Η ανακάλυψη ενός μυστηριώδους αντικειμένου στην έρημο της Γιούτα στις ΗΠΑ προκάλεσε αίσθηση σε όλο τον κόσμο: Προς το παρόν, η προέλευση και ο σκοπός του λαμπερού «μονολίθου» (που δεν είναι στην πραγματικότητα από πέτρα, μα από μέταλλο) παραμένουν ανεξήγητα, με πολλούς να υποθέτουν ότι πρόκειται για έργο κάποιου περίεργου καλλιτέχνη.
Σε κάθε περίπτωση, η φαντασία οργιάζει ανά τον πλανήτη, και πολλοί είναι αυτοί που θυμήθηκαν τον εξωγήινο μονόλιθο που «πρωταγωνιστούσε» στο κινηματογραφικό «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ το 1968- βασισμένο στη σειρά βιβλίων της «Οδύσσειας του Διαστήματος» του Άρθουρ Κλαρκ.
Οι «Πρωτογέννητοι»
Στην «Οδύσσεια του Διαστήματος» του Κλαρκ (και κατ’επέκταση στην ταινία του Κιούμπρικ και στην κινηματογραφική του συνέχεια, «2010: The Year We Make Contact», από τον Πίτερ Χάιαμς, βασισμένο επίσης σε βιβλίο του Κλαρκ, ο οποίος έγραψε συνολικά τέσσερα βιβλία και δύο διηγήματα πάνω στο σύμπαν που πρωτοπαρουσίασε με το «2001», κλείνοντας τη saga με το «3001: Η Τελική Οδύσσεια») οι μονόλιθοι είναι συσκευές ασύλληπτα προηγμένης τεχνολογίας, φτιαγμένες από τους «Πρωτογέννητους»- την πανάρχαια εξωγήινη φυλή που βρίσκεται αθέατη στο προσκήνιο. Στα βιβλία τρεις μονόλιθοι ανακαλύπτονται στο Ηλιακό Σύστημα, επηρεάζοντας την ιστορία της ανθρωπότητας- και ο πρώτος εμφανίζεται κυριολεκτικά στην αρχή της ιστορίας, καθώς ανακαλύπτεται από τους προγόνους του ανθρώπου στη σαβάνα της Αφρικής και με κάποιον άγνωστο τρόπο εκκινεί την εξέλιξή τους, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν εργαλεία και όπλα και οδηγώντας στον σύγχρονο άνθρωπο.
Στα έργα του ο Κλαρκ δεν περιγράφει ποτέ ιδιαίτερα λεπτομερώς τους «Πρωτογέννητους», ωστόσο η ύπαρξή τους είναι προφανής, καθώς επιβεβαιωμένα κάποια μη ανθρώπινη φυλή έχει φτιάξει τα τεχνουργήματα αυτά. Ανέπτυξαν δυνατότητες διαστρικών ταξιδιών εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια στο παρελθόν και πιθανώς να ήταν το πρώτο νοήμον είδος στο σύμπαν (ή τουλάχιστον το πρώτο που μπόρεσε να ταξιδέψει στα άστρα). Εξερευνώντας το σύμπαν διαπίστωσαν πως η ζωή ήταν κοινή- ωστόσο τα νοήμονα είδη όχι, και ως εκ τούτου αποφάσισαν να βοηθήσουν στην εξέλιξή τους.
Οι «Πρωτογέννητοι» (Firstborn) ήταν όντα διαφορετικά από τους ανθρώπους, ωστόσο στην αρχή ήταν και αυτοί θνητά πλάσματα από σάρκα και οστά. Τα φιλόδοξα σχέδιά τους ωστόσο απαιτούσαν πολύ χρόνο για να υλοποιηθούν, που ξεπερνούσε τη διάρκεια ζωής των ίδιων- και για αυτό δημιούργησαν εξελιγμένες μηχανές για να τα επιβλέπουν. Όταν συναντούσαν κόσμους και μορφές ζωής που φαίνονταν να μπορούν να εξελιχθούν σε κάτι παραπάνω, άφηναν πίσω τους τους μονολίθους τους, ως παρατηρητές και επίσης ως εργαλεία υλοποίησης των επιθυμιών τους. Η Γη ήταν ένας από αυτούς τους κόσμους, ενώ στο Ηλιακό Σύστημα το ενδιαφέρον τους τράβηξαν επίσης ο Δίας και η Ευρώπη- και άφησαν πίσω τους μονολίθους για να συμβάλουν στην ανάπτυξη της νοήμονος ζωής.
Εν τέλει οι «Πρωτογέννητοι» έμαθαν πώς να μεταφέρουν τη νοημοσύνη τους στις μηχανές- και στο τέλος μπόρεσαν να γίνουν άυλες μορφές ζωής, στην πράξη «Άρχοντες του Γαλαξία»: Όντα που παραπέμπουν σε θεούς, αθάνατα, ικανά να ταξιδεύουν σε τεράστιες ταχύτητες, που κατέχουν ασύλληπτη γνώση. Ωστόσο οι μονόλιθοι έμειναν πίσω.
Οι μονόλιθοι
Στα έργα του Κλαρκ οι τρεις «βασικοί» μονόλιθοι χαρακτηρίζονται ως «ΤMΑ»- Tycho Magnetic Anomaly, από τον κρατήρα Tycho (Τύχων) στη Σελήνη όπου ανιχνεύτηκε ο πρώτος (ΤΜΑ-1) από αμερικανικό δορυφόρο, ως μια μαγνητική ανωμαλία- και ανεσκάφη από αστροναύτες, καθώς ήταν σε βάθος 15 μέτρων κάτω από την επιφάνεια. Η χαρακτηριστική αναλογία των διαστάσεών του είναι 1:4:9 (και εικάζεται πως η αναλογία αυτή πάει πέρα από τις τρεις διαστάσεις). Όταν εκτέθηκε σε ηλιακό φως, έστειλε μια ισχυρή εκπομπή ραδιοκυμάτων (προς τον Ιαπετό, φεγγάρι του Κρόνου, στο βιβλίο, προς τον Δία στην ταινία). Ο δεύτερος, ΤΜΑ-2, βρέθηκε σε τροχιά γύρω από Δία, και είναι ο «πρωταγωνιστής» στο δεύτερο μισό του «2001» και στο «2010: Οδύσσεια 2» (και παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο «3001: Η Τελική Οδύσσεια», ωστόσο ας αποφύγουμε τα «spoilers»)- διατηρώντας τον συγκεκριμένο προσδιορισμό, παρά το ότι ήταν σε πολύ μεγάλη απόσταση από τον κρατήρα όπου βρέθηκε ο πρώτος. Ο ΤΜΑ-0 ανακαλύφθηκε στη Γη, στο Ολντουβάι, το 2513, και ήταν εκείνος που εκκίνησε την ανθρώπινη εξέλιξη.
Πέραν των τριών μονολίθων ΤΜΑ, υπάρχουν και άλλοι- και πολλοί έχουν συγκεκριμένους σκοπούς, ενώ έχουν και συγκεκριμένες χρονικές διάρκειες ζωής (πχ μια εργασία που αναλαμβάνεται είναι η μετατροπή του Δία σε άστρο, που λαμβάνει το όνομα Εωσφόρος). Μεταξύ αυτών είναι και ένας γιγαντιαίος στην Ευρώπη, το παγωμένο φεγγάρι του Δία, που ανακαλύπτεται το 2061. Ο συγκεκριμένος λαμβάνει το όνομα «Μεγάλο Τείχος», λόγω της οριζόντιας θέσης και των τεραστίων διαστάσεών του, και θεωρείται πως έχει σκοπό να επιβλέψει την ανάπτυξη της μορφής ζωής που ανακαλύπτεται στον παγωμένο αυτόν κόσμο. Αξίζει να σημειωθεί πως στις ταινίες οι μονόλιθοι παρουσιάζονται ως μαύροι, ωστόσο στα βιβλία κάποιοι από αυτούς περιγράφονται ως διαφανείς (αν και χάνουν κατά περιπτώσεις τη διαφάνειά τους). Τα μεγέθη τους ποικίλλουν, από μικρά αντικείμενα μήκους μέτρων όπως οι ΤΜΑ-0 και ΤΜΑ-1 μέχρι γιγαντιαία όπως το ΤΜΑ-2 και ο μονόλιθος της Ευρώπης. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για εξαιρετικά ανθεκτικά μηχανήματα, ικανά να επιβιώνουν για εκατομμύρια χρόνια και να αντέχουν στην ακτινοβολία και σε φυσικά πλήγματα με διάφορα μέσα και αντικείμενα. Επίσης, κάποιοι φαίνονται ικανοί να πολλαπλασιάζονται, δημιουργώντας αντίγραφά τους για να επιτύχουν τους σκοπούς τους...οι οποίοι μπορεί να είναι προς όφελος ή σε βάρος της ανθρωπότητας (αλλά, όπως είπαμε, καλύτερα να αποφύγουμε τα πολλά spoilers).