Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) εξέδωσε ένταλμα σύλληψης για τον Πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, ως υπόπτου για την παράνομη απέλαση παιδιών από την Ουκρανία στην Ρωσία (που συνιστά έγκλημα πολέμου). Αλλά το εάν αυτή η υπόθεση -η οποία αναμφίβολα είναι η πιο φιλόδοξη που έχει ανοίξει -μπορεί και να προχωρήσει, είναι κάτι εξαιρετικά αμφίβολο. Και φυσικά σε κάθε περίπτωση η διαδικασία θα είναι μακρά και γεμάτη εμπόδια.
Σε κάθε περίπτωση βέβαια, ο ρώσος πρόεδρος καθίσταται, στα μάτια της διεθνούς κοινότητας ένας ”ηγέτης παρίας”, και ίσως αυτός είναι περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ο βασικός στόχος. Το όνομά του τοποθετείται στην ίδια κατηγορία προσώπων που έχουν διωχθεί/δικαστεί από το ΔΠΔ. Και σε αυτή περιλαμβάνονται ηγέτες και αξιωματούχοι, μέλη πολιτοφυλακών πχ αφρικανικών χωρών που κατηγορούνται ή έχουν καταδικαστεί για ειδεχθή εγκλήματα.
Η πολιτική σημασία αυτής της πράξης λοιπόν ζημιώνει ήδη, σε άμεσο χρόνο τον ρώσο ηγέτη.
Για όλα τα υπόλοιπα, η δήλωση του αμερικανού πρόεδρου, Τζο Μπάιντεν, είναι ενδεικτική. «Είναι ξεκάθαρο πως έχει διαπράξει εγκλήματα πολέμου...Θεωρώ πως είναι δικαιολογημένο (το ένταλμα σύλληψης)» αλλά συμπλήρωσε: «Βέβαια, το ερώτημα είναι… Δεν αναγνωρίζεται διεθνώς (το ΔΠΔ και άρα το ένταλμα), ούτε από εμάς. Αλλά νομίζω ότι στέλνει ένα ηχηρό μήνυμα».
Σημειώνεται πως όχι μόνο οι ΗΠΑ αλλά και η Ρωσία, όπως επίσης η Κίνα, το Ισραή κ.α δεν αναγνωρίζουν το ΔΠΔ χρησιμοποιώντας μάλιστα λίγο πολύ το ίδιο επιχείρημα: πως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για διώξεις με πολιτικά κίνητρα! Η δε Ουκρανία επίσης δεν είναι μέλος.
Τα Ηνωμένα Έθνη πάντως πιστεύουν ότι υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να κατηγορηθεί ο Ρώσος ηγέτης για εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία. Ωστόσο, τα πρακτικά και υλικοτεχνικά προβλήματα για την επιδίωξη μιας τέτοιας υπόθεσης είναι τεράστια.
Μπορεί να συλληφθεί ο Πούτιν;
Επί του παρόντος, ο Ρώσος ηγέτης έχει την απόλυτη εξουσία στην πατρίδα του, επομένως δεν υπάρχει καμία περίπτωση να τον παραδώσει το Κρεμλίνο στο ΔΠΔ. Όσο παραμένει στη Ρωσία, δεν κινδυνεύει να συλληφθεί. Επίσης εκτός του ότι η Ρωσία δεν είναι συμβαλλόμενο κράτος του ΔΠΔ και δεν συνεργάζεται με αυτό, το ίδιο το ΔΠΔ δεν διαθέτει μέσα και υπηρεσίες για να τον συλλάβει, αφού επαφίεται στην συνεργασία και στην βούληση των χωρών που είναι συμβαλλόμενα.
Μπορεί βέβαια να κρατηθεί εάν ταξιδέψει σε χώρα που είναι συμβαλλόμενο κράτος του ΔΠΔ. Και πάλι βέβαια η χώρα επίσκεψης θα πρέπει να συναινέσει και να αναλάβει πρωτοβουλία.
Στην παρούσα φάση όμως ο Πούτιν και λόγω και των διεθνών κυρώσεων έχει περιορίσει τα ταξίδια του. Και φυσικά είναι απίθανο να εμφανιστεί σε μια χώρα που θα ήθελε να συλληφθεί.
Από τον Φεβρουάριο του 2022 που άρχισε η ρωσική εισβολή ο Πούτιν έχει επισκεφθεί μόλις οκτώ χώρες εκ των οποίων επτά που για τον ίδιο αποτελούν ”προέκταση” της Ρωσίας - δηλαδή, ήταν χώρες μέλη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης- και το Ιράν, σταθερός σύμμαχος της Μόσχας και μη μέλος του ΔΠΔ.
Επίσης η Κίνα, άλλη μεγάλη σύμμαχος χώρα της Μόσχας δεν θα προχωρούσε την έκδοσή του ενώ και αυτή δεν είναι μέλος του ΔΠΔ.
Το οξύμωρο είναι πως εάν, θεωρητικά πάντα, ο Πούτιν ταξίδευε ακόμη και στις ΗΠΑ δεδομένου ότι δεν αναγνωρίζεται εκεί η δικαιοδοσία του ΔΠΔ δεν θα συλλαμβανόταν τουλάχιστον δυνάμει του συγκεκριμένου εντάλματος.
Υπάρχει περίπτωση να δικαστεί;
Υπάρχουν τουλάχιστον δύο μεγάλα εμπόδια για να γίνει κάτι τέτοιο.
Πρώτον, η Ρωσία δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ.
Το δικαστήριο ιδρύθηκε το 2002 με μια συνθήκη γνωστή ως Καταστατικό της Ρώμης. Αυτό το καταστατικό ορίζει ότι είναι καθήκον κάθε κράτους να ασκεί τη δική του ποινική δικαιοδοσία έναντι των υπευθύνων για διεθνή εγκλήματα. Το ΔΠΔ μπορεί να παρέμβει μόνο όταν ένα κράτος δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμεί να διεξαγάγει την έρευνα και να διώξει τους δράστες.
Συνολικά, 123 κράτη υπέγραψαν και επικύρωσαν την συνθήκη και είναι συμβαλλόμενα κράτη αλλά υπάρχουν ορισμένες σημαντικές εξαιρέσεις, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας που όπως και των ΗΠΑ όπως ήδη τονίσαμε που υπέγραψαν την συνθήκη αλλά δεν την επικύρωσαν και στην συνέχεια απέσυραν και τις υπογραφές τους.
Ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας, έχουν επίσης υπογράψει τη συνθήκη, αλλά δεν την έχουν επικυρώσει.
Συγκεκριμένα η Ουκρανία βέβαια έχει καταφύγει δύο φορές στο προνόμιο αποδοχής της δικαιοδοσίας του ΔΠΔ για εγκλήματα, βάσει του Καταστατικού της Ρώμης, που μπορεί να έχουν διαπραχθεί στην επικράτειά της, σύμφωνα με το άρθρο 12 παράγραφος 3 του Καταστατικού. Η πρώτη άσκηση αυτού το δικαιώματος έγινε από την κυβέρνηση της Ουκρανίας όταν αποδέχτηκε τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ σε σχέση με εγκλήματα που εικάζεται ότι διαπράχθηκαν στην ουκρανική επικράτεια από τις 21 Νοεμβρίου 2013 έως τις 22 Φεβρουαρίου 2014. Η δεύτερη παρέτεινε αυτή τη χρονική περίοδο σε αόριστη βάση για να συμπεριλάβει τα συνεχιζόμενα φερόμενα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τις 20 Φεβρουαρίου 2014 και μετά.
Και πάλι όμως εκτιμάται πως υπάρχουν αρκετές νομικές αδυναμίες στην ευόδωση της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Κατά δεύτερον αν και δεν είναι ασυνήθιστο οι δίκες να γίνονται χωρίς τον κατηγορούμενο στο εδώλιο, αυτό δεν αποτελεί επιλογή στην συγκεκριμένη υπόθεση. Το ΔΠΔ δεν διεξάγει δίκες ερήμην, οπότε και αυτή η ”οδός” είναι κλειστή.