Στο ερώτημα αν τα οικονομικά είναι ηθική επιστήμη το πρόβλημα είναι ποιος ορίζει τι είναι ηθικό. Κάθε ηθική αξία προϋποθέτει μία αυθεντία από πίσω να την πιστοποιεί. Είτε αυτή είναι πρόσωπο, είτε ιδέα, είτε θρησκεία. Και στις τρεις περιπτώσεις πίσω απ’ αυτήν βρίσκονται πρόσωπα, εκτός κι αν γίνει αναφορά σε πνευματικές ή μεταφυσικές καταστάσεις οι οποίες βέβαια δεν είναι δυνατόν να αποδειχτούν.
Ίσως ο προσωπικός κώδικας αξιών του καθενός μας, που προέκυψε και από τα βιώματά του να μην είναι ένας άριστος οδοδείκτης, αλλά ίσως να είναι προτιμότερος από έναν γενικότερο που δεν τίθεται σε αμφισβήτηση.
Ένα οικονομικό πρόβλημα, στο οποίο ένας μεγάλος αριθμός ατόμων θα συμφωνούσε να μετριαστεί, είναι οι εισοδηματικές ανισότητες. Αλλά για φανταστείτε πάλι ποιος θεωρείται ικανός να ορίσει το ιδεατό μέγεθος διαφοράς εισοδημάτων. Δύσκολη η απάντηση.
Η οικονομία δεν είναι απαραίτητα πεδίο ηθικής. Επίσης, τα προβλήματά της δεν έχουν βρει λύση σε κάποιο συγκεκριμένο οικονομικό-κοινωνικό σύστημα, αλλά η ύπαρξη του βασικού οικονομικού προβλήματος δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Με απλά λόγια: Έχουμε απεριόριστες ανάγκες-επιθυμίες, αλλά περιορισμένα αγαθά για να τις ικανοποιήσουμε. Τι θα κάνουμε με την μοιρασιά;
Η ανάπτυξη περιορίζει το πρόβλημα, δεν το επιλύει. Άλλωστε το θέμα της διαρκούς οικονομικής ανάπτυξης-ευημερίας (κυρίως μέσω της βελτίωσης της τεχνολογίας) πρέπει να εκτιμάται σε συνάρτηση με τη διανομή των αγαθών.
Το βασικό οικονομικό πρόβλημα που απασχολεί όλες τις οικονομίες του κόσμου και δεν επιλύεται, μόνο μετριάζεται, διδάσκεται στα οικονομικά εγχειρίδια από τις πρώτες σελίδες και ενώ το ξέρουν ακόμα και τα παιδιά, το αποσιωπούν οι μεγάλοι.
Οι ανθρώπινες ανάγκες, λοιπόν, δεν μπορούν να μετρηθούν και δεν περιορίζονται, ενώ από την άλλη η κάθε οικονομία μπορεί να παράγει συγκεκριμένο αριθμό προϊόντων-υπηρεσιών (υπολογισμένο με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) με βάση τους περιορισμένους παραγωγικούς συντελεστές (έδαφος, εργασία, κεφάλαιο).
Ο μόνος τρόπος να λυθεί αυτό το πρόβλημα είναι να πέφτουν τα αγαθά που χρειαζόμαστε ως μάννα εξ ουρανού.
Άσχετα με το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης που έχει φτάσει μία χώρα, το πρόβλημα παραμένει. Άλλοι ικανοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ανάγκες τους και άλλοι σε μικρότερο.
Ως γνωστόν μέσα στην ίδια την οικονομία μπορεί να συνυπάρχουν πολύ πλούσιοι και πολύ φτωχοί.
Ακόμα πάντως και η έννοια του πλούτου και της φτώχειας είναι θέμα σχετικό, αφού και ένας πλούσιος μπορεί να μην καλύπτει όλες τις επιθυμητές ανάγκες του, ενώ ένας που θεωρείται φτωχός σε μία χώρα είναι πιθανό σε μία άλλη χώρα να θεωρούνταν αν όχι πλούσιος, τουλάχιστον προνομιούχος.
Το συγκεκριμένο πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί, απλά να μετριαστεί και το βασικότερο είναι ότι την ώρα που μία ομάδα ατόμων το μετριάζει, πιθανόν αυτό να γίνεται εις βάρος ενός άλλου μέρους του πληθυσμού (είτε σε τοπικό, είτε σε παγκόσμιο επίπεδο).
Όταν η χώρα μας περνούσε την εικοσιπενταετία της ευημερίας, ενδιαφερθήκαμε ποτέ τι συνέβαινε σε οικονομίες κοντά σε εμάς ή πολύ περισσότερο στις χώρες του τρίτου κόσμου;
Εδώ μπορεί κάποιος να αναφέρει ότι δεν είναι δική μας δουλειά αυτή ή ότι είναι δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να διεκδικεί όλο και καλύτερες συνθήκες για τον εαυτό του, αγνοώντας τους άλλους.
Η πανδημία και το μεταναστευτικό είναι δύο άξονες που προβάλλουν ότι αν δεν ενδιαφερθούμε για το πρόβλημα σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό αργά ή γρήγορα θα επηρεάσει και τις ανεπτυγμένες χώρες.
Επειδή εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν και είναι μέρες πασχαλινές, ας ανατρέξουμε σε ορισμένα δύσκολα χωρία του Ευαγγελίου και των Αποστόλων για να δούμε και μία άλλη διάσταση:
Όταν ρώτησαν τον Χριστό αν θα πρέπει να πληρώνουν τους φόρους στον Καίσαρα, εκείνος ζήτησε να δει ένα δηνάριο και βλέποντας την εικόνα που απεικονιζόταν προέτρεψε «Απόδοτε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ».
Στον ύμνο της αγάπης υπάρχει η φράση «Και αν πουλήσω όλη την περιουσία μου για να χορτάσω με ψωμί όλους τους φτωχούς, και αv παραδώσω το σώμα μου για να καεί, αλλά αγάπη δεν έχω, τότε σε τίποτε δεν ωφελούμαι».
«Κανείς δεν μπορεί να είναι δούλος σε δύο κυρίους· γιατί ή θα μισήσει τον ένα και θα αγαπήσει τον άλλο, ή θα στηριχτεί στον ένα και θα περιφρονήσει τον άλλο. Δεν μπορείτε να είστε δούλοι και στο Θεό και στο χρήμα»
Υπάρχουν και άλλα χωρία σε σχέση με τον πλούτο, αλλά και αντίστοιχα πολλά για την κατάκριση και την υποκρισία.
Το θέμα επομένως δεν είναι τι κάνουν οι άλλοι, αλλά τι κάνουμε εμείς. Μακάρι, όταν διαβάζουμε αυτά να φωτιστούμε για να τα κατανοήσουμε καλύτερα. Και ξεφεύγοντας από τα οικονομικά της ευημερίας να κινηθούμε προς τα οικονομικά της χαράς.
Χριστός Ανέστη!