Η εκτελεστική επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ενωσης πρότεινε τη σταδιακή κατάργηση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου εντός έξι μηνών.
Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο σκληρό μέτρο στο πλαίσιο της προσπάθειας που κάνει η Ευρώπη προκειμένου να σταματήσει να πληρώνει τη Ρωσία με 850 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα για ενέργεια και να πλήξει κατά αυτόν τον τρόπο τα οικονομικά του Κρεμλίνου ως τιμωρία για την εισβολή στην Ουκρανία.
Αλλά η αποκοπή μιας εξάρτησης δεκαετιών από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο δεν είναι απλή υπόθεση για το μπλοκ των 27 εθνών. Εξάλλου, η Ουγγαρία η Σλοβακία, η Τσεχία, η Βουλγαρία και άλλες χώρες που βασίζονται τόσο πολύ στο ρωσικό πετρέλαιο, δεν συμφωνούν με το προωθούμενο μποϊκοτάζ.
Τι σημαίνουν, όμως, στην πράξη οι κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο για τους ανθρώπους στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο;
Πόσα πληρώνει η Ευρώπη στη Ρωσία για ενέργεια
Το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο συνεχίζουν να ρέουν ακόμη και όταν οι κυβερνήσεις καταγγέλλουν τον πόλεμο. Η ΕΕ στέλνει 450 εκατομμύρια δολάρια ημερησίως στη Ρωσία για πετρέλαιο και 400 εκατομμύρια δολάρια ημερησίως για φυσικό αέριο, σύμφωνα με υπολογισμούς αναλυτών της δεξαμενής σκέψης Bruegel στις Βρυξέλλες.
Αυτό σημαίνει ότι τα ενεργειακά έσοδα ενισχύουν τον προϋπολογισμό του Κρεμλίνου, αυξάνοντας τα αποθέματα ξένου συναλλάγματος που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη Ρωσία να στηρίξει το ρούβλι και εν μέρει να αντισταθμίσει τις δυτικές κυρώσεις, οι οποίες έχουν παγώσει μεγάλο μέρος των ρωσικών συναλλαγματικών αποθεμάτων εκτός Ρωσίας.
Πόσο ρωσικό πετρέλαιο φτάνει στην Ευρώπη
Η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικού αργού, λαμβάνοντας 138 εκατομμύρια τόνους το 2020 από τις συνολικές εξαγωγές 260 εκατομμυρίων τόνων της Ρωσίας - το 53%, σύμφωνα με τη Στατιστική Επιθεώρηση της ΒΡ για την Παγκόσμια Ενέργεια. Η Ευρώπη, η οποία εισάγει σχεδόν όλο το αργό της, προμηθεύεται το ένα τέταρτο των αναγκών της από τη Ρωσία.
Το πετρέλαιο διυλίζεται σε καύσιμο για θέρμανση και οδήγηση καθώς και ως πρώτη ύλη για τη βιομηχανία.
Γιατί η Ε.Ε εστιάζει στο πετρέλαιο αντί για το φυσικό αέριο
Είναι πιο δύσκολο να βρεθούν εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου, επειδή έρχεται κυρίως μέσω αγωγών. Θα ήταν ευκολότερο να βρεθούν άλλες πηγές για το πετρέλαιο, το οποίο μεταφέρεται κυρίως με δεξαμενόπλοια και διακινείται παγκοσμίως.
Επομένως, ένα μποϊκοτάζ φυσικού αερίου είναι εκτός συζήτησης προς το παρόν. Οι μεγαλύτεροι χρήστες του αερίου, όπως η Γερμανία, λένε ότι μια άμεση διακοπή θα μπορούσε να κοστίσει θέσεις εργασίας, με τις βιομηχανικές ενώσεις να προειδοποιούν για ενδεχόμενη παύση λειτουργίας σε επιχειρήσεις γυαλιού και μετάλλων.
Η διακοπή τόσο του φυσικού αερίου όσο και του πετρελαίου πιθανότατα θα προκαλέσει ύφεση στην Ευρώπη, λένε οι οικονομολόγοι.
Τι μπορεί να συμβεί όταν σταματήσουν οι προμήθειες πετρελαίου από τη Ρωσία.
Η Ευρώπη εισήγαγε 3,8 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα από τη Ρωσία πριν από τον πόλεμο. Θεωρητικά, οι ευρωπαίοι πελάτες θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν αυτά τα βαρέλια από προμηθευτές στη Μέση Ανατολή, των οποίων οι εξαγωγές τώρα πηγαίνουν κυρίως στην Ασία, καθώς και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Λατινική Αμερική και την Αφρική. Εν τω μεταξύ, το φθηνότερο ρωσικό πετρέλαιο θα μπορούσε να αντικαταστήσει τις αποστολές της Μέσης Ανατολής στην Ασία.
Αλλά θα χρειαζόταν χρόνος για να γίνει αυτή η προσαρμογή. Νέες προμήθειες θα έπρεπε να βρεθούν από αλλού. Αρκετά μεγάλα διυλιστήρια στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη βασίζονται στο πετρέλαιο από έναν αγωγό της σοβιετικής εποχής και θα έπρεπε να βρουν έναν άλλο τρόπο για να πάρουν πετρέλαιο για την παραγωγή βενζίνης και άλλων προϊόντων.
Σύμφωνα με τους αναλυτές του Bruegel αυτό σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να είναι έτοιμες να επιβάλουν μέτρα για τη μείωση της χρήσης καυσίμων, όπως η δωρεάν παροχή των δημόσιων συγκοινωνιών και η παροχή κινήτρων για την κοινή χρήση ενός αυτοκινήτου από πολλά άτομα.
Εάν αυτά τα μέτρα δεν λειτουργήσουν, θα χρειαστούν πιο σκληρά, όπως η απαγόρευση οδήγησης σε μονούς-ζυγούς αριθμούς πινακίδων κυκλοφορίας. Παρόμοια μέτρα ελήφθησαν κατά τη διάρκεια του εμπάργκο πετρελαίου του ΟΠΕΚ το 1973, όταν η Γερμανία επέβαλε τις «Κυριακές χωρίς αυτοκίνητα».
Η Ρωσία, εξάλλου, είναι ένας σημαντικός προμηθευτής καυσίμου ντίζελ για φορτηγά και αγροτικό εξοπλισμό της Ευρώπης, πράγμα που σημαίνει ότι η τιμή του επηρεάζει τις αντίστοιχες τιμές για ένα ευρύ φάσμα τροφίμων και αγαθών.
Τι θα συμβεί στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου
Πιθανότατα οι τιμές του πετρελαίου θα ανέβουν για όλους, επειδή το πετρέλαιο είναι ένα παγκόσμιο εμπόρευμα. Αυτό θα σήμαινε υψηλότερες τιμές στην αντλία αλλά και για τη θέρμανση των σπιτιών, λιγότερο διαθέσιμο εισόδημα για τους καταναλωτές και καθυστέρηση της οικονομικής ανάκαμψης από την πανδημία του κορονοϊού.
Η Ρωσία πιθανότατα θα παράγει και θα εξάγει λιγότερο πετρέλαιο, αφού θα χάσει τον μεγαλύτερο πελάτη της, την Ευρώπη. Ολες οι εξαγωγές της Ρωσίας δεν μπορούν απλώς να ανακατευθυνθούν από την κοντινή Ευρώπη στη μακρινή Ασία, λόγω ναυτιλιακών και υλικοτεχνικών περιορισμών. Μια τέτοια εξέλιξη θα σήμαινε, ακόμη, μια σημαντική αναδιάταξη των ροών αργού πετρελαίου στον κόσμο.
Οι αγοραστές στην Ινδία και την Κίνα μπορεί να αποφύγουν το ρωσικό πετρέλαιο εάν αυτό σημαίνει πιθανές κυρώσεις και προβλήματα με τη Δύση. Και οι δυτικοί πελάτες αποφεύγουν ήδη το ρωσικό πετρέλαιο επειδή δεν θέλουν να συνδέονται με τη χώρα ή δεν μπορούν να βρουν ασφαλιστές ή τράπεζες πρόθυμες να χειριστούν συναλλαγές με τη Μόσχα.
Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι Ασιάτες πελάτες ίσως βρουν την ευκαιρία να αγοράσουν ρωσικό πετρέλαιο με έκπτωση. Ειδικά αν οι πωλήσεις γίνονται εκτός λογιστικών βιβλίων, όπως φαίνεται να συμβαίνει σε ορισμένες περιπτώσεις.
Το καρτέλ πετρελαίου του ΟΠΕΚ υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας - το οποίο καθορίζει τα επίπεδα παραγωγής μαζί με συμμαχικά μη μέλη όπως η Ρωσία - έχει καταστήσει σαφές ότι δεν θα αυξήσει την παραγωγή για να αντισταθμίσει τυχόν απώλεια εφοδιασμού από τη Ρωσία λόγω μποϊκοτάζ.
Η Rystad Energy αναμένει απώλεια 1,5-2 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα και εκτιμά ότι το πετρέλαιο θα φτάσει τα 120-130 δολάρια το βαρέλι μέχρι το τέλος του έτους.
Ενα ηπιότερο σενάριο, σύμφωνα με το οποίο το μεγαλύτερο μέρος του ρωσικού πετρελαίου που αποφεύγει η Ευρώπη θα καταλήξει σε άλλες ενεργοβόρες χώρες που δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις, προβλέπει απώλεια 1 εκατομμυρίου βαρελιών την ημέρα. Σε αυτή την περίπτωση οι τιμές του πετρελαίου θα πέσουν σε κάτω από τα 100 δολάρια μέχρι τον Ιούνιο και θα συνεχίσουν να πέφτουν στα 60 δολάρια μέχρι το τέλος του έτους.
Πόσο θα κοστίσει το εμπάργκο στη Ρωσία
Η επιβολή εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο θα κόστιζε πολύ στο Κρεμλίνο, από την στιγμή που η ενέργεια αποτελεί τον κύριο πυλώνα του προϋπολογισμού του. Η ρωσική κυβέρνηση έλαβε κατά μέσο όρο το 43% των εσόδων της από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο μεταξύ 2011 και 2020.
Κι, όμως, δεν είναι τόσο απλό.
Η τιμή του βασικού σημείου αναφοράς των ρωσικών εξαγωγών στην Ευρώπη -του αργού πετρελαίου Urals- μειώθηκε κατά 35 δολάρια ανά βαρέλι σε σύγκριση με το διεθνές σημείο αναφοράς, το Brent.
Ομως, λόγω των γενικά υψηλότερων τιμών του πετρελαίου, οι απώλειες εσόδων της Ρωσίας είναι μέχρι στιγμής περιορισμένες. Αυτά τα κέρδη σε ξένο νόμισμα βοηθούν στη στήριξη της ρωσικής οικονομίας εν μέσω σαρωτικών κυρώσεων.
«Το σταδιακό εμπάργκο της ΕΕ στο ρωσικό πετρέλαιο είναι ένα επικίνδυνο στοίχημα, καθώς βραχυπρόθεσμα μπορεί να αφήσει υψηλά τα ρωσικά έσοδα ενώ συνεπάγεται αρνητικές συνέπειες για την ΕΕ και την παγκόσμια οικονομία όσον αφορά τις υψηλότερες τιμές», εξηγεί ο εμπειρογνώμονας ενεργειακής πολιτικής του Bruegel, Σίμον Ταλιαπιέτρα.
Κάτι τέτοιο, μάλιστα, μπορεί να εξοργίσει τη Ρωσία ακόμη περισσότερο, οδηγώντας την να διακόψει τις προμήθειες φυσικού αερίου ως αντίποινα.