Αύγουστος 2019, Αθήνα. Συνολικά 28 γιατροί, καθηγητές, φοιτητές και απόφοιτοι του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παγκόσμια Υγεία – Ιατρική των Καταστροφών» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με διευθυντή τον Καθηγητή Χειρουργικής κ. Εμμανουήλ Πικουλή, ξεκινούν ένα μεγάλο ταξίδι. Προορισμός η Ιφακάρα της Τανζανίας, που στη γλώσσα των ντόπιων σημαίνει «η γη που είναι εντελώς νεκρή».
Αεροπορικώς στην Κωνσταντινούπολη και το Νταρ ες Σαλάαμ, από εκεί 15 ώρες ταξίδι οδικώς σε mini bus (εκ των οποίων οι 5 ώρες σε χωματόδρομο) για να φτάσουν στο κέντρο εκπαίδευσης Διεθνούς Ιατρικής στην Ιφακάρα, όπου έγινε το 7ήμερο Σεμινάριο Τροπικής και Ταξιδιωτικής Ιατρικής. Συνολικά 36 ώρες, με πιο δύσκολες το ταξίδι στον χωματόδρομο. Αυτοί είναι οι δρόμοι αυτού του ξεχασμένου τόπου, θα μου πει ο Σπύρος Αρμπής*, χειρούργος οδοντίατρος, που συμμετείχε στην αποστολή στην Τανζανία, ως πρωτοετής φοιτητής του μεταπτυχιακού. «Στον δρόμο θα συναντήσεις κυρίως πεζούς, ποδήλατα και μηχανάκια, σπάνια αυτοκίνητα». Φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι για αυτούς τους ανθρώπους να φτάσουν σε νοσοκομείο εάν έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας.
Τα οποία δεν είναι και λίγα. Η χώρα είναι ενδημική σε ελονοσία, υπάρχει μεγάλο ποσοστό κρουσμάτων AIDS, φυματίωσης, ενώ καταγράφεται σε μικρότερα ποσοστά και λέπρα.
Στόχος αυτού του ταξιδιού των Ελλήνων γιατρών; Να δουν από κοντά αυτά που διδάσκονται για την παγκόσμια υγεία, αφού πλέον έχει γίνει σαφές ότι η μεταβίβαση της γνώσης γίνεται καλύτερα μέσα από το βίωμα.
Εκτός από το σεμινάριο, όπου παρακολούθησαν διαλέξεις για την τροπική και ταξιδιωτική ιατρική σχετικά με την ελονοσία, το HIV/AIDS, τη φυματίωση, τη λέπρα κ.α., οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δουλέψουν στις κλινικές του διπλανού νοσοκομείου του Αγίου Φραγκίσκου, μαζί με τους ντόπιους γιατρούς.
Είδαν περιστατικά ασθενειών που δεν θα υπήρχαν αν το οικονομικό και βιοτικό επίπεδο στη χώρα ήταν διαφορετικό.
«Τα υγειονομικά προβλήματα που έχουν αυτοί οι άνθρωποι, είναι απότοκα των κοινωνικών τους προβλημάτων. Είναι άρρωστοι επειδή δεν έχουν χρήματα και γιατί έχουν χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Αυτό μελετάμε στην ουσία, ότι η αρρώστια τους δεν προέρχεται επειδή κάνουν κάτι κακό. Δεν έχουν AIDS επειδή πίνουν και ξεχνάνε να βάλουν προφυλακτικό. Νοσούν γιατί δεν έχουν λεφτά να αγοράσουν προφυλακτικά. Εκδηλώνουν λέπρα γιατί δεν έχουν τα σπίτια τους αερισμό, επειδή ζουν 6 άτομα μέσα σε 10 τετραγωνικά. Εάν αεριζόταν το σπίτι δεν θα πάθαινα λέπρα. Εάν είχαν ένα αυτοκίνητο ή ένα ασθενοφόρο για να πάνε γρήγορα στο γιατρό να πάρουν το φάρμακο, δεν θα έχαναν το πόδι τους στο τέλος. Η λέπρα είναι αερομεταφερόμενη και αν πάρεις το φάρμακο σύντομα δεν έχει σχεδόν καμία επίπτωση», μου λέει ο κ. Αρμπής.
“Τα υγειονομικά προβλήματα που έχουν αυτοί οι άνθρωποι, είναι απότοκα των κοινωνικών τους προβλημάτων. Είναι άρρωστοι επειδή δεν έχουν χρήματα και γιατί έχουν χαμηλό βιοτικό επίπεδο”
- Σπύρος Αρμπής, χειρούργος οδοντίατρος
«Συζήτησα με τον υπεύθυνο του λεπροκομείου, ο οποίος τρέχει το πρόγραμμα και προσπαθεί να ενημερώσει τον κόσμο και τους ασθενείς πώς να αποφύγουν την μετάδοση της λέπρας. Ο αερισμός του χώρου, η καθαριότητα, να μην μένουν όλοι μαζί».
Άλλωστε, όπως μου εξηγεί ο κ. Αρμπής, το κεντρικό μήνυμα που πρεσβεύει το μεταπτυχιακό δεν είναι πώς θα θεραπεύσεις την ασθένεια, αλλά πως θα την προλάβεις, φτιάχνοντας το περιβάλλον της κοινότητας, ώστε να αναβαθμιστεί το ατομικό υγειονομικό προφίλ.
Το στίγμα της λέπρας
Όπως μου λέει, το στίγμα της λέπρας είναι πολύ σοβαρό εκεί. «Γνώρισα μία κυρία στο λεπροκομείο η οποία ήταν παντρεμένη. Έπαθε λέπρα και την έδιωξε ο άντρας της από το σπίτι λόγω του στίγματος. Πήγες στο κέντρο, πήρε χάπια, θεραπεύτηκε χωρίς σχεδόν καμία βλάβη, έγινε καλά, παντρεύτηκε ξανά και έκανε δύο παιδάκια».
Μάχη με την ελονοσία και το HIV
Στην Ιφακάρα λειτουργούν κέντρο έρευνας και εκπαίδευσης, καθώς και νοσοκομείο. Στο κέντρο έρευνας διέμεναν και οι Έλληνες συμμετέχοντες στην αποστολή. Πρόκειται για ένα από τα κορυφαία κέντρα στην Αφρική για την αντιμετώπιση των τροπικών ασθενειών, και μεταδίδεται γνώση χρήσιμη και στις μεσογειακές χώρες.
Σημαντική έρευνα έχει γίνει τόσο στην ελονοσία όσο και στον HIV, με αποτέλεσμα να μειωθούν σημαντικά τα κρούσματα. Υπολογίζεται ότι το 2018 ζούσαν με τον ιό του HIV 1.600.000 άτομα στην Τανζανία. Από το 2010 έχει σημειωθεί πρόοδος ως προς τον αριθμό των θανάτων, με μείωση κατά 49% -από 48.000 θανάτους σε 24.000 θανάτους. Ο αριθμός των νέων μολύνσεων έχει επίσης μειωθεί, από 83.000 σε 72.000 την ίδια περίοδο.
Όσο για την ελονοσία, μεταξύ του 2008 και του 2017, η τάση δείχνει σημαντική μείωση της νοσηρότητας από 18 εκατομμύρια περιπτώσεις ετησίως σε 5,5 εκατομμύρια, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Ωστόσο, ο πληθυσμός εκεί, αλλά και οι επισκέπτες, παραμένουν ευάλωτοι στην ελονοσία. Μάλιστα, την τρίτη ημέρα του ταξιδιού τους εκεί, ο ένας από τους δύο οδοντιάτρους του νοσοκομείου νόσησε με ελονοσία. Στους Έλληνες γιατρούς είχαν δοθεί πολύ συγκεκριμένες οδηγίες, που έπρεπε να ακολουθήσουν πριν ακόμη το μεγάλο ταξίδι, για να μην κινδυνεύσουν.
Πονάει δόντι, βγάζει δόντι
Ένα άλλο παράδειγμα των κοινωνικών συνθηκών που είναι καθοριστικοί για την υγεία των κατοίκων, είναι και όσα είχε την ευκαιρία να δει ο κ. Αρμπής τις ημέρες που δούλεψε στο οδοντιατρείο του νοσοκομείου. «Οι άνθρωποι εκεί έχουν πολύ καλή στοματική υγεία για το κοινωνικό-οικονομικό τους επίπεδο, και αυτό οφείλεται στη διατροφή –δεν τρώνε σχεδόν καθόλου ζάχαρη. Ωστόσο, είδα περιστατικά που ενώ κανονικά θα έπρεπε να κάνουμε σφράγισμα, προτιμούσαν να βγάλουν το δόντι για να μην τους πονέσει ξανά και χρειαστεί να ξαναέρθουν».
Παρά όμως τα προβλήματα, οι ντόπιοι είναι πολύ φιλικοί άνθρωποι, πολύ ευγενικοί, δεν παραπονιούνται καθόλου, οι ασθενείς περιμένουν στην ουρά υπομονετικοί και σεβόντουσαν τους συνανθρώπους τους και τους γιατρούς που ήταν εκεί για να τους βοηθήσουν, μου λέει ο κ. Αρμπής.
Οι προσπάθειες για το μέλλον
Όπως μου εξηγεί, οι βασικές προσπάθειες πλέον επικεντρώνονται στην πρόληψη.
«Όχι όμως με φάρμακα. Φτιάχνοντας ένα τέτοιο περιβάλλον –νερό, φαγητό, δρόμους- που δεν θα προκαλεί τις αρρώστιες αυτές. Να αναβαθμιστεί δηλαδή η υγεία με κοινωνικούς προσδιοριστές. Το πόσο σημαντικοί είναι οι κοινωνικοί προσδιοριστές της υγείας για έναν πληθυσμό, όπως η προσβασιμότητα, η διαθεσιμότητα, η αποδοχή κ.ά, είναι κάτι που πραγματεύεται το πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών ”Παγκόσμια Υγεία - Ιατρική των Καταστροφών”. Κάτι που βιώνεις σε αυτά τα μέρη της υποσαχάριας Αφρικής, όπου είναι σε έλλειψη τα παραπάνω».
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, γίνονται προσπάθειες για να αναβαθμιστεί και ο ρόλος της γυναίκας. Στο προσκήνιο έρχεται πλέον η γυναίκα-μητέρα, που θα μάθει τα παιδιά της και τον σύζυγό της πώς θα προφυλάσσονται από τροπικά νοσήματα.
- Αν σαν ζητούσαν να επιλέξετε ένα από τα πράγματα που είδατε εκεί, που σας έκανε να γυρίσετε σοφότερος από αυτό το ταξίδι, ποιο θα ήταν;
-Ότι με ελάχιστους πόρους μπορείς να κάνεις πάρα πολλά πράγματα, φτάνει να τους χρησιμοποιεί σωστά. Ας κάνουμε λοιπόν το καλύτερο για τους συνανθρώπους μας και εδώ στην Ελλάδα αλλά και στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, καθώς οι δικές μας ενέργειες και δράσεις έχουν αντίκτυπο και σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο.
*Χειρούργος Οδοντίατρος από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με συμμετοχή σε εθελοντικά προγράμματα και αποστολές αγωγής και προαγωγής της υγείας με τους Γιατρούς του Κόσμου, την Ομάδα Αιγαίου και το Χαμόγελο του Παιδιού.