκη4. Η ζήτηση της ΕΕ για φύκη και προϊόντα με βάση τα φύκη αναμένεται να αυξηθεί εξίσου τα προσεχή έτη. Όσον αφορά τα μικροφύκη, τα οποία μπορούν επίσης να παραχθούν στην ξηρά και μακριά από τη θάλασσα, στην ΕΕ αυξάνεται και η ζήτηση της αγοράς για τη χλωρέλλα5 και τη σπιρουλίνα.

Σύμφωνα με την Κομισιόν η ζήτηση για τρόφιμα και ποτά που περιέχουν θαλάσσια μακροφύκη στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 2,5 % μεταξύ 2011 και 2015.

Ο αυξανόμενος πληθυσμός χορτοφάγων και αμιγώς χορτοφάγων της ΕΕ, ο οποίος επί του παρόντος υπολογίζεται σε περίπου 75 εκατομμύρια, καθώς και οι ολοένα περισσότερο ευαισθητοποιημένοι για το περιβάλλον και την υγεία καταναλωτές θα αυξήσουν επίσης τη ζήτηση για τρόφιμα και μη εδώδιμα προϊόντα φυτικής προέλευσης, συμπεριλαμβανομένων των φυκών.

Ωρα για δράση

Αρα για την Ε.Ε. υπάρχουν τεράστιες προοπτικές αφού όλες οι θαλάσσιες περιοχές της ΕΕ έχουν επίσης αναγνωριστεί ως γόνιμα εδάφη και περιοχές όπου η ανάπτυξη της βιομηχανίας φυκών θα μπορούσε να επιφέρει σημαντικά περιβαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά οφέλη.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως αναφέρει σε έκθεσή της, θα αντιμετωπίσει τις τεχνολογικές και συστημικές προκλήσεις που σχετίζονται ειδικά με τα βιοκαύσιμα από φύκη και θα προσδιορίσει μέτρα αφομοίωσης από την αγορά στο πλαίσιο του «Ορίζων Ευρώπη».

Ειδικότερα έως τα τέλη του 2026 και σε συνεργασία με τη CEN, θα αναπτύξει πρότυπα βιοκαυσίμων από φύκη και μεθοδολογία πιστοποίησης των προϊόντων βιοκαυσίμων από φύκη που θα χρησιμοποιούνται σε διάφορους τομείς μεταφορών, ιδίως στις οδικές μεταφορές με βαρέα οχήματα, τις αερομεταφορές και τις θαλάσσιες μεταφορές.

Για τους λόγους αυτούς η Κομισιόν ξεκινώντας από το 2023, μεταξύ άλλων, θα εκπονήσει επισκόπηση της διαθεσιμότητας δεδομένων που σχετίζονται με τα φύκη (π.χ. παραγωγή, απασχόληση, κύκλος εργασιών και άλλα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα) και θα εκδώσει σύσταση σχετικά με τη συγκέντρωση σε κεντρικό επίπεδο των πηγών των εν λόγω δεδομένων.

Επίσης από το 2023 και σε συνεργασία με τη βιομηχανία φυκών, θα εξετάσει την αγορά των φυκών και θα προτείνει μηχανισμούς τόνωσης της αγοράς με στόχο την υποστήριξη και προώθηση της μεταφοράς τεχνολογίας από την έρευνα στην αγορά.

Θα χρηματοδοτήσει, την περίοδο 2023/2024, πιλοτικά έργα για τη στήριξη του επαγγελματικού αναπροσανατολισμού των αλιέων από την αλιεία στην αναγεννητική ωκεάνια καλλιέργεια· θα ενισχύσει τη στοχευμένη στήριξη για καινοτόμες ΜΜΕ και έργα στον τομέα των φυκών μέσω των αναβαθμισμένων δραστηριοτήτων της πλατφόρμας BlueInvest.

Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τονίζει πως θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις πιθανές ανησυχίες των πολιτών της ΕΕ σχετικά με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα της καλλιέργειας θαλάσσιων μακροφυκών σε μεγάλη κλίμακα και την ασφάλεια των προϊόντων με βάση τα φύκη που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ.

Τέλος αναγνωρίζοντας ότι υπάρχει σημαντικός βαθμός κατακερματισμού σε τομείς όπου δεν υπάρχει ρυθμιστικό πλαίσιο σε επίπεδο ΕΕ και ισχύουν διαφορετικοί εθνικοί κανονισμοί, ανάλογα με τις ειδικές τομεακές συνθήκες του εκάστοτε κράτους μέλους της ΕΕ, καλεί τα κράτη μέλη να απλουστεύσουν τις εθνικές διαδικασίες αδειοδότησης και τη διακυβέρνηση για την καλλιέργεια φυκών.