Με τη μάχη κατά του κορονοϊού να είναι σε πλήρη εξέλιξη παγκοσμίως, πολλές είναι οι θεραπείες που αναπτύσσονται και δοκιμάζονται για την αντιμετώπιση της Covid-19- και Έλληνες ερευνητές βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της προσπάθειας: Μία εξ αυτών είναι η Θεοδώρα Χατζηιωάννου, αναπληρώτρια καθηγήτρια ιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ στις ΗΠΑ, η οποία δουλεύει πάνω σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα που επιδιώκει να προσαρμόσει στα νέα δεδομένα της πανδημίας έναν «παλιομοδίτικο» τρόπο αντιμετώπισης ασθενειών- τη θεραπεία με πλάσμα από ασθενείς που έχουν ιαθεί. Στην εποχή του κορονοϊού η συγκεκριμένη προσέγγιση παρουσιάζεται ως πολλά υποσχόμενη, και η εν λόγω έρευνα φαίνεται ικανή να οδηγήσει στον εντοπισμό εξαιρετικά αποτελεσματικών «όπλων ακριβείας» κατά του ιού, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην αντιμετώπισή του.
Η κ. Χατζηιωάννου μίλησε στη HuffPost Greece για το πρόγραμμα πάνω στο οποίο δουλεύει, αναφέρθηκε στις εκτιμήσεις περί εμβολίου, ενώ σχολίασε και την πορεία της Ελλάδας όσον αφορά στην αντιμετώπιση του ιού – καθώς και αυτήν στις ΗΠΑ.
Μπορείτε να περιγράψετε το αντικείμενο του ερευνητικού προγράμματος του Πανεπιστημίου Ροκφέλερ στο οποίο δουλεύετε;
Πρώτα από όλα, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω πως η ομάδα μου είναι ενσωματωμένη με αυτήν του Dr. Πολ Μπιενιάζ, που είναι επίσης σύζυγός μου, και ότι συνεργαζόμαστε για 20 χρόνια. Κανονικά δουλεύουμε πάνω στη μοριακή βιολογία του HIV-2 και ξέρουμε πώς να «πειράξουμε» ιούς στο εργαστήριο. Οπότε αυτό που αναπτύξαμε είναι αυτό που χαρακτηρίζεται «ψευδοϊός», όπου ο πυρήνας του ιού είναι HIV-1, αλλά η πρωτεΐνη στο εξωτερικό είναι από τον SARS-CoV-2, τον ιό που προκαλεί την Covid-19. Η πρωτεΐνη αυτή είναι γνωστή ως «Spike (ακίδα)» (στην περίπτωση των κορονοϊών). Αυτά τα σωματίδια ψευδοϊού μολύνουν κύτταρα με τον ίδιο τρόπο που ο SARS-CoV-2 μολύνει κύτταρα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση στρατηγικών που στοχεύουν την είσοδο του ιού. Ο ιός μας επίσης φέρει ένα γονίδιο που κάνει τα κύτταρα τα οποία προσβάλλονται να φωσφορίζουν. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί πολύ εύκολα να μετρηθεί πόσα κύτταρα έχουν μολυνθεί και εάν παρεμβάσεις, όπως φάρμακα ή αντισώματα, παρεμποδίζουν τη μόλυνση. Κάνει τα τεστ πολύ γρηγορότερα και εύκολα από ό,τι η χρήση του ίδιου του ιού SARS-CoV-2. Χρησιμοποιώντας αυτή τη στρατηγική, κάνουμε μια σειρά από πράγματα:
1) Αξιολογούμε εάν πλάσμα ιαθέντων, από ασθενείς που έχουν αναρρώσει από την Covid-19, μπορεί να παρεμποδίσει τη μόλυνση.
2) Εξετάζουμε εάν αντισώματα που έχουν απομονωθεί από αυτούς τους ασθενείς μπορούν να παρεμποδίσουν την είσοδο του ιού.
3) Εξετάζουμε εάν γενικά αντιικά φάρμακα που στοχεύουν την είσοδο ιών μπορούν να παρεμποδίσουν τη μόλυνση.
4) Εξετάζουμε εάν συγκεκριμένα φάρμακα (κάποια από τα οποία αναπτύσσονται στο εργαστήριό μας) παρεμποδίζουν τη μόλυνση.
5) Ελέγχουμε τεστ που είναι διαθέσιμα στο εμπόριο τα οποία μετρούν αντισώματα για ακρίβεια.
Αξίζει να σημειωθεί πως αυτά είναι απλά τα αρχικά projects που εστιάζουν την είσοδο του ιού στα κύτταρα και στα οποία δουλεύουμε σε συνεργασία με άλλα εργαστήρια στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ και άλλα ιδρύματα. Έχουμε επιπλέον projects που στοχεύουν διαφορετικές πρωτεΐνες του SARS-CoV-2 αλλά βρίσκονται σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης.
Ποια είναι η δική σας αρμοδιότητα/ ρόλος στο πλαίσιο του προγράμματος;
Μαζί με τον Πολ επιβλέπουμε κάθε πτυχή όλων των προγραμμάτων που είναι σε εξέλιξη στο εργαστήριο, αναλύουμε δεδομένα, επικοινωνούμε με συνεργάτες. Είναι πραγματικά δύσκολο να διαχωρίσω τον ρόλο μου από αυτόν του Πολ, επειδή στα αλήθεια συνεργαζόμαστε στενά. Αυτή τη στιγμή το πανεπιστήμιο επιτρέπει τη λειτουργία εργαστηρίων μόνο για προγράμματα που σχετίζονται με την Covid-19, και ακόμα και έτσι με περιορισμένο προσωπικό. Όλα μας τα μέλη που δουλεύουν αυτή τη στιγμή στο εργαστήριο έχουν προσφερθεί ως εθελοντές και μπορούν να έρχονται στο εργαστήριο περπατώντας ή με ποδήλατο- οπότε δεν χρησιμοποιούνται μέσα μαζικής μεταφοράς. Είμαι μία εξ αυτών που μπορούν να έρχονται περπατώντας στο εργαστήριο, οπότε άρχισα πρόσφατα να κάνω πειράματα και η ίδια- οπότε πηγαίνω στο εργαστήριο μέρα παρά μέρα για να εργαστώ. Όλοι όσοι δουλεύουν στο εργαστήριο μας αυτή τη στιγμή δουλεύουν παρά πολύ σκληρά.
Οι θεραπείες με πλάσμα θεωρούνται «παλαιάς κοπής» μέθοδος, η οποία είναι μάλλον «αμβλύ όργανο», ωστόσο στην ανακοίνωση του πανεπιστημίου το συγκεκριμένο πρόγραμμα χαρακτηρίζεται ως εν δυνάμει «πύραυλοι ακριβείας με πυρηνικές κεφαλές» κατά των ασθενειών που στοχεύονται. Μπορείτε να εξηγήσετε πού έγκειται η συγκεκριμένη βελτίωση που επιδιώκεται;
Το σχόλιο αυτό είναι του Μισέλ Νούσεντσβαϊχ, που είναι ένας από τους βασικούς μας συνεργάτες στο πανεπιστήμιο. Η θεραπεία με πλάσμα ανάγεται σε μια παλιά, μα συχνά αποτελεσματική, πρακτική χρήσης πλάσματος από ασθενείς που έχουν αναρρώσει από την ασθένεια, για τη θεραπεία αρρώστων. Η ιδέα πίσω από αυτό είναι πως αυτοί που έχουν αναρρώσει παράγουν αντισώματα που μπορούν να εμποδίσουν τον ιό, και ως εκ τούτου το πλάσμα θα είναι σε θέση να παρεμποδίσει τον ιό στους ασθενείς που το λαμβάνουν. Ωστόσο πρέπει να διασφαλίζεται πως το πλάσμα που χρησιμοποιείται μπορεί όντως να παρεμποδίζει τον ιό. Αυτό που δείχνουν οι έρευνές μας είναι πως ένας σημαντικός αριθμός δειγμάτων πλάσματος από ιαθέντες δεν περιέχουν αντισώματα που μπορούν να παρεμποδίσουν αποτελεσματικά τον ιό. Αυτό φαίνεται να συσχετίζεται με τους ασθενείς που έχουν ήπια ή και καθόλου συμπτώματα. Ακόμα και για δωρητές που έχουν καλή ανασχετική δραστηριότητα, πρόκειται για ένα «αμβλύ» όργανο που δεν είναι κλιμακωτό. Αντίθετα, αυτά στα οποία ο Μισέλ αναφέρεται ως «πυρηνικές κεφαλές» είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα. Αυτά μπορούν να ταυτοποιηθούν και να κλωνοποιηθούν από ασθενείς που έχουν αναρρώσει και μπορούν να είναι απίστευτα ισχυρά στην ανάσχεση του ιού. Επιπλέον, μπορούν να παραχθούν μαζικά για τη θεραπεία πολλών ανθρώπων.
Εάν αποδώσει καρπούς το πρόγραμμα, για τι χρονικό πλαίσιο μιλάμε ώστε να καταστεί αυτή η θεραπεία ευρέως διαθέσιμη;
Ο εντοπισμός αυτών των αντισωμάτων είναι το πρώτο βήμα. Μετά θα πρέπει να δοκιμαστούν σε ανθρώπους, σε κλινικές δοκιμές πολλαπλών σταδίων, αντίστοιχες αυτών που απαιτούνται για εμβόλια. Σε πρώτη φάση θα πρέπει να παραχθούν σε επαρκή κλίμακα και αυτό από μόνο του θα απαιτήσει 5-6 μήνες. Οπότε συνολικά μιλάμε για ένα- ενάμιση χρόνο.
Για τι (πιθανά) επίπεδα αποτελεσματικότητας μιλάμε;
Ο ασθενής θα λαμβάνει ένα ή δύο αντισώματα που στοχεύουν τον ιό συγκεκριμένα, οπότε θα πρέπει να είναι μια πολύ αποτελεσματική θεραπεία. Θα μπορούσαν επίσης εν δυνάμει να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς προφύλαξης, για παράδειγμα σε εργαζομένους στην Υγεία.
Μπορεί η συγκεκριμένη μέθοδος να αξιοποιηθεί και εναντίον άλλων ιών; Εάν ναι, ποιοι θα ήταν οι επόμενοι στόχοι μετά τον κορονοιό;
Ναι, η μέθοδος αυτή δοκιμάζεται ήδη ενάντια σε άλλους ιούς, ειδικά τον HIV-1. Συγκεκριμένα για τον κορονοϊό το επόμενο βήμα θα είναι να βρεθούν αντισώματα που μπορούν να στοχεύουν πολλαπλούς κορονοϊούς. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να στοχεύσουμε πιθανά μελλοντικά ξεσπάσματα κορονοϊών. Είναι εντελώς ασαφές κατά πόσον θα μπορέσουμε να βρούμε τέτοια αντισώματα αυτή τη στιγμή. Αλλά διερευνούμε επιπλέον «δρόμους», με τεχνητά αντισώματα που θα μπορούσαν να στοχεύουν ένα μεγαλύτερο εύρος πρωτεϊνών «Spike» από κορονοϊούς.
Γενικότερα μιλώντας, πώς αξιολογείτε την πορεία της πανδημίας στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ και στον υπόλοιπο κόσμο; Τι θα πρέπει να περιμένουμε γενικότερα από πλευράς εμβολίου, «αναζωπύρωσης» του ιού κλπ;
Η Ελλάδα τα πήγε εκπληκτικά καλά. Πραγματικά εντυπωσιάζομαι από την αντίδραση της κυβέρνησης. Συνειδητοποίησαν τις δυνατότητες της χώρας και έλαβαν αυστηρά μέτρα για να περιορίσουν την εξάπλωση του ιού. Ήταν δύσκολο, μα η κυβέρνηση έκανε εκπληκτική δουλειά και άκουσε τους επιστήμονες.
Μπορώ να πω ακριβώς το αντίθετο για την αντίδραση των ΗΠΑ. Είναι αδιανόητο για μένα πώς μια χώρα με τους πόρους των ΗΠΑ ήταν τόσο ελλιπώς προετοιμασμένη. Τα έκαναν όλα λάθος- χωρίς τεστ, χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό για τα νοσοκομεία, αγνοώντας όλα τα σημάδια μέχρι που ήταν πολύ αργά, λαμβάνοντας μέτρα πολύ αργά. Θα μπορούσα να συνεχίσω για πολύ. Παρακολουθήσαμε έντρομοι τη Νέα Υόρκη να μην κάνει τίποτα απολύτως, ενώ ο ιός ήταν ήδη εδώ. Ανησυχούσαμε τόσο πολύ που οργανώσαμε μια ομάδα επιστημόνων και γράψαμε στον δήμαρχο, ζητώντας του να κλείσει τα σχολεία.
Τι θα ακολουθήσει; Δύσκολη ερώτηση. Όλα τα αποτελεσματικά μέτρα που έχει λάβει μια χώρα θα μπορούσαν να πάνε χαμένα μόλις επιτραπούν τα ταξίδια από άλλες χώρες, οι οποίες ίσως να μην έλεγξαν αυτήν την πανδημία το ίδιο καλά. Νομίζω πως είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα υπάρξει δεύτερο κύμα. Ελπίζω οι χώρες να είναι καλύτερα προετοιμασμένες να το αντιμετωπίσουν.
Πότε εκτιμάτε πως μπορούμε να περιμένουμε αξιόπιστα τεστ και εμβόλιο, σε γενικές γραμμές;
Τεστ υπάρχουν ήδη διαθέσιμα. Το τεστ PCR είναι αξιόπιστο και μπορεί να εντοπίζει ασυμπτωματικά κρούσματα. Το τεστ αυτό πρέπει να αρχίσει να χρησιμοποιείται σε μεγάλη κλίμακα έτσι ώστε πόλεις και χώρες να γνωρίζουν τι ποσοστό του πληθυσμού έχει μολυνθεί και να το απομονώνουν από το υπόλοιπο. Αλλά πρέπει να γίνεται σε εργαστήριο, με σωστές διαδικασίες, επειδή αλλιώς μπορεί να έχεις λανθασμένα θετικά αποτελέσματα.
Τα τεστ αντισωμάτων ανιχνεύουν εάν κάποιος είχε ήδη τη μόλυνση. Θα μπορούσαν να γίνονται γρηγορότερα από το PCR με δείγματα αίματος. Σκοπός μιας εκ των συνεργασιών μας είναι να επιβεβαιώνουμε τα γρήγορα και και στάνταρ τεστ αντισωμάτων για την ακρίβειά τους.
Όσον αφορά στα εμβόλια, δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή. Υπάρχουν υποψήφια εμβόλια. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει εάν κάποιο από αυτά θα είναι αποτελεσματικό ή να εγγυηθεί κάποια χρονική στιγμή που θα είναι διαθέσιμο. Η πιο αισιόδοξη πρόβλεψη είναι ένα έτος.