Μεγαλοπρεπής, ολοένα και πιο πεινασμένη και υπό τον κίνδυνο εξαφάνισης, η πολική αρκούδα εξαρτάται από κάτι που λιώνει στον πλανήτη μας, που θερμαίνεται όλο και περισσότερο: τον θαλάσσιο πάγο.
Στη σκληρή και αδυσώπητη Αρκτική, όπου το ψύχος δεν είναι απλώς τρόπος ζωής αλλά αναγκαιότητα, η πολική αρκούδα ξεχωρίζει. Αλλά το έδαφος όπου ζει, κυνηγάει, τρώει, εξαφανίζεται κάτω από τα πόδια της.
«Ήταν πάντα ένα σεβαστό είδος για τους ανθρώπους, εδώ και εκατοντάδες και εκατοντάδες χρόνια πίσω», σχολιάζει ο επί μακρόν ερευνητής πολικών αρκούδων Steve Amstrup, τώρα επικεφαλής επιστήμονας της Polar Bear International. «Υπάρχει απλώς κάτι πολύ ιδιαίτερο σε ό,τι αφορά τις πολικές αρκούδες».
Επιστήμονες και υποστηρικτές δράσεων για την επιβίωση των πολικών αρκούδων-που χαρακτηρίζονται ως «απειλούμενο είδος» - επισημαίνουν πω ό,τι συμβαίνει σε αυτές είναι μια προειδοποιητική ένδειξη για τον υπόλοιπο πλανήτη- «το καναρίνι στην κρυόσφαιρα».
Καθώς οι παγκόσμιοι ηγέτες συναντώνται στη Γλασκώβη της Σκωτίας, για να προσπαθήσουν να εντείνουν τις προσπάθειες για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, το φάντασμα των πολικών αρκούδων δεσπόζει από πάνω τους.
Η επικεφαλής του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών Ίνγκερ Άντερσεν ηγείται της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης, η οποία παρακολουθεί και ταξινομεί τα είδη που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Και θέτει το ερώτημα: «Θέλουμε πραγματικά να είμαστε η γενιά που είδε το τέλος της ικανότητας να επιβιώσει κάτι τόσο μεγαλειώδες όσο η πολική αρκούδα;».
Ο θαλάσσιος πάγος
Ο αρκτικός θαλάσσιος πάγος - το παγωμένο νερό του ωκεανού - συρρικνώνεται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού καθώς θερμαίνεται και στη συνέχεια σχηματίζεται ξανά τον μακρύ χειμώνα.
Το πόσο συρρικνώνεται έχει να κάνει με την υπερθέρμανση του πλανήτη, λένε οι επιστήμονες. Όσο περισσότερο συρρικνώνεται ο θαλάσσιος πάγος το καλοκαίρι, τόσο πιο λεπτός είναι ο πάγος συνολικά.
Η Julienne Stroeve, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου της Μανιτόμπα, λέει ότι τα καλοκαίρια χωρίς θαλάσσιο πάγο είναι αναπόφευκτα. Πολλοί άλλοι ειδικοί συμφωνούν μαζί της.
Ο πρώην επικεφαλής επιστήμονας της NASA, Waleed Abdalati, τώρα κορυφαίος περιβαλλοντικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, είναι ένας από αυτούς.
«Αυτό είναι κάτι που ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν γνώρισε ποτέ», είπε ο Abdalati.
Η υπερθέρμανση στους ωκεανούς και στον αέρα είναι δεσμευμένη — σαν ένα φορτηγό τρένο σε κίνηση. Έτσι, ό,τι και να γίνει, η Γη θα δει σύντομα ένα καλοκαίρι με λιγότερο από 1 εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιου πάγου διάσπαρτα σε μικροσκοπικά κομμάτια στην Αρκτική.
Το μεγάλο ερώτημα είναι πότε η Αρκτική θα «μοιάζει με μπλε ωκεανό», σχολίασε ο Mark Serreze, διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Δεδομένων Χιονιού και Πάγου.
Ίσως ήδη από τη δεκαετία του 2030, πιθανότατα στη δεκαετία του 2040 και σχεδόν σίγουρα μέχρι τη δεκαετία του 2050, λένε οι ειδικοί.
Η Αρκτική θερμαίνεται δύο φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο κόσμο. Σε ορισμένες εποχές, έχει θερμανθεί τρεις φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο κόσμο, δήλωσε ο επιστήμονας John Walsh από το Πανεπιστήμιο της Αλάσκας στο Fairbanks.
Αυτό οφείλεται σε κάτι που ονομάζεται ”Αρκτική ενίσχυση”. Ουσιαστικά, ο λευκός πάγος στην Αρκτική αντανακλά τη θερμότητα. Όταν λιώνει, η σκοτεινή θάλασσα απορροφά πολύ περισσότερη θερμότητα, η οποία θερμαίνει τους ωκεανούς ακόμη πιο γρήγορα, λένε οι επιστήμονες.
Η σύνδεση με την πολική αρκούδα
Υπάρχουν 19 διαφορετικοί υποπληθυσμοί πολικών αρκούδων στην Αρκτική. Ο καθένας είναι λίγο διαφορετικός. Μερικοί αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα, ειδικά οι νοτιότεροι, ενώ άλλοι είναι αρκετά σταθεροί. Αλλά η επιβίωσή τους από μέρος σε μέρος συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τον θαλάσσιο πάγο.
«Πηγαίνοντας στην Αρκτική και βλέποντας τι συμβαίνει με τα μάτια σας… είναι καταθλιπτικό», είπε η θαλάσσια βιολόγος του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, Kristin Laidre, η οποία έχει ειδικευτεί στις πολικές αρκούδες στον Κόλπο Baffin.
Συρρίκνωση του θαλάσσιου πάγου σημαίνει συρρίκνωση του πληθυσμού των πολικών αρκούδων, κυριολεκτικά.
Το καλοκαίρι, οι πολικές αρκούδες βγαίνουν στον πάγο για να κυνηγήσουν και να φάνε, να παχύνουν για να μπορέσουν να συντηρηθούν κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Προτιμούν περιοχές που είναι πάνω από το μισό καλυμμένες με πάγο, επειδή είναι οι πιο παραγωγικές περιοχές για κυνήγι και τροφή εξηγεί ο Amstrup. Όσο περισσότερος πάγος, τόσο περισσότερο μπορούν να κινηθούν και τόσο περισσότερο μπορούν να φάνε.
Μόλις πριν από 30 ή 40 χρόνια, οι αρκούδες απολάμβαναν έναν μπουφέ αποτελούμενο από φώκιες και θαλάσσιους ίππους.
Στη δεκαετία του 1980, «τα αρσενικά ήταν τεράστια, τα θηλυκά αναπαράγονταν τακτικά και τα μικρά επιβίωναν καλά», είπε ο Amstrup. «Ο πληθυσμός φαινόταν ικανοποιητικός».
Με την απώλεια πάγου, οι αρκούδες δεν τα πήγαν το ίδιο καλά, είπε ο Amstrup. Ένα σημάδι: Ένα όλο και μεγαλύτερο ποσοστό μωρών πεθαίνουν πριν τα πρώτα τους γενέθλια.
Οι πολικές αρκούδες είναι χερσαία θηλαστικά που έχουν προσαρμοστεί στη θάλασσα. Τα ζώα που τρώνε - κυρίως φώκιες και θαλάσσιοι ίπποι - είναι υδρόβια.
Οι αρκούδες τα πηγαίνουν καλύτερα όταν μπορούν να κυνηγήσουν σε ρηχά νερά, που είναι συνήθως κοντά στη στεριά.
«Όταν υπάρχει θαλάσσιος πάγος πάνω από αυτά τα νερά κοντά στην ακτή, οι πολικές αρκούδες μπορούν να επωφεληθούν», είπε ο Άμστρουπ.
Όμως τα τελευταία χρόνια ο θαλάσσιος πάγος έχει υποχωρεί πολύ μακριά από την ακτή τα περισσότερα καλοκαίρια. Αυτό ανάγκασε τις αρκούδες να παρασυρθούν στον πάγο σε βαθιά νερά - μερικές φορές σχεδόν ένα μίλι βαθιά - και να στερηθούν τη λεία τους, είπε ο Amstrup.
Στα ανοιχτά της Αλάσκας, οι πολικές αρκούδες της Θάλασσας Beaufort και της Θάλασσας Chukchi παρουσιάζουν μία εντυπωσιακή αντίθεση.
Πηγαίνοντας 30 έως 40 μίλια ανοιχτά από τη θάλασσα από τον κόλπο Prudhoe στη Θάλασσα Beaufort «φτάνετε σε πολύ μη παραγωγικά νερά», είπε ο Amstrup.
Πιο νότια στο Chukchi, είναι πιο ρηχα, γεγονός που επιτρέπει στους θαλάσσιους θαλάσσιους ίππους να ευδοκιμήσουν. Αυτό παρέχει τροφή για τις πολικές αρκούδες, είπε.
«Οι αρκούδες στο Chukchi φαίνεται να τα πηγαίνουν αρκετά καλά λόγω αυτής της αύξησης της παραγωγής», είπε ο Amstrup. Αλλά οι αρκούδες του Beaufort «είναι η κρίσιμη ένδειξη και μια έγκαιρη προειδοποίηση για το πού οδηγούν όλα αυτά».
Το μέλλον
Ακόμη και όταν οι παγκόσμιοι ηγέτες συναντώνται στη Σκωτία για να προσπαθήσουν να επιταχύνουν την να βάλουν ένα φρένο την επιτάχυνσης της της κλιματικής αλλαγής, οι επιστήμονες που παρακολουθούν τον θαλάσσιο πάγο και παρακολουθούν τις πολικές αρκούδες γνωρίζουν ότι έχει ήδη ξεκινήσει η υπερθέρμανση.
Υπάρχει μια πιθανότητα, εάν οι διαπραγματευτές επιτύχουν και όλα γίνουν σωστά, ο κόσμος θα δει ξανά μια Αρκτική με σημαντικό θαλάσσιο πάγο το καλοκαίρι στα τέλη αυτού του αιώνα και στον 22ο αιώνα, είπαν οι ειδικοί. Αλλά μέχρι τότε «αυτό αποκλείεται», είπε η Twila Moon, επιστήμονας του Εθνικού Κέντρου Δεδομένων Χιονιού και Πάγου.
Η ελπίδα, λοιπόν, λιώνει.
«Είναι σχεδόν αδύνατο να εκτιμήσουμε ότι θα αποφύγουμε να δούμε μια απαλλαγμένη από θαλάσσιο πάγο Αρκτική, ακόμα κι αν είμαστε σε θέση να κάνουμε τη δουλειά που απαιτείται για να έχουμε πολύ, πολύ χαμηλότερες εκπομπές» αερίων που παγιδεύουν θερμότητα, είπε η Moon.
«Ο θαλάσσιος πάγος είναι ένα από εκείνα τα πράγματα που θα δούμε να φτάνουν σε καταστροφικά χαμηλά επίπεδα. Και μπορούμε ήδη να δούμε πως επηρεάζονται οι πολικές αρκούδες».