Καθώς ο πόλεμος μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζεται αμείωτος, η Ευρωπαϊκή Ένωση υφίσταται τις συνεχείς επιπτώσεις από τη δραματική αύξηση των τιμών της ενέργειας. Όσο δεν φαίνεται κάποια διέξοδος στο θέμα του πολέμου, τόσο διευρύνονται και οι ανησυχίες για τα προβλήματα που δημιουργούνται στην ΕΕ από τη διατήρηση των ενεργειακών τιμών σε τόσο ψηλά επίπεδα.
Το ερώτημα που εύλογα διατυπώνεται σε όλη την Ευρώπη λοιπόν είναι ένα: Είναι σωστός ο τρόπος που διαχειρίζεται την κρίση η ΕΕ και τι θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά;
Για να απαντήσουμε στον παραπάνω προβληματισμό θα πρέπει να ξεκινήσουμε από μία βασική διαπίστωση: Τα δεδομένα στην ενέργεια είναι περίπλοκα και δεν υπάρχουν εύκολες, γρήγορες και εύπεπτες λύσεις. Όταν ακούμε κάποιους να προτείνουν μία εύκολη και γρήγορη λύση σε ένα τόσο περίπλοκο πρόβλημα, οφείλουμε να σκεφτούμε ότι είτε ψεύδονται ή ότι δεν γνωρίζουν καθόλου το αντικείμενο.
Με δεδομένη την παραπάνω διαπίστωση λοιπόν, μπορούμε να προσεγγίσουμε το πρόβλημα ξεκινώντας με μια παράθεση των δεδομένων που έχουμε αυτή τη στιγμή:
1. Η ενεργειακή ασφάλεια περιέχει τρία βασικά συστατικά:
(α) την εξασφάλιση αρκετής ενέργειας για να λειτουργήσει η κοινωνία και η οικονομία
(β) την εξασφάλιση πως αυτή η ενέργεια θα ρέει χωρίς διακοπές και
(γ) το ότι αυτή η ενέργεια θα έρχεται σε τιμές που θα αντέχουμε να πληρώσουμε.
2. Στην ΕΕ αυτή τη στιγμή, και σε όλη τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής, δεν έχουμε πρόβλημα με τα σημεία (α) και (β). Το μόνο άμεσο πρόβλημα μας είναι το (γ), το ύψος δηλαδή των τιμών της ενέργειας το οποίο και δεν μπορούμε να αντέξουμε για πολύ ακόμα.
Τι κάνει λάθος η Ε.Ε.
Το βασικό λάθος που κάνει αυτή τη στιγμή η ΕΕ είναι ότι ενώ το άμεσο πρόβλημα μας είναι οι υψηλές τιμές, εμείς στην ΕΕ ανακοινώνουμε μέτρα που στοχεύουν να αντιμετωπίσουν τα άλλα δύο ζητήματα (της εξασφάλισης επαρκών ποσοτήτων ενέργειας και της αδιάκοπης ροής τους) ενώ αυτή τη στιγμή δεν αντιμετωπίζουμε κάποιο άμεσο πρόβλημα με αυτά.
Είναι δεδομένο πως η ΕΕ οφείλει να προετοιμαστεί και για το πως θα αντιμετωπίσει στο μέλλον και αυτά τα δύο ζητήματα, αλλά αυτό δεν αποτελεί την άμεση και επείγουσα προτεραιότητα μας αυτή τη στιγμή.
Θα πρέπει να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο, πως ένα κρίσιμο στοιχείο που επηρεάζει αυτή τη στιγμή τις δράσεις της ΕΕ σε σχέση με τη Ρωσική εισβολή είναι η πίεση προς τις ευρωπαϊκές ηγεσίες να σταματήσει η ΕΕ να χρηματοδοτεί μέσω της ενέργειας τη δυνατότητα του Πούτιν να κάνει πόλεμο. Όντως, αυτό είναι ένα κρίσιμο στοιχείο καθώς κανένας δημοκρατικός πολίτης δεν μπορεί να δεχθεί πως τα χρήματα του καταλήγουν στα ταμεία ενός σκληρού απολυταρχικού καθεστώτος το οποίο καταργώντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και ανθρωπιάς, εισβάλει σε μια άλλη χώρα.
Η ΕΕ λοιπόν βεβαίως και οφείλει να κόψει αυτά τα έσοδα του ρωσικού καθεστώτος και αν δεν μπορεί να το κάνει πλήρως, τουλάχιστον να φροντίσει να τα μειώσει δραστικά.
Το να κοπούν εντελώς αυτή τη στιγμή τα έσοδα της Ρωσίας από πωλήσεις ενέργειας είναι, για μια σειρά από τεχνικούς λόγους των οποίων η ανάλυση δεν είναι επί του παρόντος, πρακτικά αδύνατο. Αυτό που μπορούμε όμως να κάνουμε, είναι τουλάχιστον να μειώσουμε δραστικά αυτά τα έσοδα.
Εδώ λοιπόν, φτάνουμε στο βασικό λάθος της τακτικής που ακολουθεί η ΕΕ. Για να μειωθούν τα έσοδα του καθεστώτος Πούτιν, δεν αρκεί να μειώσουμε τις ποσότητες που εισάγουμε από Ρωσία αν αυτό οδηγεί σε αύξηση των τιμών μεγαλύτερη από την μείωση των ποσοτήτων που εισάγουμε!
Ακόμα και αν μπορέσει η ΕΕ να μειώσει μέσα στο 2022 κατά 50% τις ποσότητες ενέργειας που εισάγει από τη Ρωσία, εφόσον οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν τετραπλασιαστεί και οι τιμές του πετρελαίου έχουν διπλασιαστεί σε σχέση με πέρσι, το τελικό αποτέλεσμα για το καθεστώς Πούτιν παραμένει θετικό. Τα έσοδα της Ρωσίας από πωλήσεις ενέργειας ήταν 140 δισ. δολάρια το 2020, ενώ με την άνοδο των τιμών το 2021 αυτά έφτασαν τα 240 δισ. (όσα ήταν και το 2019 πριν την πανδημία). Για το 2022 και αν συνεχίσουν οι σημερινές τιμές, αυτά τα έσοδα προβλέπεται να φτάσουν στα 320 δισ δολάρια.
Η λύση λοιπόν δεν βρίσκεται στη μείωση των ποσοτήτων αλλά στη μείωση των τιμών.
Όσο όμως η ΕΕ διακηρύσσει πως σκοπεύει να μειώσει τις ποσότητες που εισάγει από τη Ρωσία, οι τιμές θα παραμένουν ψηλά, αφού δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη να βρεθούν από την παγκόσμια αγορά επαρκείς ποσότητες ενέργεια για να αντικαταστήσουν τις ρωσικές ποσότητες. Το μόνο που θα μπορούσε να γίνει θα ήταν μια ανακατανομή, όπου αντί για αλλά μέρη του κόσμου, η ενέργεια θα κατευθυνόταν στην ΕΕ. Αυτό όμως δεν αλλάξει ότι και ο υπόλοιπος κόσμος θα συνεχίσει να ζητά την ενέργεια που χρειάζεται για να λειτουργήσει, οπότε η ζήτηση θα κρατάει τις τιμές ψηλά.
Δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε στην ΕΕ πως ο υπόλοιπος κόσμος θα χρειαστεί λιγότερη ενέργεια, ή ότι η Κίνα θα πέσει σε ύφεση, ώστε οι μειωμένη ζήτηση από τον υπόλοιπο κόσμο να αφήσει περίσσια ενέργεια για την ΕΕ.
Δεν είναι επίσης δυνατό να περιμένουμε πως άμεσα, ή έστω μέσα σε 1-2 χρόνια, θα αυξηθεί ως δια μαγείας η παγκόσμια άντληση φυσικού αερίου και πετρελαίου ή θα δημιουργηθούν στο άψε-σβήσε ικανές ποσότητες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας ώστε να καλύψουν τη διαφορά.
Εφόσον όμως ισχύουν τα παραπάνω, τότε όσο διατυμπανίζουμε στην ΕΕ πως θα κόψουμε τις εισαγωγές από Ρωσία, οι τιμές θα παραμένουν σε πολύ ψηλά επίπεδα.
Τι πρέπει να κάνει η Ε.Ε.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να κάνει δυο πράγματα. Μπορεί να μην ακούγονται ως εύπεπτες λύσεις αλλά είναι οι μόνες που έχουν έστω την πιθανότητα να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα:
1. Οφείλουμε ως ΕΕ να δηλώσουμε, ξεκάθαρα και με ομοιογένεια, ότι δεν σκοπεύουμε να προχωρήσουμε σε εμπάργκο των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Πολύ περισσότερο μάλιστα, αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει και σημείο διαπραγμάτευσης στην πίεση προς τη Ρωσία για να σταματήσει την εισβολή.
2. Οφείλουμε ως Ε.Ε. να εργαστούμε για την άμεση λήξη των πολεμικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία. Ο πόλεμος είναι μια ανεξέλεγκτη κατάσταση. Όσο αυτός συνεχίζεται, ενέχει τον κίνδυνο η κατάσταση θα ξεφύγει από κάθε έλεγχο και τα πράγματα να χειροτερεύσουν ραγδαία.
Για τα παραπάνω δύο σημεία, πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής:
Δεν θα πρέπει να μας ενδιαφέρει το φαίνεσθαι αλλά η ουσία. Το μέλημα των ευρωπαίων πολιτικών δεν μπορεί να είναι αν φαίνονται ως υποχωρητικοί στο καθεστώς Πούτιν, αλλά το αν μπορούν να το πλήξουν με ουσιαστικό τρόπο, προστατεύοντας παράλληλα τους ευρωπαίους πολίτες. Η τακτική που ακολουθείται μέχρι στιγμής φέρνει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, αφού καταλήγουμε να κάνουμε το καθεστώς Πούτιν πιο πλούσιο και να πλήττουμε τους ευρωπαίους πολίτες.
***
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι σύμβουλος ενεργειακής στρατηγικής, Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum, και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ για θέματα του ενεργειακού τομέα.