Τις μέρες αυτές κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ το νέο βιβλίο του πρέσβη επί τιμή Αλέξανδρου Π. Μαλλιά με τίτλο «Τα ΣΥΝΟΡΑ –Αναθεωρητισμός». Πρόκειται για το έκτο κατά σειρά βιβλίο του διπλωμάτη-συγγραφέα το οποίο ο ίδιος χαρακτηρίζει ως Κείμενο Προβληματισμού. Ο Καθηγητής Άγγελος Συρίγος γράφει τον Πρόλογο και ο Καθηγητής Γεώργιος Πρεβελάκης το αντί Επιλόγου.
Το εξαιρετικά επίκαιρο αυτό βιβλίο ( σελίδες 232) κυκλοφορεί την στιγμή που πίσω από τις κλειστές πόρτες συζητείται νέα αλλαγή συνόρων και ανταλλαγή πληθυσμών στα Βαλκάνια μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου.
Επίσης, ενώ βρίσκεται σε αποφασιστική και επικίνδυνη καμπή η αναθεωρητική και επεκτατική πολιτική της Τουρκίας με ταυτόχρονο στόχο:
- την βίαια, με πόλεμο αν απαιτηθεί ( CASUS BELLI), μεταβολή του εδαφικού καθεστώτος της Ελλάδος,
- την μεταβολή των όρων της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιωτικά συμπλέγματα του Αιγαίου,
-του περιορισμού και καταστρατήγησης των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων σε Αιγαίο και Ν. Α. Μεσόγειο.
Ο Αλέξανδρος Π. Μαλλιάς, ο οποίος μεταξύ άλλων ήταν πρέσβης της Ελλάδος σε Ουάσινγκτον, Σκόπια και Τίρανα , θέτει τα ακόλουθα ζητήματα:
-Ο αναθεωρητικός επεκτατισμός της Τουρκίας, η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας και η προσβολή των ελληνικών συνόρων.
- Το δόγμα εθνικής ασφάλειας απέναντι στις συμβατικές στρατιωτικές προκλήσεις και στον ασύμμετρο πόλεμο. Το μάθημα του Έβρου.
― Ισχύει η αρχή μη αλλαγής των συνόρων; Τι ακριβώς έγινε στα Βαλκάνια; Γιατί πρέπει να ανησυχούμε από μία νέα αλλαγή συνόρων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου. Τα συμφέροντα των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Να σταθμίσουμε το εθνικό μας συμφέρον.
- Πώς συμβιβάσθηκε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και της απόσχισης με τις αρχές της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών;
- Αλβανία, Βουλγαρία, Σερβία και Βόρεια Μακεδονία. Εκτίμηση για την στάση των γειτόνων μας σε περίπτωση σύγκρουσης με την Τουρκία. Ερωτηματικά για τη αποτελεσματικότητα της πολιτικής μας έναντι των Τιράνων.
-Τουρκία και Ελλάδα: τελικά υπερισχύει το δίκαιο του ισχυρού ή η δύναμη του Δικαίου;
- Εκτός από την επίκληση επιβάλλεται η μετατροπή του Διεθνούς Δικαίου σε πράξη και απαιτείται η άμεση ενίσχυση των αμυντικών μας δυνατοτήτων και των διπλωματικών μας συνεργειών.
Ο Διπλωμάτης-συγγραφέας θεωρεί μονόδρομο την ειρηνική επίλυση των διαφορών με την Τουρκία. Καταλήγει ταυτόχρονα στο συμπέρασμα ότι η ενίσχυση της εθνικής άμυνας ταυτόχρονα με την άσκηση αποτελεσματικής διπλωματίας είναι η καλύτερη επένδυση στην ειρήνη που καθημερινά υπονομεύεται από την επιθετική και αναθεωρητική Τουρκία.
Με την άδεια του συγγραφέα και του εκδοτικού οίκου η HuffPost παραθέτει ένα πολύ σημαντικό κείμενο, το οποίο είναι και το επίμετρο του βιβλίου, γραμμένο από τον ομότιμο καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I) κ. Γιώργο Πρεβελάκη.
Γεώργιος Πρεβελάκης
Ο κόσμος και τα σύνορα στην μετα-κορωνοϊό εποχή
«Είναι διάχυτη η εντύπωση ότι, με την κρίση του κορωνοϊού, η Ανθρωπότητα αλλάζει εποχή. Τίποτε δεν θα είναι το ίδιο μετά, όπως δήλωσε εμφατικά ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν. Οι αναμενόμενες αλλαγές σχετίζονται κυρίως με την λειτουργία του γεωγραφικού χώρου, δηλαδή με την κυκλοφορία.
Ήδη άρχισαν να παρουσιάζονται κάποιες πρώτες ενδείξεις.
Ορισμένα σύνορα, το κύριο όργανο για την ρύθμιση της κυκλοφορίας, πριν από την πανδημία και την συνεπαγόμενη κρίση ήσαν αν όχι ανενεργά, τουλάχιστον απρόσκοπτα στην διάβαση- όπως, επί παραδείγματι, στην Ζώνη Σένγκεν. Σήμερα, τα σύνορα επανήλθαν δυναμικά στο προσκήνιο. Η σημασία τους αναβαθμίστηκε, δηλαδή λειτουργούν και πάλι προστατευτικά για τους εντός, απωθητικά και απαγορευτικά για τους εκτός. Οι περισσότεροι κάτοικοι της γης βρέθηκαν έγκλειστοι σε εδάφη περιγεγραμμένα και οροθετημένα.
“Ο όποιος προβληματισμός ως προς τον επερχόμενο κόσμο προϋποθέτει την κατανόηση του απερχομένου.”
Δεν είναι σαφές τι θα προκύψει από τις βιούμενες εξελίξεις. Υπάρχουν, διατυπώνονται και κυκλοφορούν ήδη διάφορες υποθέσεις: απο-παγκοσμιοποίηση· νεο-εθνικισμός· προστατευτισμός· ενίσχυση ή, αντιθέτως, αποδυνάμωση περιφερειακών συνόλων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση· αναβίωση της ιδέας για μια παγκόσμια διακυβέρνηση- όνειρο για τους μεν, εφιάλτης για τους δε. Τα σενάρια πολλαπλασιάζονται, όσο εκτυλίσσεται η υγειονομική κρίση. Συνδυάζουν τις ιδεολογικές με τις πολιτικές και οικονομικές ανακατατάξεις. Μια περίοδος ρευστότητας θα ακολουθήσει την επίθεση του κορωνοϊού, πριν η Ανθρωπότητα κατασταλάξει σε νέες ισορροπίες.
“Το σύνορο, όπως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα, επινοήθηκε μετά από την τεράστια αστάθεια την οποία προκάλεσαν στην Ευρώπη οι θρησκευτικοί πόλεμοι.”
Ο όποιος προβληματισμός ως προς τον επερχόμενο κόσμο προϋποθέτει την κατανόηση του απερχομένου. Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο η Ανθρωπότητα, βαθιά τραυματισμένη από τις εμπειρίες των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, θυσίασε το ιδανικό της Ελευθερίας στην ασφάλεια της Σταθερότητας. Έτσι, τα σύνορα απέκτησαν μείζονα σημασία. Το σιδηρούν παραπέτασμα, το κατ’εξοχήν στεγανό σύνορο, έγινε το σύμβολο της μεταπολεμικής πραγματικότητας. Η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989 σήμανε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Μπορεί, επομένως, να θεωρηθεί μια μεγάλη τομή. Η ηχηρή αυτή καμπή, με παγκόσμιο αντίκτυπο, εισήγαγε μια νέα εποχή κατά την οποία διαδόθηκαν, εξαπλώθηκαν και κυριάρχησαν αρχές και αξίες πολύ διαφορετικές από αυτές που διείπαν το ψυχροπολεμικό παρελθόν.
“Όταν έπεσε το πλέον εμβληματικό σύνορο στην πόλη του Βερολίνου, το ιστορικό εκκρεμές κινήθηκε βιαίως προς την αντίθετη κατεύθυνση: από την Σταθερότητα προς την Ελευθερία. Ο αιφνίδιος αυτός θρίαμβος εισήγαγε μια γενικευμένη αποσταθεροποίηση...”
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, στην τριακονταετία που ακολούθησε, η ισορροπία αντιστράφηκε. Η πολιτική της Σταθερότητας υπεχώρησε· επανήλθε το ιδεώδες της Ελευθερίας. Η ευρύτερη περιοχή στην οποία εντάσσεται η Ελλάδα έζησε άμεσα τις συνέπειες αυτής της αλλαγής. Τα Βαλκάνια, από μια παγωμένη γεωπολιτικά περιοχή, μετατράπηκαν σε γεωπολιτικό ηφαίστειο, σε έναν παράδεισο για την παράνομη κυκλοφορία και το οργανωμένο έγκλημα. Ο Αλέξανδρος Μαλλιάς, ως διπλωμάτης και πολιτικός αναλυτής, έζησε και παρακολούθησε εκ του σύνεγγυς τον μετασχηματισμό αυτόν. Η βιωματική επαφή του με το έδαφος και τις τοπικές απτές πραγματικότητες συνδυάστηκε με την γενικότερη προοπτική την οποία του προσέδιδε η συμμετοχή του στις διεθνείς διαδικασίες. Η μικροσκοπική προσέγγιση από τα Σκόπια και η μακροσκοπική θεώρηση από την Ουάσιγκτον (μεταξύ άλλων) προσέφεραν την αναγκαία συμπληρωματικότητα για την σφαιρική κατανόηση της περιφερειακής γεωπολιτικής δυναμικής. Το δοκίμιο αυτό είναι, επομένως, μια μαρτυρία εξαιρετικά πολύτιμη. Αξίζει και πρέπει να αποτελέσει αφετηρία για την συγγραφή ενός εκτεταμένου έργου.
“Η αλλαγή αυτή θεσμοποιήθηκε και τυπικά, όταν η Μαντλήν ΄Ολμπράϊτ διεκήρυξε την υπεροχή της ανθρωπιστικής παρέμβασης έναντι της εθνικής κυριαρχίας. Με την κίνηση αυτή αμφισβητήθηκε de facto μια παράδοση η οποία εξασφάλισε επί τέσσερεις αιώνες την κυριαρχία της Δύσης στον υπόλοιπο κόσμο.”
Κατά την μετα-ψυχροπολεμική περίοδο παρουσιάστηκαν δύο εκ πρώτης όψεως αντιφατικά φαινόμενα. Κατ’ αρχάς, ισχυροποιήθηκε η άποψη ότι τα σύνορα συνιστούν τροχοπέδη στην πρόοδο της Ανθρωπότητας. Η Παγκοσμιοποίηση, η ανάπτυξη του εμπορίου και των τηλεπικοινωνιών, η ελευθερία των μετακινήσεων για λόγους εργασίας ή αναψυχής, η κατάργηση των περιορισμών στην έξοδο των πολιτών από τα κρατικά εδάφη εντάσσονται στην γενικότερη ανάπτυξη στις κάθε μορφής κυκλοφοριακές δυναμικές. Το ιδανικό της Ανθρωπότητας έμοιαζε να είναι ένας κόσμος χωρίς σύνορα.
Όμως, αυτή η αμφισβήτηση των συνόρων και της λειτουργίας τους συνέπεσε με τον αναθεωρητισμό. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ο πολιτικός χάρτης, ακινητοποιημένος επί τέσσερεις δεκαετίες, άρχισε να μετασχηματίζεται με μεγάλη ταχύτητα, μερικές φορές ήπια, με ”βελούδινο” τρόπο, αλλά συχνότερα μέσα στην βία και στο αίμα.
Αν τα σύνορα δεν έχουν σημασία, για ποιο λόγο να αλλάξουν; Πώς συμβιβάζονται αυτές οι δύο τάσεις στην μετα-ψυχροπολεμική κυρίαρχη ιδεολογία; Για να το κατανοήσουμε πρέπει να ανατρέξουμε στα γεγονότα τα οποία θεμελίωσαν το δυτικό γεωπολιτικό σύστημα· στις συνθήκες της Βεστφαλίας. Το σύνορο, όπως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα, επινοήθηκε μετά από την τεράστια αστάθεια την οποία προκάλεσαν στην Ευρώπη οι θρησκευτικοί πόλεμοι. Προκειμένου να αποφευχθούν οι βιαιότητες οι οποίες αποσκοπούσαν στην αλλαγή των θρησκευτικών ταυτοτήτων, καθιερώθηκε η αρχή της εδαφικής κυριαρχίας, δηλαδή της μη παρέμβασης στα εσωτερικά των άλλων κρατών. Για να λειτουργήσει η αρχή αυτή έπρεπε να διαχωριστεί σαφώς το εντός από το εκτός· δηλαδή, να θεσμοποιηθούν σαφή σύνορα.
“Στην επακόλουθη απελευθερωτική θύελλα, ήταν αναμενόμενο να τεθεί ζήτημα για αμφισβήτηση των συνόρων σε πολλές περιοχές του κόσμου. Κατά κανόνα, η αναθεώρηση αυτή οδήγησε σε κατατεμαχισμό ή διαχωρισμό προϋφισταμένων εδαφικών συνόλων”
Πόσο εφαρμόστηκε η αρχή αυτή κατά τους αιώνες που μας χωρίζουν από την εμβληματική ημερομηνία του 1648; Άλλοτε περισσότερο, άλλοτε λιγότερο. Όμως, έστω και ατελώς υιοθετημένη, η αρχή αυτή περιόρισε αισθητά τον χαοτικό χαρακτήρα της γεωγραφίας της βίας. Τα κράτη μπορούσαν να αντιμάχονται και να πολεμούν το ένα το άλλο, αλλά στο εσωτερικό του το κάθε κράτος είχε και ασκούσε το μονοπώλιο της βίας.
Η οργάνωση αυτή μείωσε την ελευθερία των ατόμων και των κοινοτήτων. Η κρατική εξουσία μπορούσε να επιβάλλει ό,τι περιορισμούς ήθελε· ακόμη και να οργανώνει την εξόντωση ομάδων του πληθυσμού, χωρίς να μπορούν να παρέμβουν εξωτερικές δυνάμεις για την προστασία τους. Η βεστφαλιανή λογική θυσίασε την Ελευθερία στην Σταθερότητα. Ο Ψυχρός Πόλεμος χαρακτηρίστηκε από την ακραία εφαρμογή της βεστφαλιανής λογικής. Υπάρχουν πλείστα όσα παραδείγματα. Οι Ανατολικογερμανοί οι οποίοι επιχειρούσαν να διασχίσουν το τείχος του Βερολίνου πλήρωναν συχνά με την ζωή τους την έφεση για ελευθερία. Κομμουνιστικά καθεστώτα και δεξιές δικτατορίες επέβαλλαν στους πολίτες τους απάνθρωπες συνθήκες, χωρίς η διεθνής κοινότητα να μπορεί ή και να επιθυμεί να αντιδράσει.
“Ο κόσμος χωρίς σύνορα και η αμφισβήτηση της εδαφικής κυριαρχίας άλλαξαν άρδην τις συνθήκες ζωής σε δισεκατομμύρια ανθρώπων...Η σύγκλιση και η επιτάχυνση των φαινομένων αυτών φαίνεται να προετοιμάζει μια τεράστια γεωπολιτική αλλαγή.”
Όταν συντελέστηκε η μεγάλη ανατροπή, όταν έπεσε το πλέον εμβληματικό σύνορο στην πόλη του Βερολίνου, το ιστορικό εκκρεμές κινήθηκε βιαίως προς την αντίθετη κατεύθυνση: από την Σταθερότητα προς την Ελευθερία. Ο αιφνίδιος αυτός θρίαμβος εισήγαγε μια γενικευμένη αποσταθεροποίηση -ιδιαίτερα στις περιοχές όπου είχε διατηρηθεί ώς τότε ένα καθεστώς ανελευθερίας.
Η αλλαγή αυτή θεσμοποιήθηκε και τυπικά, όταν η Μαντλήν ΄Ολμπράϊτ διεκήρυξε την υπεροχή της ανθρωπιστικής παρέμβασης έναντι της εθνικής κυριαρχίας. Με την κίνηση αυτή αμφισβητήθηκε de facto μια παράδοση η οποία εξασφάλισε επί τέσσερεις αιώνες την κυριαρχία της Δύσης στον υπόλοιπο κόσμο.
Στην επακόλουθη απελευθερωτική θύελλα, ήταν αναμενόμενο να τεθεί ζήτημα για αμφισβήτηση των συνόρων σε πολλές περιοχές του κόσμου. Κατά κανόνα, η αναθεώρηση αυτή οδήγησε σε κατατεμαχισμό ή διαχωρισμό προϋφισταμένων εδαφικών συνόλων: Σοβιετική Ένωση, Τσεχοσλοβακία, Γιουγκοσλαβία. Μαζί με τις καταπιεσμένες επιθυμίες των πληθυσμών για ανεξαρτητοποίηση, στην τάση για αναθεωρητισμό συνέβαλαν και οι απωθημένες τραυματικές μνήμες: ο Μιλόσεβιτς προβλήθηκε ως άλλος Χίτλερ, η καταστολή των Κοσοβάρων ως νέο Ολοκαύτωμα. Οι ξένες δυνάμεις, η ”διεθνής κοινότητα” παρενέβη στο εσωτερικό της Γιουγκοσλαβίας, εφαρμόζοντας την αρχή για ”ανθρωπιστική παρέμβαση”. Σταδιακά άρχισε να αλλοιώνεται και η ίδια η γεωμετρία των υφισταμένων συνόρων: Ουκρανία, Ιράκ, Συρία. Η συζητούμενη σήμερα αλλαγή των συνόρων ανάμεσα στη Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο συνιστά ένα πρόσθετο βήμα στην αμφισβήτηση του εδαφικού status quo, με κίνδυνο να ανοίξει ακόμη περισσότερο το κουτί της Πανδώρας.
“Η μεταβατική φάση θα είναι πιο επικίνδυνη· και από αυτήν που προηγήθηκε και από αυτήν που έπεται. Η ελληνική εξωτερική πολιτική αντιμετωπίζει, επομένως, ένα κατ’εξοχήν διανοητικό διακύβευμα. Δεν μπορεί πλέον να θεωρεί τίποτε ως δεδομένο. Επί πλέον, ουδείς ξένος παράγων θα σκεφτεί αντ’αυτής.”
Κατά την μεταψυχροπολεμική περίοδο χάθηκε το μέτρο, η αναγκαία ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και την σταθερότητα. Ο κόσμος χωρίς σύνορα και η αμφισβήτηση της εδαφικής κυριαρχίας άλλαξαν άρδην τις συνθήκες ζωής σε δισεκατομμύρια ανθρώπων. Κάποιοι ωφελήθηκαν, άλλοι βγήκαν ζημιωμένοι· όλοι χρειάστηκε να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις. Κατά συνέπειαν, όλοι βρέθηκαν με κλονισμένες τις θεμελιακές αξίες και τις αναφορές τους. Η σύγκλιση και η επιτάχυνση των φαινομένων αυτών φαίνεται να προετοιμάζει μια τεράστια γεωπολιτική αλλαγή.
Δύει η αμερικανική παγκόσμια ηγεμονία η οποία, μέχρι πρό τινος, ασκούσε κάποιο σταθεροποιητικό ρόλο στον αποσταθεροποιούμενο κόσμο. Η Μέση Ανατολή βαδίζει σε μια πορεία βίας και αστάθειας, χωρίς ορατή προοπτική εξόδου. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, παγκόσμιες ή περιφερειακές, ανταγωνίζονται για να εγκαθιδρύσουν ζώνες επιρροής. Κρατικοί και μη κρατικοί παράγοντες παρεμβαίνουν στα εσωτερικά ξένων κρατών, η εδαφική υπόσταση των οποίων αμφισβητείται εν τοις πράγμασι. Οι πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών, οι οποίοι βλέπουν το όνειρο της συνεχούς ευημερίας να εξελίσσεται σε ψευδαίσθηση, αναζητούν λύσεις σε ακραίες ιδεολογίες, προετοιμάζοντας το έδαφος για νέες μορφές βίας.
“Η Ελλάδα πρέπει να αναπτύξει ένα δικό της πρωτότυπο και συνεχώς εξελισσόμενο δόγμα. Οφείλει να αναζητήσει δυναμικούς τρόπους για να προασπίσει τα συμφέροντα της χώρας από τα φαινόμενα οπισθοφυλακής κατά την περασμένη περίοδο- όπως, επί παραδείγματι, ο τουρκικός εδαφικός και θαλάσσιος αναθεωρητισμός.”
Είναι φυσικό να αναμένουμε την νέα αναστροφή του ιστορικού εκκρεμούς. Αν δεν επιβεβαιωθεί η εθνική κυριαρχία, αν δεν κινητοποιηθεί η ρυθμιστική λειτουργία των συνόρων, αν δεν διαμορφωθούν φραγμοί στην ανεξέλεγκτη κυκλοφορία ανθρώπων, κεφαλαίων και, φυσικά, επιδημιών, οι καταστροφές θα διαδέχονται η μια την άλλη. Η οικονομική κρίση του 2008 και η τρέχουσα υγειονομική κρίση του 2020 έδειξαν τα όρια του παγκοσμιοποιημένου συστήματος.
Ο περισσότερο σταθερός, αλλά πιθανώς περισσότερο ανελεύθερος κόσμος δεν θα εγκαθιδρυθεί από την μια ημέρα στην άλλη. Οι αναταράξεις θα συνεχιστούν, καθώς το καινούργιο καθεστώς θα προσπαθεί να επιβληθεί στο παλαιό το οποίο, όπως είναι φυσικό, θα αντιστέκεται. Η μεταβατική φάση θα είναι πιο επικίνδυνη· και από αυτήν που προηγήθηκε και από αυτήν που έπεται.
“(Η Ελλάδα) ...πρέπει να λειτουργήσει πρωτοποριακά ώστε να εγκαθιδρυθεί ένας περισσότερο σταθερός, αλλά όχι ανελεύθερος κόσμος. Θα πρέπει να διδαχθεί από την κινητική διπλωματική παράδοση του Ελευθερίου Βενιζέλου.”
Η ελληνική εξωτερική πολιτική αντιμετωπίζει, επομένως, ένα κατ’εξοχήν διανοητικό διακύβευμα. Δεν μπορεί πλέον να θεωρεί τίποτε ως δεδομένο. Επί πλέον, ουδείς ξένος παράγων θα σκεφτεί αντ’αυτής. Ούτε η αμερικανική κηδεμονία ούτε η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη διαθέτουν πλέον απαντήσεις. Η Ελλάδα πρέπει να αναπτύξει ένα δικό της πρωτότυπο και συνεχώς εξελισσόμενο δόγμα. Οφείλει να αναζητήσει δυναμικούς τρόπους για να προασπίσει τα συμφέροντα της χώρας από τα φαινόμενα οπισθοφυλακής κατά την περασμένη περίοδο- όπως, επί παραδείγματι, ο τουρκικός εδαφικός και θαλάσσιος αναθεωρητισμός. Ταυτοχρόνως, πρέπει να λειτουργήσει πρωτοποριακά ώστε να εγκαθιδρυθεί ένας περισσότερο σταθερός, αλλά όχι ανελεύθερος κόσμος. Θα πρέπει να διδαχθεί από την κινητική διπλωματική παράδοση του Ελευθερίου Βενιζέλου.
“Ενδέχεται η Ελλάδα να κληθεί από την διεθνή κοινότητα να διαχειριστεί δύσκολες καταστάσεις στην ευρύτερη γεωπολιτική της περιοχή. Η εξωτερική και αμυντική μας πολιτική πρέπει να προετοιμάζονται και για αυτό το ενδεχόμενο. Δεν πρέπει να χαθεί η ευκαιρία να επηρεάσει η Ελλάδα τις περιφερειακές εξελίξεις προς το συμφέρον της.”
″Μετά το 1922 και τη Μικρασιατική Καταστροφή η Ελλάδα πέρασε στη χορεία των κρατών που ζητούν σταθερότητα και στηρίζουν το status quo”-υπενθυμίζει στην εισαγωγή του ο Άγγελος Συρίγος. Πόσο μπορούμε, όμως, να παραμένουμε στην στρατηγική της γραμμής Μαζινό, όταν ο κόσμος αλλάζει γύρω μας τόσο ταχύρρυθμα; Η διπλωματική μας παιδεία, στο σύνολό της, πρέπει να αναθεωρηθεί. Στην νομική και οικονομική προετοιμασία των νέων διπλωματών πρέπει να προστεθεί ένα ισχυρό στοιχείο γεωπολιτικής ευαισθητοποίησης. Σε έναν ρευστό κόσμο, οι γεωπολιτικές αναπαραστάσεις, οι ”Μάχες των Χαρτών”1, διαδραματίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο με τις διεθνείς συμβάσεις και συμφωνίες. Μας το θύμισε ηχηρά και επώδυνα ο Τούρκος Πρόεδρος.
“Η σημερινή Τουρκία βρίσκεται σε μια εξαιρετικά αβέβαιη κατάσταση, πολύ περισσότερο εκτεθειμένη στην μεσανατολική αστάθεια από ό,τι η Ελλάδα. Επομένως, δεν υφίσταται καμία εγγύηση ότι η οποιαδήποτε συμφωνία θα έχει διάρκεια, ότι οι όποιες ενδεχόμενες παραχωρήσεις της Ελλάδας θα αναγνωριστούν και θα εκτιμηθούν από την altera pars”
Η σχέση με την Τουρκία είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Η αμερικανική στρατηγική του containment έναντι της Σοβιετικής Ένωσης μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης. Η πολιτική την οποία ακολούθησε η κυβέρνηση τους τελευταίους μήνες εντάσσεται σαφώς σε αυτή την λογική. Η διαπραγμάτευση και ο διάλογος πρέπει να συνεχίζονται, αλλά χωρίς παραχωρήσεις.
Η σημερινή Τουρκία βρίσκεται σε μια εξαιρετικά αβέβαιη κατάσταση, πολύ περισσότερο εκτεθειμένη στην μεσανατολική αστάθεια από ό,τι η Ελλάδα. Επομένως, δεν υφίσταται καμία εγγύηση ότι η οποιαδήποτε συμφωνία θα έχει διάρκεια, ότι οι όποιες ενδεχόμενες παραχωρήσεις της Ελλάδας θα αναγνωριστούν και θα εκτιμηθούν από την altera pars. Επίσης, στο άμεσο ή κάπως περισσότερο απόμακρο μέλλον, ενδέχεται η Ελλάδα να κληθεί από την διεθνή κοινότητα να διαχειριστεί δύσκολες καταστάσεις στην ευρύτερη γεωπολιτική της περιοχή. Η εξωτερική και αμυντική μας πολιτική πρέπει να προετοιμάζονται και για αυτό το ενδεχόμενο. Δεν πρέπει να χαθεί η ευκαιρία να επηρεάσει η Ελλάδα τις περιφερειακές εξελίξεις προς το συμφέρον της.
“Η διπλωματική μας παιδεία, στο σύνολό της, πρέπει να αναθεωρηθεί. Στην νομική και οικονομική προετοιμασία των νέων διπλωματών πρέπει να προστεθεί ένα ισχυρό στοιχείο γεωπολιτικής ευαισθητοποίησης”
Ο Αλέξανδρος Μαλλιάς αναφέρεται στην σχέση πανεπιστημιακών και διπλωματών. Πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο αποκτά μεγάλη σημασία, καθώς η εξωτερική πολιτική θα χρειαστεί μεγαλύτερη έφεση προς την καινοτομία. Μόνον με την συνεργασία και τον διάλογο ανάμεσα στους δύο αυτούς χώρους είναι δυνατόν να ανταποκριθεί η εξωτερική πολιτική στις νέες προκλήσεις. Για να αναπτύξουν την συμπληρωματικότητα την οποία απαιτούν οι νέοι καιροί, οι πανεπιστημιακοί, οι ερευνητές και οι διπλωμάτες πρέπει να πολλαπλασιάσουν τις ανταλλαγές και τις ανθρώπινες γέφυρες. Πρακτικά, θα ήταν χρήσιμο οι διπλωμάτες να εντάσσονται για ένα ή δύο χρόνια στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά ιδρύματα, ώστε να ασκούνται στην γενίκευση και στην θεωρητικοποίηση της πολύτιμης εμπειρίας τους· επίσης, οι πανεπιστημιακοί μπορούν να αναλαμβάνουν για περιορισμένα διαστήματα διπλωματικές ευθύνες, ώστε να προσαρμόζουν κατόπιν την ερευνητική και διδακτική τους συνεισφορά στις πραγματικές ανάγκες της εξωτερικής πολιτικής. Η διήθηση ανάμεσα στην διπλωματία, την έρευνα και την διδασκαλία αποτελεί μια από τις προϋποθέσεις για την ανανέωση της εξωτερικής πολιτικής σε μια περίοδο όπου προβάλλουν νέοι κίνδυνοι, αλλά και νέες ευκαιρίες. Το δοκίμιο του Αλέξανδρου Μαλλιά αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή.