Citronne σημαίνει λεμόνι. Φρεσκάδα, άρωμα, Μεσόγειος, μυρωδιά Ελλάδας δηλαδή. Αυτήν την μοναδική αίσθηση αποπνέει η γκαλερί Citronne, η μικρή, γοητευτική γκαλερί της Τατιάνας Σπινάρη στον Πόρο του Λεμονοδάσους. Κι όχι μόνο από την μυρωδιά της λεμονιάς στην εσωτερική αυλή της γκαλερί, ή από τη δροσερή σπιτική λεμονάδα που η Τατιάνα μας προσφέρει παραδοσιακά στα εγκαίνια των εκθέσεων της – που τη νοιώθεις σαν βάλσαμο, μετά την ζέστη και την αρμύρα της παραλίας.
Φέτος το λεμόνι κυριαρχεί στην γκαλερί και για έναν άλλο λόγο: αποτελεί την βασική πηγή έμπνευσης του σπουδαίου Γιάννη Ψυχοπαίδη, ο οποίος εκθέτει μοναδικά έργα με θέμα τον υπέροχο αυτό καρπό στήνοντας το δικό του «Λεμονόδασος» στην μικρή γκαλερί…
H γκαλερί CITRONNΕ, η οποία πρόσφατα απόκτησε «αδερφάκι» στο Κολωνάκι, αποτελεί ένα θαυμαστό παράδειγμα πολιτιστικής αποκέντρωσης αλλά και ένα πρώτης τάξεως έναυσμα γι’αυτό που λέμε πολιτιστικό τουρισμό.
Κάθε χρόνο τέτοια εποχή η δραστήρια Τατιάνα Σπινάρη, φέρνει στον μικρό Πόρο τους σημαντικότερους έλληνες εικαστικούς (τα τελευταία χρόνια έχει δείξει έργα του Λάπα, της Λίτη, του Πανιάρα και πολλών άλλων) προσελκύοντας συλλέκτες, εικαστικούς (η Αφροδίτη Λίτη ήταν και φέτος εδώ) φιλότεχνους, δημοσιογράφους, κοσμικούς, σκαφάτους, και φυσικά ντόπιους και επισκέπτες με εικαστικές ανησυχίες. Αλλά και απλούς περαστικούς , αδαείς ως προς την τέχνη, που κάνοντας την περαντζάδα τους στο λιμάνι αίφνης κεντρίζονται από αυτήν τη δροσερή και τόσο στυλάτη γκαλερί που παρουσιάζει εκθέματα τόσο διαφορετικά από τα τουριστικα μπιχλιμπιδάκια των gift shops….
Και κάπως έτσι, η πάντα ανήσυχη Τατιάνα δημιουργεί ένα νέο κοινό το οποίο δελεάζει για ένα ακόμα εικαστικό ταξίδι στον Πόρο. Και καταφέρνει να ταυτίζει τα πρώτα μπάνια της σεζόν με μερικές αξέχαστες καλλιτεχνικές αναμνήσεις στο πανέμορφο αυτό νησάκι του Αργοσαρωνικού που συνεχίζει να προσελκύει ό, τι σημαντικότερο έχει να επιδείξει η ελληνική εικαστική σκηνή.
Φέτος, η Τατιάνα προσκαλεί τους φιλότεχνους, όχι σε μία, αλλά σε δύο παράλληλες ατομικές εκθέσεις του Γιάννη Ψυχοπαίδη, με κοινή θεματική: «Ίχνη στον Χρόνο». Κοινός τόπος και των δύο εκθέσεων είναι τα βιβλία. Ο 74χρονος σήμερα αλλά πάντα γοητευτικός Γιάννης Ψυχοπαίδης αποκαλεί και τις δύο αυτές εκθέσεις εικαστικά ημερολόγια, μια συστηματική καταγραφή, στο πλαίσιο της οποίας εκτυλίσσεται μια αφήγηση προσωπική, αλλά με αναφορές σε συλλογική μνήμη.
Η μία έκθεση φιλοξενείται στη Citronne. H άλλη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου. Να που για άλλη μια φορά, στο μικρό νησί, δημόσιος και ιδιωτικός τομέας συνεργάζονται με τρόπο θαυμαστό: η έκθεση στο Μουσείο είναι συνεπιμέλεια και συνδιοργάνωση της Γκαλερί CITRONNE με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων. Όπως άλλωστε είπε στα εγκαίνια της έκθεσης στο Μουσείο, η έφορος Στέλλα Χρυσουλάκη με την γνωστή της ευφράδεια, «η Τατιάνα είναι σαν μια καλή νεράϊδα που μεταμορφώνει αυτό το Μουσείο σε μια κυψέλη όπου κάθε χρόνο μια μέλισσα/βασίλισσα φέρνει το μέλι της για μας. Και τα εκθέματα του συντροφεύονται με άλλα καλλιτεχνήματα που τα δημιούργησαν άνθρωποι σε έναν άλλο, μακρινό χρόνο. Φέτος, ο Γιάννης Ψυχοπαίδης μπήκε στο μουσείο όπως θα έμπαινε σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή και εγκατέστησε την δική του γλώσσα».
Και στις δύο εκθέσεις ο καλλιτέχνης επιχειρεί μια εικαστική σκηνοθεσία.
*Τα ιστορημένα ανοιχτά-κλειστά βιβλία στο Αρχαιολογικό Μουσείο αφηγούνται, υπενθυμίζουν, παραπέμπουν. Στον ίδιο χώρο, δύο πίνακες, χωριστοί από το σύνολο αυτό, εισάγουν τον θεατή, σχεδόν βίαια, σε ένα οδυνηρό κομμάτι του παρόντος, το προσφυγικό δράμα…
Η έκθεση τιτλοφορείται «Το Αλφάβητο – Αρχαϊκό Παλίμψηστο» (διάρκεια έκθεσης: 8 Ιουνίου – 30 Σεπτεμβρίου 2019). Εκτίθενται 24 παλαιότερα έργα και 2 νέα έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη. Τα 24 παλαιότερα έργα με την μορφή κλειστών-ανοιχτών βιβλίων, αντιστοιχούν στα 24 γράμματα του ελληνικού Αλφάβητου και είναι κατά τον καλλιτέχνη, οι εικόνες μιας γλώσσας που αναρωτιέται για την χαμένη ενότητα του παρόντος με το παρελθόν. Τα 2 νέα έργα του έχουν αφετηρία εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πόρου (ένα γυναικείο αγαλμάτιο του 4ου αι.π.Χ.από την Τροιζήνα και ένα πόδι ανδριάντα των ρωμαϊκών χρόνων από το ιερό του Ποσειδώνος στην Καλαύρεια του Πόρου) και παραπέμπουν σε ένα οδυνηρό κομμάτι του παρόντος, το προσφυγικό δράμα.
Προσωπικά στάθηκα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτά τα δύο νέα έργα: τρία μαρμάρινα πόδια, εμπνευσμένα από το πέλμα του μουσείου, τοποθετημένα από τον καλλιτέχνη πάνω από μια εικόνα προσφύγων στα συρματοπλέγματα. Πρόσφυγες σε διαρκή κίνηση, μια κοπιαστική, επίπονη πορεία με τα πόδια, προς έναν άγνωστό επισφαλή προορισμό… Μια αέναη πορεία στο χρόνο για ένα καλύτερο μέλλον.
Στο άλλο έργο του, εμπνευσμένο και αυτό από έκθεμα του Μουσείου, δεσπόζει ένα ακέφαλο άγαλμα (στην θέση του κεφαλιού ένα βαμβάκι): μια μορφή ανώνυμη, χωρίς πρόσωπο. Από κάτω πρόσφυγες με πρόσωπα, αλλά ανώνυμοι και αυτοί…
Σύμφωνα με την Τατιάνα Σπινάρη τα δύο νέα αυτά έργα που πρωτοπαρουσιάζει ο Ψυχοπαίδης «υποχρεώνουν τον θεατή σε μια σχεδόν βίαιη αίσθηση της σύγχρονης πραγματικότητας. Το πέλμα και το γυναικείο αγαλματίδιο, εκθέματα του Μουσείου, ατόφια ή αλλοιωμένα, εισάγουν τοπία προσφυγιάς: η διά θαλάσσης απόδραση, ο εγκλωβιστικός περιορισμός πίσω από τα συρματοπλέγματα. Πρόκειται για μια ιδεολογική κοινωνική ανάγνωση του παρόντος το οποίο, με την σειρά του, υπενθυμίζει το πιο σκοτεινό παρελθόν και προειδοποιεί για το απειλητικό μέλλον».
Ως προς τα υπόλοιπα έργα, «ο Γιάννης Ψυχοπαίδης αποτυπώνει τον χρόνο και τα ίχνη της Ιστορίας σε εικοσιτέσσερα ισομεγέθη έργα-βιβλία, το καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα γράμμα της ελληνικής Αλφαβήτου. Η αρίθμηση αυτή παραπέμπει ευθέως στην διαίρεση των ομηρικών επών σε ισάριθμες ραψωδίες. Άλλωστε, από τα έπη του Ομήρου ξεκινούν οι βασικές έγνοιες, τα διαχρονικά διλήμματα της Ανθρωπότητας: θάνατος-ζωή, μνήμη-λήθη, ταυτότητα-αποξένωση, αγάπη-αποστροφή, υπέρβαση-ύβρις. Η διαλεκτική αυτή σχέση κατέχει τον πρωταρχικό νοηματικό ρόλο στο σύνολο του έργου του Ψυχοπαίδη ο οποίος κατασκευάζει ένα “παλίμψηστο” από μαρτυρίες».
* Την ίδια στιγμή, στον χώρο της γκαλερί, παρουσιάζεται η έκθεση «Λεμονοδάσος – Ημερολόγια ενός καλοκαιριού» (διάρκεια έκθεσης: 8 Ιουνίου – 24 Ιουλίου 2019), μία ενότητα από 67 νέα έργα, νεκρές φύσεις, όπου ο καλλιτέχνης αναπτύσσει ένα ολόκληρο σύστημα συμβόλων. Tα 67 αυτά έργα, με πρωταγωνιστή το λεμόνι, τοποθετημένα σε μορφή μιας αναγνώσιμης φρίζας/ζωφόρου, έχουν αφετηρία το εμβληματικό μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη, το «Λεμονοδάσος», ενώ ο τίτλος της έκθεσης παραπέμπει ταυτόχρονα και στο ομώνυμο δάσος στον Γαλατά, στην ακτή της Πελοποννήσου (το οποίο, όμως, αποδίδεται στον Πόρο). Όπως όμως υπενθυμίζει ο Γ.Ψυχοπαίδης, «το ζωγραφικό λεμονοδάσος αφήνει τα ίχνη του και συνομιλεί σ’ έναν φανταστικό διάλογο και με τον χώρο όχι μόνο του πραγματικού λεμονοδάσους, αλλά και με τον χώρο της τέχνης που φέρει το όνομά του, την αίθουσα τέχνης Citronne».
Τα έργα αυτής της ενότητας είναι επιμέρους τμήματα ενός σπονδυλωτού έργου, ενός εικαστικού ημερολογίου.
Ζωγραφισμένα σε μαύρο φόντο, τα λεμόνια του Ψυχοπαίδη δεν βρίσκονται στον φυσικό τους χώρο. Συντροφεύονται από διάφορα αντικείμενα: έναν κίονα, ένα αρχαίο κεφάλι αγάλματος, μισό καρβέλι ψωμί, ένα μαχαίρι…
Το βλέμμα μου στάθηκε σε ένα έργο όπου στο πάνω μέρος βλέπουμε την εικόνα μιας Κόρης και στο κάτω μέρος της εικόνα από σφαχτάρια… Δεξιά ένα λεμόνι κι ένα ρόδι. Το χθες και το σήμερα, η αντίστιξη του κάλλους και της διάνοιας με την τροφή, το κρέας, την σκληρότητα ενός σφαγείου ή κρεοπωλείου….
Αυτές οι “νεκρές φύσεις”, με τα λεμόνια ως κεντρικό μοτίβο, αλληλοδιαδέχονται η μία την άλλη, δημιουργώντας ένα δυνάμει ενιαίο σύνολο, το Λεμονοδάσος. Παράλληλα, το κάθε έργο διατηρεί την προσωπική του φυσιογνωμία, καθώς συνδέεται και πλαισιώνεται από διαφορετικά στοιχεία, αποσπασμένα από την καθημερινότητα ή την Ιστορία.
Όπως σημειώνει η Τατιάνα Σπινάρη «κεντρικό και κοινό σημείο της εικαστικής σκηνοθεσίας είναι το λεμόνι, τα λεμόνια. Καρπός που συνδέεται με τον μεσογειακό πλούτο, φυσικό και πολιτισμικό, το λεμόνι βρίσκεται στην καθημερινότητα των ανθρώπων, άλλοτε ως έδεσμα, άλλοτε ως γιατρικό, άλλοτε ως σύμβολο του ορθοδόξου μυστηρίου- ακόμη και ως γυναικείο όνομα. Τα λεμόνια αυτά, ως «νεκρά φύσις», συνυπάρχουν με φαινομενικά ετερόκλητα αντικείμενα: θραύσματα αγαλμάτων, καρτ ποστάλ, φωτογραφίες, εργαλεία μετρήσεων και χειρωνακτικής εργασίας (...)
Οι χρυσοί καρποί συνοδεύονται από στοιχεία της καθημερινότητας: το ψωμί, «ὁ ἄρτος ὁ ἐπιούσιος», το θεμελιακό σύμβολο της επιβίωσης, το οποίο εξελίσσεται ιστορικά σε κοινωνικό αίτημα· χρηστικά αντικείμενα, σύμβολα δουλειάς και μόχθου· άνθη και φρούτα, κλασική παραπομπή στην νεότητα και την γονιμότητα. Δίπλα σε αυτές τις μαρτυρίες του βίου, ο Ψυχοπαίδης εγκαλεί τον θεατή σε ένα ηχηρό ῾mementomori῾ με ίχνη του παρελθόντος και της ελλοχεύουσας Ιστορίας: σπασμένα αρχαία αγάλματα· φθαρμένα ξύλα, ναυάγια της θάλασσας· παλαιές φωτογραφίες με ακίνητα πρόσωπα· καρτ –ποστάλ με απολιθωμένες θαλασσινές εικόνες.
«Τί μπορεί να συνδέει τις αποσπασματικές εικόνες και τα θραύσματα ενός μακρυνού παρελθόντος καθώς και τις “νεκρές φύσεις” των τεμαχισμένων αγαλμάτων του αρχαίου κόσμου, με τις ζωντανές φύσεις ενός τόπου γήινου, γεμάτου ευωδιές από τους χυμούς ενός δάσους γεμάτου από χρυσοκίτρινους καρπούς;» αναρωτιέται ο Γιάννης Ψυχοπαίδης στο εισαγωγικό του κείμενο.
«Τι συνδέει το λεμονοδάσος με την αρχαιότητα; Ίσως είναι κάτι που μέσα στον σημερινό, σκοτεινό κόσμο μας να αναζητά “τις φωτερές και παιχνιδιάρικες σταλαγματιές του ήλιου” (Κοσμάς Πολίτης), που αγγίζουν τον “βυθό κάτω από την μνήμη” και φανερώνουν έναν κόσμο ενιαίο, κάνοντας το σήμερα να γίνεται αύριο και χθες. Και ξάφνου τα σπασμένα αγάλματα να περπατούν και να χάνονται μέσα στην πράσινη, πλατειά γραμμή των λόφων στην καρδιά του λεμονοδάσους».
Προσωπικότητα χαρισματική, ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, στα εγκαίνια της έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου, μας προέτρεψε «να αφουγκραστούμε τι μας λένε τα εκθέματα του μουσείου, που μας δίνουν συνεχή διδάγματα, και να ξαναδιαβάσουμε τον κόσμο με αφετηρία τις αρχές που αυτά πρεσβεύουν. Χωρίς τα περιττά…».
INFO
ΓΚΑΛΕΡΙ CITRONNE–ΠΟΡΟΣ
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2019