Ου παντός πλείν ες Τήνον avant-garde!
(Σάββατο, 3 Ιουλίου, στο παλιό λιμάνι, στις 8 το βράδυ τα επίσημα εγκαίνια. Την Κυριακή στις 11 π.μ η επίσημη ξενάγηση!). Την έκθεση έχει προσκληθεί να την εγκαινιάσει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Ενδεχομένως οι Τήνιοι η φίλοι μου να μην το έχουν συνειδητοποιήσει ακόμη αλλά όλη η υπόλοιπη Ελλάδα, νομίζω, γνωρίζει, τουλάχιστον από τα γραφτά μου, πόσο πολύ έχω αγαπήσει το νησί τους.
Ας είναι λοιπόν αυτή η έκθεση το κύκνειο άσμα και η τελευταία μου προσφορά στην Τήνο, τώρα που ήρθε η στιγμή για να την εγκαταλείψω. Και φεύγω κυρίως γιατί δεν αντέχω να βλέπω - ιδίως τα τελευταία χρόνια - πόσο δραματικά αλλοιώνεται η αισθητική και η πολιτιστική της φυσιογνωμία. Ας είναι. Δικό μας τρυφερό όπλο ήταν και παραμένει ο πολιτισμός. Η άμυνα μας στην χυδαιότητα που πολλαπλασιαστικά αντεπιτίθεται.
Η ”Τήνος avant - garde” τώρα αποτελεί μία συμβολική χειρονομία - αναφορά στην ηρωική, ελπιδοφόρα όσο και ”ημιτελή”, λόγω δικτατορίας, δεκαετία του ’60, στους καλλιτέχνες της αλλά και τα καινοφανή για την συντηρητική κοινωνία της εποχής, επιτεύγματα τους.
Ήταν τότε που μία ομάδα νέων δημιουργών, γεννημένων όλων γύρω στο 1930, εγκατέλειψαν την Αθήνα για να κατακτήσουν τη Ρώμη, το Παρίσι, το Βερολίνο Λονδίνο, το Κάσσελ ... ακόμα και τη Νέα Υόρκη. Αναφέρομαι βέβαια στον τον Παύλο, τον Μίχα, τη Ζούνη, τον Σκυλάκο, τον Καρά, τον Κεσσανλή, τον Γαΐτη, τον Μυταρά όπως επίσης τον Στάμο, τη Χρύσα ή τον Ακριθάκη αλλά και τους παλαιότερους Ζογγολόπουλο, Λαμέρα και τους νεότερους Γιώργο Λάππα και Δημήτρη Αληθεινό.
Με διεσταλμένα τα όρια ανάμεσα στην παραδοσιακή ζωγραφική, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική, τη φωτογραφία και το σινεμά οι καλλιτέχνες αυτοί ”σκηνοθέτησαν” τρόπον τινά τους εαυτούς τους στον δραματικά πολυεπίπεδο χώρο του ύστερου μοντερνισμού, βρήκαν ο καθένας τους την προσωπική και απόλυτα αναγνωρίσιμη του γλώσσα, δηλαδή την ταυτότητά του, καθιστάμενοι με την ευαισθησία, το ταλέντο αλλά και τη μαγκιά τους (!) διεθνή ονόματα.
Μάλιστα σ′ έναν στίβο πολύ δύσκολο και με αμείλικτο ανταγωνισμό. Πολύ πριν δηλαδή διαβούμε πολιτικά την είσοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η μικρή, καλλιτεχνική μας αβανγκάρντ μάς είχε βάλει στην Ευρώπη από το παράθυρο! Γιατί περί αυτού πρόκειται.
Και αναφέρομαι στον Τάκι και το μαγνητικό του μανιφέστο, τον Κουνέλλη και την arte povera, τον Κανιάρη και τους Gastarbeiter - Fremdtarbeiter, τον Μητρόπουλο και την Κάλλας, τη Μελίνα και την Ειρήνη Παπά, τον Μιχάλη Κακογιάννη και τον ”Αλέξη Ζορμπά” ταινία για την οποία ο Βασίλης Φωτόπουλος τιμήθηκε με Όσκαρ σκηνογραφίας το 1964, τον Μάνο και τον Μίκη ή τον Κουν με τους Όρνιθες, το 1960. Αλλά και τον Κούνδουρο που με τις ”Μικρές Αφροδίτες” αποσπούσε την αργυρή Άρκτο στο φεστιβάλ Βερολίνου, το 1963. Υπενθυμίζω ότι η μουσική ήταν του Γιάννη Μαρκόπουλου και το σενάριο του Κώστα Σφήκα και του Βασίλη Βασιλικού. Αυτή είναι η πολυδιάστατη ελληνική avant - garde η οποία άρχισε να θαυματουργεί γύρω στα 1960.
Είναι πολύ φυσικό η έκθεση αυτή να μην εξαντλεί όλα τα ονόματα και όλες τις περιπτώσεις της Ελληνικής modernité εκείνης της περιόδου. Αποτελεί όμως μια απολύτως ενδεικτική εκπροσώπηση των ποικίλων τάσεων της πού εκκινούν από την ευφάνταστη naïveté του Φασιανού, την figuration nouvelle του Χρίστου Καρά και φτάνουν ως την art mecano του Κεσσανλή, τον nouveau réalisme του Παύλου και τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό του Στάμου. Επίσης είναι πολύ σημαντικό ότι στην έκθεση αυτή φιλοξενούνται έργα ιστορικά, μεγάλων διαστάσεων και μουσειακών προδιαγραφών. Έργα μιας έντονης θεατρικότητας τα οποία συμμετείχαν σε μεγάλες, διεθνείς εκθέσεις. Από το Σάο Πάολο της Βραζιλίας ως την Μπιενάλε των Νέων του Παρισιού, την documenta κ.λπ.
Γι′ αυτό είναι η χαρά και η ικανοποίηση μας μεγάλη. Γιατί διεκδικούμε να μπει ξανά η Τήνος στο παιχνίδι των μεγάλων, καλλιτεχνικών γεγονότων όπως ιστορικά δικαιούται κι όπως συνέβαινε και στο παρελθόν όταν πρωταγωνιστούσαν σ′ όλη την Ευρώπη Τήνιοι δημιουργοί σαν τον Γιαννούλη Χαλεπά, τον Νικόλαο Γύζη, τον Νικόλαο Λύτρα, τον Αντώνη Σώχο, τον Νίκο Σκαλκώτα, τον Λάζαρο Λαμέρα και τόσους άλλους.
Το ξέρουμε πια: Τέχνη είναι το μόνο μας δικαίωμα σε μίαν, έστω, ιδιοτελή αθανασία και η μόνη μας δυνατότητα να ψηλαφήσουμε, έστω, με τα ακροδάχτυλα μας το πρόσωπο της ομορφιάς. Εκείνες τις ιδανικές, διάφανες μορφές που εγκαταβιούν στον πυρήνα της ύπαρξης μας, σε πείσμα της μιζέριας ή της πεζότητας που η καθημερινότητα εξ ορισμού προκαλεί. Τίποτε άλλο δεν μας επιτρέπεται.
ΥΓ. 1 Τόσο απαλά, τόσο ανεπαίσθητα όσο για να πονάει...λίγο. Σαν το αγκάθι του τριαντάφυλλου. Αυτό είναι η τέχνη. Η τρυφερότητα που όμως μπορεί και εξαντλεί την, πανταχού παρούσα, βία.
ΥΓ. 2 Οι θερμότερες των ευχαριστιών μου στην κυρία Άννα Ζέρβα της gallery Roma και τους συνεργάτες της Ηριδανό Τσιριγκούλη και Άρτεμη Μαστρογιαννοπούλου για την άψογη συνεργασία μας. Εύχομαι, επίσης, ο Δήμος Τήνου να συνεχίσει και να διευρύνει το πολιτιστικό του έργο όπως απαιτεί η ζωντανή παράδοση του νησιού. Για τον πολύτιμο Μανώλη Σώχο, τέλος, η εκτίμηση και η φιλία μου είναι δεδομένες.
Μάνος Στεφανίδης