Είναι μια είδηση αρκετά συνηθισμένη τον τελευταίο καιρό. Ακτιβιστές χρησιμοποιούν έργα τέχνης για να κοινοποιήσουν τα αιτήματά τους. Η τελευταία περίπτωση ήταν όταν οικολόγοι ακτιβιστές πέταξαν μαύρο υγρό σε πίνακα του Κλιμτ σε μια μέρα που η είσοδος ήταν δωρεάν χάρη στη χορηγία μιας εταιρείας πετρελαίου.
«Ξεφυλλίζοντας» την HuffPost Greece βλέπουμε ότι το παραπάνω επεισόδιο, είναι το τελευταίο σε μια σειρά τέτοιων ενεργειών από ακτιβιστές για την κλιματική αλλαγή που επιδιώκουν να ταρακουνήσουν την κοινή γνώμη πετώντας υγρό ή κολλώντας τους εαυτούς τους σε διάσημα έργα τέχνης σε μουσεία.
Για το αν αυτή η πρακτική είναι θεμιτή ή όχι, έχουν γραφτεί πολλά τον τελευταίο καιρό. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως επί το πλείστον, υπάρχει κατακραυγή από φιλότεχνους και μη. Το φαινόμενο πάντως του βανδαλισμού ενός έργου τέχνης δεν είναι κάτι καινούριο. Συνήθως στο παρελθόν, αυτού του είδους τη δράση εκτελούσε κάποια διαταραγμένη προσωπικότητα με ιδιωτικά κίνητρα. Σήμερα, ανάλογες πράξεις γίνονται από ομάδες ατόμων με συγκεκριμένα αιτήματα.
Αυτή η αλλαγή, από μόνη της, είναι μια ενδιαφέρουσα κοινωνική αντιστροφή!
Στα χρόνια του μοντερνισμού, μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα που κυριαρχούσαν οι μεγάλες συλλογικές αφηγήσεις για την κοινωνία, οι καταστροφές ήταν ιδιωτική υπόθεση. Τώρα, στα χρόνια τις άκρατης ιδιωτικότητας, οι βανδαλισμοί έχουν αφορμή μια συλλογική υπόθεση! (Έστω και αν αυτές οι συλλογικές δράσεις είναι στα πλαίσια του identity politics που έχει αρκετά στοιχεία ιδιωτικότητας).
Είχαμε όμως και καθαρό πολιτικό ακτιβισμό σε μουσεία, ακόμα και 100 χρόνια πριν! Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Mary Richardson. Στις 10 Μάιου 1914 η σουφραζέτα Richardson, έκοψε με μαχαίρι επτά φορές το αριστούργημα του Diego Velázquez «Η Αφροδίτη στον καθρέπτη της» μέσα στην Εθνική Πινακοθήκη της Αγγλίας. Η πράξη της εκδηλώθηκε ως διαμαρτυρία για τη σύλληψη της συναδέλφου της σουφραζέτας Emmeline Pankhurst την προηγούμενη μέρα.
Πού τελειώνει η διαμαρτυρία και πού αρχίζει ο βανδαλισμός; Είναι θεμιτό να χρησιμοποιούμε έργα τέχνης ως μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού; Γιατί όχι; αφού το ίδιο το έργο τέχνης μπορεί να είναι μέσο διαμαρτυρίας. Αν ο βανδαλισμός γίνεται στο τζάμι ή την κορνίζα του έργου είναι «ανεκτό» ή μήπως γενικά η χρήση καλλιτεχνημάτων για αυτούς τους σκοπούς είναι αδιανόητη; Μπορεί μια έκθεση τέχνης να έχει ως χορηγό μια πετρελαϊκή εταιρεία; Μια νόμιμη επιχείρηση εμπορίας όπλων ίσως; Γιατί όχι;
Πόσο σημαντικά είναι τα έργα τέχνης για την κοινωνία μας; Μιλούν πραγματικά μέσα μας ή είναι απλά ένα φόντο στο πνευματικό μας οπλοστάσιο; Μήπως είναι και αυτά ακόμα ένα εργαλείο για κάθε έναν που θέλει να τραβήξει την προσοχή μας για λίγα λεπτά; Έχουν αυτές οι ειδήσεις μεγαλύτερη αξία για εμάς από τον κύριο ή την κυρία που «έριξε το Instagram» ή το τελευταίο «απίστευτο έγκλημα που συντάραξε την κοινωνία»;
Αν πραγματικά ενδιαφερόμαστε για την τέχνη, αυτό που θα έπρεπε να μας προβληματίσει περισσότερο δεν είναι η μπογιά στο τζάμι ή η κόλα στην κορνίζα αλλά το γιατί τα έργα που βανδαλίζονται είναι του προηγούμενου αιώνα! Το ποιο σύγχρονο έργο που έχω ακούσει να γίνεται αντικείμενο διαμαρτυρίας είναι ένα έργο του Πικάσο από το 1951!
Από το 1951 έχουν περάσει 70 χρόνια. Γιατί καμία διαμαρτυρία δεν έχει γίνει με χρήση ενός πιο σύγχρονου έργου; Μήπως γιατί κανένα σύγχρονο έργο δεν έχει βάρος στο συλλογικό μας υποσυνείδητο; Γιατί οι ακτιβιστές θέλουν Klimt και δεν προτιμούν έργα του Jeff Coons ή τo τζάμι στον καρχαρία του Damien Hirst; Δεν αποκλείεται κάποια στιγμή να γίνει και αυτό αλλά αν γίνει, αυτή η είδηση πόσο θα μας αφορά;
Αν κάποιος πιστεύει ότι 70 χρόνια είναι λίγα για να εδραιωθεί στο μυαλό μας ένας καλλιτέχνης νομίζω πως κάνει λάθος. Λέγοντας «διάσημοι καλλιτέχνες», όπως ο Πικάσο ή ο Τσαρούχης στην Ελλάδα, δεν εννοώ την δημοφιλία σε έναν (ευρύ κατά τα άλλα) κύκλο φιλότεχνων αλλά αναγνώριση σε μια πολύ πλατιά μάζα ανθρώπων. Οι παραπάνω, ξεκίνησαν σαν καλλιτέχνες από χαμηλά, εδραιώθηκαν στις τάξεις της μεγαλοαστικής διανόησης αλλά όσο ζούσαν, πρόλαβαν να κατακτήσουν τις μεγάλες μάζες· έγιναν «λαϊκοί» καλλιτέχνες.
Γυρνώντας στον ακτιβισμό, μπορούμε να πούμε πως είναι πολύ στενάχωρο, έργα τέχνης να γίνονται όπλο του καθένα που θέλει να τραβήξει την προσοχή. Σε μια κοινωνία όμως που είναι εθισμένη στην οπτική αδρεναλίνη αυτό είναι αναμενόμενο. Γιατί να την «γλιτώσει» η ζωγραφική; Αυτό δείχνει, ότι τουλάχιστον, αυτές οι μορφές τέχνης ακόμα μας αφορούν με κάποιο τρόπο. Η τέχνη που παράγεται σήμερα πόσο μας αφορά; Το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» είναι όπως φαίνεται δεδομένο, είτε έχουμε να κάνουμε με ακτιβιστές είτε με πετρελαϊκές εταιρείες. Το μεγάλο (αν και αναμενόμενο) δράμα είναι ότι κανείς δεν κάνει ακτιβισμό βανδαλίζοντας κορνίζες ή τζάμια σύγχρονων έργων· έργων δικών μας.