Με μόλις το 40% των ποταμών της Ευρώπης σε καλή κατάσταση, όπως αποτιμάται σε νέα έκθεση που δημοσιεύεται σήμερα, το νόημα της ρήσης «τα πάντα ρει» του Ηράκλειτου φαίνεται να χάνει παταγωδώς την εφαρμογή της στις πιο πολύτιμες αρτηρίες ζωής για τη φύση στην Ευρώπη. Και αν εμποδίζουμε τη φυσική ροή των ποταμών, τι επιπτώσεις φορτώνουμε στο μέλλον μας;
Απαρχαιωμένα και για χρόνια σε αχρηστία φράγματα εμποδίζουν τη φυσική ροή των ποταμών, εξαφανίζουν είδη ψαριών από τα ποτάμια μας, απειλούν την αναπαραγωγή τους, αλλοιώνουν τη ζωή γύρω από αυτά και θέτουν σε κίνδυνο την ισορροπία της φύσης και του ανθρώπου. Η απομάκρυνση των αμέτρητων περιττών φραγμάτων και άλλων εμποδίων είναι επιτακτική για την αποκατάσταση της ζωής των ποταμιών και λιμνών, αλλά και για την αναζωογόνηση της ζωής γύρω από αυτά.
Η έκθεση «Απομάκρυνση φραγμάτων: μια βιώσιμη λύση για το μέλλον των ευρωπαϊκών ποταμών» (Dam removal:A viable solution for the future of our European rivers) υπογραμμίζει το γεγονός ότι η πυκνότητα φραγμάτων, ποταμοφρακτών και υδατοφρακτών είναι μακράν μεγαλύτερη από αυτήν που αναμενόταν1, με αποτέλεσμα μεταναστευτικά είδη ψαριών, όπως ο σολομός και τα χέλια να χρειάζεται να αντιμετωπίσουν μη φυσικά εμπόδια σχεδόν κάθε 1 χιλιόμετρο. Χιλιάδες παλιά και σε αχρηστία φράγματα που μπορεί μεν να είχαν χτιστεί με καλές προθέσεις, αλλά δεν εξυπηρέτησαν ποτέ κανέναν καλό σκοπό παραμένουν δυστυχώς στη θέση τους σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Σύμφωνα μάλιστα με την εν λόγω έκθεση εκτιμάται ότι μόνο στη Γαλλία, την Πολωνία, την Ισπανία και τη Μεγάλη Βρετανία υπάρχουν περίπου 30.000 τέτοια μικρά φράγματα.
Η έκθεση κρούει στον κώδωνα του κινδύνου και καλεί τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να ξεκινήσουν την απομάκρυνση των περιττών φραγμάτων, ώστε να επαναφέρουν τη ζωή στα ποτάμια και να δημιουργήσουν νέες οικονομικές δραστηριότητες στις τοπικές οικονομίες. Έτσι τα κράτη μέλη θα καταφέρουν να ανταποκριθούν και στις υποχρεώσεις τους, όπως αυτές απορρέουν από την οδηγία πλαίσιο για τα νερά, η οποία θέτει ως στόχο την επίτευξη καλής κατάστασης για την πλειονότητα των υδάτινων σωμάτων μέχρι το 2027.
Η απομάκρυνση φραγμάτων θα διευκολύνει την ταχύτερη επιστροφή ακόμη και ειδών που είχαν για δεκαετίες εξαφανιστεί από τις περιοχές αυτές και τον πολλαπλασιασμό τους. Καθώς επιστρέφουν τα ψάρια, το ίδιο γίνεται και με μια σειρά ειδών που τρέφεται με αυτά, αλλά και άλλα που η επιβίωση τους εξαρτάται από την καλή κατάσταση υδάτινων σωμάτων.
Ευτυχώς η απομάκρυνση φραγμάτων κερδίζει έδαφος σιγά σιγά στην Ευρώπη2 και η ζωή στα υδάτινα σώματα επανέρχεται με εκπληκτικούς ρυθμούς δίνοντας ακόμα μια ευκαιρία σε όλους μας.
Στην Ελλάδα κρίσιμη αλλά συμβολική σημασία έχει η κατεδάφιση του φράγματος της Συκιάς και η αποκατάσταση της φυσικής ροής σε εκείνο το τμήμα του Αχελώου. Πρόκειται για ένα φράγμα που ξεκίνησε να κατασκευάζεται ως καρδιά της εκτροπής του Αχελώου προς τη Θεσσαλία και κρίθηκε παράνομο με απανωτές δικαστικές αποφάσεις. Μέχρι σήμερα, η πολιτικάντικη υπόσχεση «και ποτάμια θα σας φέρουμε» υπερίσχυσε της λογικής, των νόμων και του κοινού συμφέροντος που ταυτίζεται με τη ζωντανή φύση και τα καθαρά και ελεύθερα ποτάμια.
1 Μέχρι τώρα η καταμέτρηση λάμβανε υπόψη μόνο φράγματα ύψους 3 μέτρων και άνω που αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 3% των εμποδίων ποταμών.2 Η έκθεση επισημαίνει μια σειρά περιπτώσεων που απεικονίζουν την εκπληκτικά γρήγορα ανάκαμψη της φύσης από την απομάκρυνση φραγμάτων. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις: α) της Ολλανδίας όπου μετά την απομάκρυνση 2 ποταμοφρακτών από τον ποταμό «Boven Slinge» το 2015, ο αριθμός των ψαριών αυξήθηκε κατά 30% κατά μέσο όρο ενώ μερικά είδη άγγιξαν ακόμη και το 148% και της β) Δανίας όπου μετά την απομάκρυνση του φράγματος στον ποταμό Gudenå ο πληθυσμός πέστροφας αυξήθηκε από ο σε 4-5 ανά τετραγωνικό μέτρο.