Στις 26 Ιουλίου είχαμε την επέτειο της μάχης των Δερβενακίων, το 1822. Ποια ήταν, όμως, τα περίφημα «Δερβενάκια»; Επρόκειτο για ένα στενό πέρασμα-διάβαση (ή, όπως λεγόταν τότε κλεισούρα ή δερβένι) που ήταν ενταγμένο σε ένα ευρύτερο οδικό δίκτυο/σύστημα, και αποτελούσε την κύρια οδό επικοινωνίας του Μοριά με την ηπειρωτική χώρα (Ρούμελη).
Το σύστημα αυτό είχε τρία δερβένια: Από τη Θήβα ο δρόμος κατέβαινε στα «Έξω Δερβένια», όπου σήμερα τα Δερβενοχώρια. Από εκεί έφτανε στα Μέγαρα. Στη συνέχεια, επειδή η παραλιακή διαδρομή της Κακιάς Σκάλας ήταν στενή και επικίνδυνη, οι ταξιδιώτες πηγαίνανε μέσα από τα Γεράνια όρη, όπου ήταν τα «Μεγάλα Δερβένια». Από εκεί ο δρόμος έβγαινε πάλι στην παραλία κοντά στο Καλαμάκι και συνέχιζε ως την Ακροκόρινθο. Από εκεί κατέβαινε προς Άργος, περνώντας από τα «Μικρά Δερβένια», τα γνωστά «Δερβενάκια». Από το Άργος και τους Μύλους, ο δρόμος έστριβε προς τον Αχλαδόκαμπο και έφτανε στην Τριπολιτσά, πρωτεύουσα και κέντρο του Μοριά. (Από την Ακροκόρινθο ξεκίναγε και άλλος δρόμος, ανατολικότερος, που πέρναγε από το Αγιονόρι προς Ναύπλιο.)
Κατά μήκος όλης αυτής της διαδρομής υπήρχαν χάνια, σταθμοί ξεκούρασης για τους ταξιδιώτες και τους πραγματευτές. Γνωστό ήταν το χάνι στην είσοδο των Μεγάλων Δερβενίων, όπου σήμερα ο οικισμός «Χάνι Δερβένι», ή το χάνι της Κουρτέσας, πριν τα Δερβενάκια, όπου και η μάχη του 1822. Γνωστά και τα χάνια του Αχλαδόκαμπου, που χρησιμοποιούσε ως βάση ανεφοδιασμού και στρατηγείο ο Κολοκοτρώνης. Η στρατηγική σημασία των δερβενίων αυτών, επέβαλε την υπαγωγή ολόκληρης της περιοχής από τα Έξω Δερβένια ως τον Ισθμό στο πασαλίκι του Μοριά, παρ’ ότι γεωγραφικά ανήκαν στη Ρούμελη. Αυτό συνέβη για να υπάρχει ενιαία διοίκηση στο σύνολο των τριών δερβενίων.
Τη φύλαξη του οδικού αυτού συστήματος αναλάμβαναν οι ξακουστοί Δερβενοχωρίτες (Έξω και Μεγάλα Δερβένια), που ζούσαν στα ορεινά χωριά νοτίως της Θήβας (Κούντουρα, Βίλια, Περαχώρα, Μπίσια, Μάζι, Μέγαρα, Εξαμίλια). Με την έναρξη του Αγώνα οι Δερβενοχωρίτες συμμετείχαν στον ξεσηκωμό, μετά από πανηγυρική συνέλευση στην έδρα της δημογεροντίας τους, στην Περαχώρα (χωριό πάνω από το Λουτράκι, όπου έγινε και μία αποτυχημένη απόβαση, στην προσπάθεια του Δράμαλη να σπάσει τον αποκλεισμό του Κολοκοτρώνη).
Στον χάρτη που παραθέτουμε (τμήμα του ευρύτερου «χάρτη της Ελληνικής Επανάστασης») φαίνεται η διαδρομή και σημειώνονται τα τρία αυτά περάσματα.
Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου, ότι η μάχη των Δερβενακίων δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό, μία μεμονωμένη μάχη, που έδωσε και κέρδισε ο Κολοκοτρώνης. Επρόκειτο για ένα συνολικό σχέδιο διάλυσης της στρατιάς του Δράμαλη, που κράτησε μήνες ολόκληρους μετά τα Δερβενάκια. Ο γέρος του Μοριά είχε γνώση της περιοχής, των διαδρομών και των περασμάτων της, και είχε και το κύρος και την ικανότητα που απαιτείτο για να συγκροτήσει, να οργανώσει και να συγκρατήσει τα άτακτα στρατεύματά του για μεγάλα χρονικά διαστήματα (μην ξεχνάμε ότι οι αγωνιστές ήταν στην πλειοψηφία τους αγρότες, που είχαν σπίτια και οικογένειες να φροντίσουν). Έτσι, ο Κολοκοτρώνης επέβαλλε, πρώτα την τακτική της καμένης γης (που υποχρέωσε τον Δράμαλη να γυρίσει στην Κόρινθο) και στη συνέχεια έναν πολύμηνο αποκλεισμό, με αλλεπάλληλες μάχες και συγκρούσεις, που αποδεκάτισε τα υπολείμματα της στρατιάς του Δράμαλη, όσα είχαν επιζήσει της μάχης στα Δερβενάκια.
Αυτά ήταν τα πολύτιμα ηγετικά στοιχεία που είχαν οι μεγάλοι οπλαρχηγοί του Αγώνα, τα οποία έκαναν δυνατούς τους μεγάλους στρατιωτικούς θριάμβους, και τα οποία δεν κατανοούσαν ο Μαυροκορδάτος και οι άλλοι Κοτζαμπάσηδες, που ήθελαν να παραμερίσουν τους οπλαρχηγούς για χάρη των καλύτερα ελεγχόμενων απ’ αυτούς Φιλελλήνων και αξιωματικών του τακτικού στρατού.