Η πρόθεση του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ μεταφέροντας σε αυτή την πρεσβεία των ΗΠΑ -αν και σε βάθος χρόνου- έχει προκαλέσει αναβρασμό στον αραβικό κόσμο και στον μουσουλμανικό πληθυσμό ανά την υφήλιο αλλά και έκδηλη ανησυχία στις δυτικές δυνάμεις. Και δικαίως αφού οποιαδήποτε αλλαγή στο σημερινό status quo της Ιερής Πόλης μπορεί να απελευθερώσει δυνάμεις, πάθη και μίση που με δυσκολία περιορίζονται και να προκαλέσει μια ανεξέλεγκτη ανάφλεξη σε μια ακόμη από τις πιο ευαίσθητες περιοχές της Μέσης Ανατολής.
Επειδή όμως στη Μέση Ανατολή δεν υπάρχουν ποτέ εύκολες απαντήσεις, αξίζει να δούμε ποια είναι ακριβώς η παρούσα κατάσταση στη Ιερουσαλήμ, τι υποστηρίζουν Παλαιστίνιοι, οι Ισραηλινοί και η Διεθνής Κοινότητα αλλά και πως φτάσαμε ως εδώ.
i) Ποια είναι τελικά η πρωτεύουσα του Ισραήλ;
Εξαρτάται σε ποιόν κάνεις την ερώτηση. Το Ισραήλ λέει πως πρωτεύουσα του είναι η Ιερουσαλήμ. Σε αυτή βρίσκεται το γραφείο του Πρωθυπουργού, η Κνεσέτ (δηλ. το ισραηλιτικό κοινοβούλιο), το ανώτατο δικαστήριο και τα περισσότερα υπουργεία. Ωστόσο καμία άλλη χώρα δεν αναγνωρίζει την κυριαρχία του Ισραήλ επί της Ιερουσαλήμ αφού θεωρείται αμφισβητούμενη περιοχή και υπόκειται σε διαπραγματεύσεις με τους Παλαιστινίους. Σήμερα όλες οι πρεσβείες στο Ισραήλ βρίσκονται στο Τελ Αβίβ, 70χιλ δυτικά τη Ιερής Πόλης. Για όλους αυτούς τους λόγους σήμερα θεωρείται πως η ανακοίνωση της μεταφοράς της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ σημαίνει και αναγνώριση της πόλης ως πρωτεύουσα του Ισραήλ και θα έδινε νέο πρόσθετε ειδικό βάρος στις αξιώσεις των Ισραηλινών επί της πόλης.
ii) Γιατί η Ιερουσαλήμ είναι «Ιερή Πόλη» και αντικείμενο διεκδίκησης;
Η Ιερουσαλήμ αποτελεί κορυφαίο κέντρο θρησκευτικής και ιστορικής σημασίας για τους πιστούς των μεγαλύτερων μονοθεϊστικών θρησκειών στον κόσμο. Τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ. Εκεί ο Σολομώντας έχτισε τον μεγαλοπρεπή ιουδαϊκό ναό που καταστράφηκε λίγους αιώνες αργότερα από τους Βαβυλώνιους. Σήμερα σώζεται μόνο ένα τμήμα του τείχους από την περίοδο του Δεύτερου Ναού, το γνωστό «Τείχος των Δακρύων» ή «Δυτικό Τείχος» που είναι και ο ιερότερος τόπος λατρείας των Εβραίων.
Επίσης στη Παλιά Πόλη βρίσκεται το τρίτο ιερότερο προσκύνηματικό μνημείο για το Ισλάμ-μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα- το τέμενος Αλ – Ακσα. Οι μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι ο Μωάμεθ μεταφέρθηκε από το Μασγίντ αλ-Χαράμ της Μέκκας στο αλ-Άκσα κατά τη διάρκεια του Νυχτερινού Περίπλου. Στην ισλαμική παράδοση ο Μωάμεθ προσευχόταν προς αυτό το σημείο μέχρι τον 17ο μήνα μετά την Eγίρα, όταν ο Θεός τον έστρεψε προς την Καάμπα.
Επίσης στην Ιερουσαλήμ βρίσκεται ο Ναός του Παναγίου Τάφου, κορυφαίος χώρος προσκυνήματος για τους Χριστιανούς αφού εκεί πιστεύεται πως εναπόθεσαν τη σορό του Ιησού Χριστού μετά τη Σταύρωση αλλά και άλλοι ιεροί τόπο για την χριστιανοσύνη όπως ο Κήπος της Γεσθημανής και το όρος των Ελαιών.
iii) Η απόφαση του 1947 για την Ιερουσαλήμ
Το 1947 ο ΟΗΕ αποφάσισε τον διαχωρισμό της υπό βρετανικής κατοχής Παλαιστίνης σε δύο διαφορετικά κράτη: Παλαιστινιακό και Ισραηλιτικό αλλά δεν ήθελε καμία από τις δύο πλευρές να έχει τον έλεγχο της Ιερουσαλήμ ακριβώς εξαιτίας της σπουδαιότητας της Ιερής Πόλης για τις τρεις θρησκείες. Έτσι επέλεξε να την ανακηρύξει ως «διεθνή ζώνη» η οποία θα διοικείται από το αρμόδιο Συμβούλιο του ΟΗΕ.
iv) Γιατί όμως η Ιερουσαλήμ είναι ουσιαστικά υπό τον έλεγχο του Ισραήλ;
Τα αραβικά κράτη απέρριψαν το σχέδιο του ΟΗΕ για την Παλαιστίνη και έτσι ξεκίνησε ο πόλεμος με το νεοσύστατο κράτους του Ισραήλ το οποίο ουσιαστικά κέρδισε τον έλεγχο της Δυτικής Ιερουσαλήμ όπου ζούσε και το μεγαλύτερο μέρος του εβραϊκού πληθυσμού. Η δε η Ιορδανία πήρε τον έλεγχο ανατολικής πλευράς, όπου κυριαρχεί το αραβικό στοιχείο και βρίσκονται τα πιο ιερά προσκυνηματικά μνημεία. Κατά τον πόλεμο των «Έξι Ημερών» το 1967 το Ισραήλ κατέλαβε την ανατολική Ιερουσαλήμ και ουσιαστικά προσάρτησε αυτά τα τμήματα της πόλης για να σχηματίσει έναν δήμο υπό το Ισραήλ. Το 1980 μάλιστα το κοινοβούλιο ενέκρινε νομοσχέδιο στο οποίο υπάρχει αναφορά σε μια ενωμένη και αδιαίρετη Ιερουσαλήμ που είναι και πρωτεύουσα του Ισραήλ. Τα περισσότερα κράτη δεν αναγνώρισαν την Ιερή Πόλη ως πρωτεύουσα του Ισραήλ -με εξαίρεση την Κόστα Ρίκα και το Ελ Σαλβαδόρ αλλά τελικά και αυτές μετέφεραν τις διπλωματικές τους αποστολές στο Τελ Αβίβ υπό το βάρος των διεθνών πιέσεων που δέχθηκαν.
v) Υπάρχει δυνατότητα επαναφοράς στο καθεστώς της Διεθνούς Ζώνης;
Κάτι τέτοιο φαντάζει αδύνατο υπό τις παρούσες συνθήκες. Εξάλλου οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η ΕΕ αλλά και ο ΟΗΕ έχουν καταλήξει πως στο πλαίσιο των αναγκαίων διαπραγματεύσεων για να επέλθει ειρήνη στην περιοχή οι δύο πλευρές θα πρέπει να συναποφασίσουν. Η παλαιστινιακή πλευρά έχει αποδεχθεί αυτή τη θέση και επιθυμεί τον διάλογο για το μέλλον και την τύχη της Ιερουσαλήμ. Μέχρι σήμερα όμως παραμένει ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα σε κάθε προσπάθεια ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων -ήδη από την πρώτη συμφωνία Ισραήλ και Παλαιστίνης, στο Όσλο το 1993. Οι Παλαιστίνιοι θέλουν η ανατολική Ιερουσαλήμ να είναι η πρωτεύουσα του κράτους τους και να χτίσουν στην περιοχή Αμπού Ντις το κοινοβούλιο τους ενώ ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπέντζαμιν Νετανιάχου επιμένει μέχρι σήμερα πως η Ιερουσαλήμ είναι η αιώνια και αδιαίρετη πρωτεύουσα των Ισραηλινών.
vi) Τι έκαναν οι πρόεδροι των ΗΠΑ πριν τον Τραμπ;
Οι πρώην πρόεδροι των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον και Τζορτζ Μπους ως υποψήφιοι για το αξίωμα είχαν, όπως και ο Τραμπ, υποσχεθεί την μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ αλλά δεν το έπραξαν αφού όταν εγκαταστάθηκαν στον Λευκό Οίκο κατανόησαν το ρίσκο που αναλάμβαναν. Μια τέτοια κίνηση όχι μόνο τίναζε στον αέρα κάθε νέο γύρο ειρηνευτικών συνομιλιών αλλά ήταν σαν να ανάβει κανείς σπίρτο μέσα σε μια πυριτιδαποθήκη. Το αμερικανικό Κογκρέσο το 1995 «πέρασε» νόμο που προβλέπει την μετακίνηση της πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ μέχρι το 1999, αλλά υπήρχε και μια διάταξη που επέτρεπε στον εκάστοτε πρόεδρο να την αναβάλει για διάστημα έξι μηνών επικαλούμενος λόγους εθνικής ασφάλειας. Και αυτό γίνεται από τότε κάθε έξι μήνες. Πριν αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο, ο Μπαράκ Ομπάμα υπέγραψε την αναβολή της μεταφοράς της πρεσβείας την 1η Δεκεμβρίου 2016 και ο Τραμπ 1η Ιουνίου του 2017.
vii) Τι θέλει να κάνει ο Τραμπ;
Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ίσως αποδειχθεί πως είναι πιο δύσκολο να απαντηθεί από κάθε άλλη και σίγουρα μπορεί να είναι εξαιρετικά περίπλοκη όσο και το ίδια τα ζητήματα της Μέσης Ανατολής. Γιατί ακόμη και μετά το διάγγελμα Τραμπ με τις ανακοινώσεις για μετακίνηση της πρεσβείας η όλη διαδικασία μπορεί να πάρει χρόνια. Το θέμα είναι τι θα ακολουθήσει όχι της τελικής υλοποίησης της απόφασης αλλά της ανακοίνωσης αυτής, όταν εκατομμύρια μουσουλμάνοι ανά τον κόσμο θα τον έχουν ακούσει να συντάσσεται με το Ισραήλ.
Πηγές: ΒΒC,Bloomberg, Vox