Τα στρατεύματα δεν έχουν ακόμα επιστρέψει στην βάση τους, αλλά ο πολεμικός συναγερμός στα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας έχει περάσει. Για την ακρίβεια, ποτέ δεν τέθηκε θέμα πολέμου, αλλά ο συνάγερμος, όσο κράτησε, ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικός.
Για την Δύση, υπογράμμισε τους κινδύνους μίας απ ευθείας σύγκρουσης μεγάλης κλίμακας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Για την Ρωσία, για την οποία η σύγκρουση του Ντονμπάς είναι Ουκρανικός εμφύλιος, άνοιξε την προοπτική ενός πραγματικού πολέμου εναντίον μίας πραγματικής, γειτονικής χώρας.
Και για την Ουκρανία, ένας τέτοιος πόλεμος θα μπορούσε να είναι υπαρξιακός.
Καθώς η απειλή του πολέμου υποχωρεί, είναι πολύ σημαντικό να μην πάει χαμένη αυτή η επικίνδυνη εμπειρία, από την οποία μπορούν να βγούν χρήσιμα συμπεράσματα. Για να γίνει αυτό, πρέπει να κατανοήσουμε τα κίνητρα της συμπεριφοράς των εμπλεκομένων, να εξηγήσουμε τις κινήσεις που έκαναν και να εκτιμήσουμε τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της αντιπαράθεσης.
Κίνητρα
Επτά χρόνια μετά την Επανάσταση της Αξιοπρέπειας (Maidan revolution), η Ουκρανία παραμένει μία χώρα με σημαντικές δυσκολίες. Οικονομιά, το ΑΕΠ είναι ακόμα 20% κάτω από την περίοδο πριν την επανάσταση. Πολιτικά, δεν έχει ακόμα πετύχει σταθερή ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων της. Ιδεολογικά και πολιτιστικά, παραμένει διχασμένη.
Η Ουκρανία είναι πλέον με την Δύση, αλλά οι προοπτικές να γίνει δεκτή στο ΝΑΤΟ, πόσο μάλλον στην Ευρωπαϊκή Ενωση, είναι πολύ απόμακρες - ουσιαστικά ανύπαρκτες για το μέλλον.
Από το 2019, όταν εξελέγη πρόεδρος, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και το κόμμα του έχουν χάσει μεγάλο μέρος της κάποτε απίστευτης δημοτικότητάς τους. Ο ”Υπηρέτης του Λαού”, το κόμματου, βρίσκεται υπό ασφυκτική πίεση από την Ρωσσόφωνη αντιπολίτευση που εδρεύει στα ανατολικά της χώρας, αλλά και τους εθνικιστές στην δυτική Ουκρανία.
Επτά χρόνια μετά την έναρξη της αντιπαράθεσής της με τις ΗΠΑ, η Ρωσία προετοιμάζεται για ακόμα μεγαλύτερη πίεση από την Ουάσιγκτον. Για τον Αμερικανό πρόεδρο, Τζο Μπάιντεν, η Ρωσία είναι χαμηλότερη προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής απ′ ότι ήταν για όλες τις αμερικανικές κυβερνήσεις από την εποχή του Φ. Ρ. Ρούζβελτ. Ο Μπάιντεν μιλάει σκληρά, επιβάλλει κυρώσεις και τα βάζει με Ρωσικά συμφέροντα όπως ο αγωγός Nord Stream.
Οι σχέσεις της Ρωσίας με την Ευρώπη είναι στο χειρότερο σημείο από την εποχή του Γκορμπατσόφ. Η ειδική σχέση με την Γερμανία δεν υπάρχει πια. Ο διάλογος με την Γαλλία, πάντα επιφανειακός, έχει σταματήσει. Την ίδια στιγμή, ο συντονισμός μεταξύ της Αμερικανικής και της Ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στην Ρωσία, έχει αυξηθεί σημαντικά υπό τον Μπάιντεν.
Οι αυτοανακηρυχθείσες λαϊκές Δημοκρατίες στο Ντονμπάς, βρίσκονται στον αέρα όλα αυτά τα χρόνια. Απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την Ουκρανία και πλησιάζουν όλο και πιο στενά την Ρωσία. Το νόμισμά τους είναι το ρούβλι. Τα Ρώσικα είναι η μόνη επίσημη γλώσσα και πάνω από το 10% του πληθυσμού των 3,6 εκατ. έχουν ήδη αποκτήσει Ρωσική υπηκοότητα. Παρ′ όλα αυτά, το μέλλον τους είναι αβέβαιο. Η Μόσχα παραμένει δεσμευμένη στην ειρηνευτική διαδικασία του Μινσκ κι επειδή δεν θέλει να κόψει τους εναπομείναντες δεσμούς της με την Ευρώπη, δεν θα αναγνωρίσει επίσημα τις δημοκρατίες και δεν θα τους επιτρέψει να προσχωρήσουν στην Ρωσία.
Συμπεριφορά
Ο πρώτος που κινήθηκε ήταν ο Ζελένσκι. Πέτυχε ένα σοβαρό πλήγμα εναντίον της Ρωσσόφωνης αντιπολίτευσης, κλείνοντας τους τηλεοπτικούς σταθμούς της και κατηγορώντας τους ηγέτες της για προδοσία. Αναβάθμισε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και Αμυνας στην κορυφαία θέση της Ουκρανικής κυβέρνησης και πολύ πρόσφατα, έδειξε την πρόθεσή του να σταθεί απέναντι στην Ρωσία.
Τον Φεβρουάριο, ο Ζελένσκι διέταξε την αποστολή στρατού και βαρέως οπλισμού στην ζώνη σύγκρουσης στο Ντονμπάς. Δεν έφτασε στο σημείο που είχε φτάσει ο Ποροσένκο το 2018, ο οποίος ανέπτυξε μικρά Ουκρανικά σκάφη στα ελεγχόμενα από την Ρωσία νερά κοντά στον Πορθμό Κερτ, αλλά κατάφερε να τραβήξει την προσοχή της Μόσχας.
Ακόμα κι αν δεν έχει σοβαρές ελπίδες να κερδίσει έναν πόλεμο στο Ντονμπάς, η Ουκρανία μπορεί να προκαλέσει την αντίδραση της Ρωσίας. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία σπασμωδική αντίδραση των Δυτικών υποστηρικτών της Ουκρανίας και να περιπλέξει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις της Μόσχας, ειδικά με την Ευρώπη. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, η μοίρα του αγωγού Nord Stream II θα επηρεάσει άμεσα τα συμφέροντα της Ουκρανίας. Το να φανεί ως θύμα της Ρωσικής επιθετικότητας και να παρουσιαστεί ως εμπροσθοφυλακή εναντίον της περαιτέρω επέκτασης της Ρωσίας προς την Ευρώπη, είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα της εξωτερικής πολιτικής του Κιέβου.
Παρ΄όλο που οι κινήσεις του Κιέβου δεν ήταν προετοιμασία στρατιωτικής πέμβασης, το Κρεμλίνο αποφάσισε να τις εκμεταλλευτεί. Δεδομένη της κατάστασης των σχέσεων της Ρωσίας με τις ΗΠΑ, η Μόσχα πίστευε ότι δεν είχε τίποτα να χάσει και να κερδίσει αρκετά, αντιδρώντας έντονα και σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η Ρωσία αποφάσισε όχι τόσο να τεστάρει τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά να τον προειδοποιήσει εγκαίρως για τους κινδύνους της ανάμειξής του στην υπόθεση της Ουκρανίας.
Ο Ρωσικός στρατός συγκέντρωσε άνδρες κατά μήκος του συνόλου των συνόρων με την Ουκρανία, από τον βορά μέχρι την ανατολή και τον νότο. Το έκανε φανερά και εξασφάλισε το ότι οι Δυτικοί παρατηρητές θα ανέλυαν τις κινήσεις και θα κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι δεν πρόκειται απαραίτητα για ασκήσεις. Με αυτή την κίνηση, η Μόσχα προσπάθησε να πετύχει διάφορους στόχους:
Να εκφοβίσει τους Ουκρανούς ηγέτες, τους οποίους το Κρεμλίνο θεωρεί άπειρους και ανεύθυνους.
Να στείλει ένα μήνυμα στις ΗΠΑ, καλώντας την Ουάσιγκτον να προσέχει καλύτερα τους προστατευόμενούς της, εκτός αν θέλει να την μπλέξουν.
Να πείσει τους Γερμανούς και τους Γάλλους ότι το να υποστηρίζουν οτιδήποτε λέει η Ουκρανία, έχει κόστος για την Ευρώπη.
Να διαβεβαίωσει τον λαό του Ντονμπάς ότι η Ρωσία δεν θα τους εγκαταλείψει στο έλεος του Ουκρανικού στρατού, σε περίπτωση επίθεσης.
Αφού έδειξαν τις προθέσεις τους με τις επί τόπου κινήσεις τους, οι Ρώσοι ήταν ανοιχτοί για συζήτηση με τους Γερμανούς και τους Γάλλους ηγέτες και τον επικεφαλής του στρατού των ΗΠΑ. Σε αυτές τις συνομιλίες, απέρριψαν την Ευρωπαϊκή κριτική για τις στρατιωτικές κινήσεις στο έδαφός τους και συζήτησαν λεπτομερώς μόνο με τον Αρχηγό των ΑμερικανικώνΕνόπλων Δυνάμεων, απλώς για να τον βοηθήσουν να αποφύγει μία επικίνδυνη, λάθος εκτίμηση της κατάστασης.
Αποτελέσματα
Φαίνεται ότι βραχυπρόθεσμα, ο πρόεδρος Ζελένσκι πέτυχε αυτό που ήθελε. Προβάλλοντας τα πατριωτικά του εύσημα, ενίσχυσε την θέση του. Σε ο,τι αφορά την εξωτερική πολιτική, ήταν κατά την διάρκεια της κρίσης στα σύνορα που δέχθηκε για πρώτη φορά τηλεφώνημα από τον πρόεδρο Μπάιντεν. Τόσο το ΝΑΤΟ ως θεσμός, όσο και διάφοροι σύμμαχοι των ΗΠΑ εξέφρασαν την υποστήριξή τους στην Ουκρανία. Η Βρετανία, στον νέο ρόλο της εκτός Ε.Ε. οργάνωση μία συνάντηση των στενότερων φίλων της Ουκρανίας: ΗΠΑ, Καναδάς, Πολωνία και Λιθουανία. Στο πλαίσιο όλων αυτών, ο Ζελένσκι επανέλαβε την επιθυμία του Κιέβου να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς ότι η Ρωσία κέρδισε οτιδήποτε. Η Μόσχα σίγουρα απέδειξε στην πράξη την προειδοποίησή της για επίδειξη ισχύως. Παρ′ όλα αυτά, δεν είναι ξεκάθαρο αν η Ρωσική επίδειξη θα οδηγήσει τις ΗΠΑ σε στενότερη παρακολούθηση της Ουκρανίας. Οσο για τους Γερμανούς και τους Γάλλους, οι οποίο φυσικά και ανησυχούν πολύ περισσότερο για έναν πόλεμο στην γειτονιά τους, έχουν πολλή μικρή επιρροή στο Κίεβο. Οι δε Ρωσικές εκκλήσεις προς την Ε.Ε. να είναι πιο κριτική απέναντι στις πολιτικές της Ουκρανίας, είναι μάλλον απίθανο να εισακουστούν.
Ισως το σημαντικότερο για την Ρωσική ηγεσία σε αυτό το επεισόδιο, ήταν να εμποδίσει την ανάγκη ενός πραγματικού πολέμου με την Ουκρανία στο μέλλον. Ο Πούτιν είναι μάλλον απίθανο να αστειευόταν όταν είπε ότι μία μεγάλη επίθεση εναντίον των δημοκρατιών του Ντονμπάς θα προκαλούσε μαζική Ρωσική αντίδραση, με καταστροφικές συνέπειες για την Ουκρανία. Σε αντίθεση με τον πόλεμο του 2008 εναντίον της Γεωργίας, κατά τον οποίον οι Ρωσικοί στόχοι περιορίζονται στην αποκατάσταση των εδαφών της Νότιας Οσσετίας και την προσωρινή κατάληψη εδάφους της Γεωργίας, φαίνεται ότι ένας πόλεμος με την Ουκρανία θα ήταν πολύ σοβαρότερος.
Ενας τέτοιος πόλεμος θα είχε σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην ίδια την Ρωσία, όσο και στην διεθνή θέση της. Οι απειλητικές κινήσεις στα Ουκρανικά σύνορα τώρα, μπορούν να αποτρέψουν την ανάγκη χειρότερων κινήσεων αργότερα. Με την ίδια λογική, η αδράνεια τώρα, προκαλεί αβεβαιότητα και προσκαλεί μπελάδες. Η δε αδράνεια όταν έρθουν οι μπελάδες, θα είναι αυτοκτονική για το Κρεμλίνο. Παρ′ όλο που η Ρωσία δεν πάει γυρεύοντας για επιπλέον Αμερικανικές κυρώσεις, είναι έτοιμη να τις αποδεχθεί ως τίμημα για την επίδειξη ισχύος της.
Απόσπασμα ανάλυσης του Dmitri Trenin, στο carnegie.ru.