Η «έκπληξη» την οποία είχε «υποσχεθεί» στα μέσα της εβδομάδας ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αποκαλύφθηκε την Παρασκευή: Τα «καλά νέα» για την Τουρκία που είχε προαναγγείλει ήταν εν τέλει η ανακοίνωση του εντοπισμού ενός μεγάλου κοιτάσματος στη Μαύρη Θάλασσα- 320 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, όπως ισχυρίστηκε ο Τούρκος πρόεδρος, παρουσιάζοντας το 2023 (έτος κατά το οποίο συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από την ίδρυση της σύγχρονης Τουρκίας) ως το έτος- στόχο για έναρξη της διάθεσης και χρήσης του αερίου.
O Τούρκος πρόεδρος, κατά την προσφιλή του συνήθεια, είπε πολλά, όπως το ότι η Τουρκία φιλοδοξεί να εξελιχθεί σε καθαρό εξαγωγέα αερίου, ότι αναμένεται να βρεθεί περισσότερο αέριο, αλλά και ότι επιταχύνονται οι έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο- το πόσα και ποια από αυτά αληθεύουν ή είναι πραγματικά δυνατά, βεβαίως, είναι άλλη ιστορία.
«Επισφαλή τα νούμερα»: Η βιασύνη του Ερντογάν
Όπως υπογραμμίζει στη HuffPost Greece ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης, εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, πρόκειται για μια πρώτη ανακάλυψη, για να επιβεβαιωθούν τα αποτελέσματα της οποίας σε ένα σχετικά ακριβές επίπεδο, θα πρέπει να γίνει επιβεβαιωτική γεώτρηση. «Έχουμε το παράδειγμα του κοιτάσματος “Αφροδίτη”, όπου το αποτέλεσμα της επιβεβαιωτικής γεώτρησης ήταν περίπου το ήμισυ της αρχικής εκτίμησης. Άρα τα 320 δισ. κυβικά μέτρα που ανακοίνωσε ο Ερντογάν μπορεί να είναι και 160 ή 200. Είναι ακόμη εξαιρετικά επισφαλές αυτό το νούμερο» προσθέτει σχετικά- τονίζοντας παράλληλα πως, κανονικά τέτοιου είδους ανακοινώσεις τις κάνουν εταιρείες και όχι οι αρχηγοί κρατών: «Αυτό δείχνει τη βιασύνη του να κάνει μια ανακοίνωση για να μπορέσει να στηρίξει τη χειμαζόμενη λίρα και να αντιστρέψει το κλίμα που υπάρχει σε σχέση με την τουρκική οικονομία».
Η πραγματική σημασία του κοιτάσματος και ο στόχος για το 2023
Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο κ. Φίλης υπογραμμίζει πως εάν και εφόσον επιβεβαιωθεί το μέγεθος του κοιτάσματος, θα πρόκειται για το μεγαλύτερο κοίτασμα στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας- και είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Τουρκία το ότι η περιοχή εκεί είναι οριοθετημένη ως προς τις θαλάσσιες ζώνες της, και μάλιστα στο πλαίσιο μιας οριοθέτησης η οποία έχει λάβει υπόψιν της τις πρόνοιες της σύμβασης του Μοντέγκο Μπέι του 1982, την οποία ωστόσο η Άγκυρα εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει.
Υπό αυτή την έννοια- και λαμβάνοντας υπόψιν πως δεν θα υπάρξουν αντιπαραθέσεις, λόγω της οριοθέτησης- οι διαδικασίες μπορούν να είναι γρήγορες. «Βέβαια το 2023 που είναι έτος ορόσημο για τον Ερντογάν, για τα 100 χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας, πρέπει να πούμε ότι είναι δύσκολο, αν και όχι απίθανο, να έχουμε εμπορική εκμετάλλευση», σημειώνει ο κ. Φίλης. Παρόλα αυτά, όπως προσθέτει, ο λόγος που δεν είναι εντελώς αδύνατον είναι επειδή τα χρήματα που μπορεί να διαθέσει/ επενδύσει η Τουρκία για το συγκεκριμένο project δεν υπόκεινται σε έλεγχο: «Μιλάμε για ένα αυταρχικό καθεστώς, άρα μπορεί να δοθούν γρήγορα άδειες από πλευράς της Τουρκίας. Μπορεί να είναι με απευθείας ανάθεση και όχι διεθνείς διαγωνισμούς, προκειμένου να υπερβεί καθυστερήσεις. Και βέβαια για μια χώρα η οποία εισάγει το 95% της ενέργειας που καταναλώνει και πληρώνει πακτωλό χρημάτων για αυτό, το να διαθέσει 4 και 5 δισ. για αξιοποίηση του κοιτάσματος δεν πρόκειται να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα. Ανασταλτικός παράγοντας όμως μπορεί να είναι τα μεγάλα βάθη της Μαύρης Θάλασσας, και οι τιμές του πετρελαίου και κατ’επέκταση του φυσικού αερίου».
Ωστόσο, ακόμη και αν η επένδυση ως προς το κοίτασμα αυτό δεν είναι οικονομικά βιώσιμη, αυτό δεν σημαίνει πως η Τουρκία δεν θα προβεί σε κάτι τέτοιο: «Ο Ερντογάν δεν λειτουργεί ως εταιρεία, μα ως κράτος, και η αίσθηση της ενεργειακής αυτονομίας της Τουρκίας είναι ένα από τα μεγάλα του προσωπικά στοιχήματα- οπότε διόλου δεν αποκλείεται να προχωρήσει η επένδυση ακόμα και αν δεν είναι εμπορικά ελκυστική και έχει ζητήματα εμπορικής βιωσιμότητας. Επίσης, ακόμα και αν επιβεβαιωθεί το κοίτασμα, οι παραγωγικές του δυνατότητες θα καλύψουν μόλις επτά χρόνια από την εγχώρια κατανάλωση (50-52 δισ. κυβικά μέτρα αερίου σε ετήσια βάση). Η προσδοκία τους είναι ότι μπορεί κοντά σε αυτό το κοίτασμα να βρεθούν και άλλα, ενώ επίσης είναι η πρώτη φορά – και ο Ερντογάν θέλει να το πιστωθεί αυτό- που η Τουρκία βρίσκει ένα κοίτασμα τέτοιου μεγέθους».
Θα «ηρεμήσει» η Τουρκία ή θα της «ανοίξει η όρεξη»;
Δεδομένων των εντάσεων των τελευταίων μηνών με την Τουρκία, το ερώτημα που τίθεται στον απόηχο των ανακοινώσεων Ερντογάν είναι κατά πόσον αυτή η υποτιθέμενη «μεγάλη ανακάλυψη» που «αποκάλυψε» ο Τούρκος πρόεδρος μπορεί να κάνει την Τουρκία να «ηρεμήσει» και να παύσει τις επιθετικές ενέργειες στην ανατολική Μεσόγειο. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα, όπως δείχνουν τα πράγματα, είναι απλή: Ένα σαφές και ξεκάθαρο «όχι».
«Δεν είμαι αισιόδοξος για κάτι τέτοιο. Η Τουρκία είναι αλήθεια πως έχει ανάγκη από ενέργεια και επίσης έχει στόχο να καταστεί περιφερειακή δύναμη. Χρειάζεται να εξασφαλίσει μια, έστω μερική, αυτάρκεια σε ενέργεια. Άρα αν όντως έχει βρεθεί ένα σοβαρό και εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα, αυτό θα ενισχύσει τους στόχους της. Βέβαια αυτό που είπε για αξιοποίηση το 2023 είναι από απίθανο ως αδύνατον, ειδικά από τα βάθη που έχει αναφέρει. Δεν γνωρίζω κατά πόσον συμφέρει σε εταιρείες να επενδύσουν σε αυτά τα βάθη. Δεν περιμένω ότι θα σταματήσει τις πειρατικές ενέργειες στην ανατολική Μεσόγειο. Το είπε και ξεκάθαρα άλλωστε, πως θα επιταχύνουν» λέει στη HuffPost Greece o Iπποκράτης Δασκαλάκης, αντιστράτηγος ε.α. και διευθυντής μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ).
Σε αντίστοιχο πλαίσιο κινείται και η εκτίμηση του κ. Φίλη: «Όχι μόνο δεν πρόκειται να ανασταλεί η τουρκική δραστηριότητα στην ανατολική Μεσόγειο, μα αντιθέτως θα ανοίξει η όρεξη της Τουρκίας, δεδομένου ότι είναι η μόνη χώρα της περιοχής που έχει στην κατοχή της τρία πλωτά γεωτρύπανα και σεισμογραφικά σκάφη. Παρά το γεγονός ότι, όπως και στην περίπτωση της Μαύρης Θάλασσας, χρειάζεται τεχνογνωστα από το εξωτερικό, διαθέτει αυτή τη στιγμή την δυνατότητα χωρίς να εξαρτάται από τρίτους να κάνει έρευνες και γεωτρήσεις σε περιοχές που διατείνεται ότι έχει θαλάσσια δικαιοδοσία».
Κ. Φίλης: «Το κοίτασμα αυτό δεν είναι αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες της Τουρκίας- και δεν τίθεται καν θέμα συζήτησης για να αρχίσει να εξάγει, όπως είπε ο Ερντογάν- αυτό είναι ανέκδοτο για την αγορά ενέργειας με ένα κοίτασμα το οποίο καλύπτει για 7 χρόνια τις εγχώριες ανάγκες. Σε αυτή την περίπτωση θα χανόταν η ίδια η λογική της εξεύρεσής του, δηλαδή να καταστεί ενεργειακά αυτόνομη η Τουρκία. Αυτά τα λέει για εσωτερική κατανάλωση. Η όρεξη της Τουρκίας ανοίγει γιατί μετά από αυτή την ανακάλυψη θα επιδιώξει να ακολουθήσουν και άλλες ώστε σε κάποια χρόνια να είναι σε θέση να περιορίσει την απόλυτη εξάρτηση που έχει από τις εισαγωγές ενέργειας και ειδικότερα φυσικού αερίου. Μόνο αν το κοίτασμα κάλυπτε για 30 χρόνια τις εγχώριες ανάγκες της Τουρκίας μπορεί να έβαζε φρένο στην ανατολική Μεσόγειο. Επίσης, να έχουμε κατά νου πως ό,τι κάνει η Τουρκία στην ανατ μεσόγειο δεν το κάνει με κύριο γνώμονα την εξεύρεση υδρογονανθράκων για την ώρα. Ο γνώμονάς της τώρα είναι να μαρκάρει περιοχές, να αμφισβητήσει τη θαλάσσια δικαιοδοσία άλλων κρατών σε αυτές, και εν τέλει να δείξει ότι επειδή αυτή είναι επικυρίαρχη δύναμη στην περιοχή, απαιτείται η δική της συναίνεση, έγκριση και συμμετοχή σε ενεργιεακά projects για να τελεσφορήσουν. Αυτή ακριβώς την εικόνα θέλει να την εδραιώσει και στους περιφερειακούς δρώντες, μα και στους εκτός περιοχής δρώντες».
Το κοίτασμα ως πιθανό παράθυρο ελιγμών για τον Ερντογάν
Ο κ. Δασκαλάκης, από πλευράς του, παρουσιάζει και άλλη μια πιθανή αξιοποίηση του κοιτάσματος της Μαύρης Θάλασσας από πλευράς της Τουρκίας: Όπως εξηγεί, η ανακοίνωση της ανακάλυψής του δίνει στον Τούρκο πρόεδρο την ευκαιρία, αν το θελήσει, να δικαιολογήσει στο εσωτερικό και στο εξωτερικό μια προσωρινή παύση ενεργειών στην ανατολική Μεσόγειο, δίνοντας έτσι την ευκαιρία να υπάρξουν επαφές- ένα «πάτημα» για διάλογο. «Δεν μπορεί εύκολα να πει ότι σταματάει, αλλα μπορεί να επικαλεστεί πως πχ το επόμενο εξάμηνο θα δώσει βάρος στη Μαύρη Θάλασσα, δίνοντας την ευκαρία να προχωρήσουν διαπραγματεύσεις. Μπορεί να υπάρξει μια τέτοια τακτική κίνηση. Όμως με τίποτα δεν θα πάψει να ενδιαφέρεται για την ανατολική Μεσόγειο».
Ιπποκράτης Δασκαλάκης: «Η Τουρκία θέλει να είναι παρούσα στην ανατολική Μεσόγειο, ασχέτως αν υπάρχουν υδρογονάνθρακες εκεί. Θέλει να είναι παρούσα ως περιφερειακή δύναμη. Έχει ικανότητες για κάτι τέτοιο, αλλά τέτοιες ικανότητες έχουν και άλλοι στην περιοχή. Γενικότερα, νομίζω θα συνεχίσει να επιμένει- πιθανόν να έχει ένα παράθυρο να τραβηχτεί για λίγο προκειμένου να δει πώς θα αντιδράσουμε από πλευράς μας. Ωστόσο το πιο πιθανό θα είναι να συνεχίσει την ίδια τακτική στην ανατολική Μεσόγειο. Αν κάνει παύση θα είναι πολύ σύντομη, βλέποντας πώς θα κινηθεί και ο διεθνής περίγυρος και ποιες θα είναι οι ελληνικές αντιδράσεις».