Το 2014 λάμβανε χώρα η ρωσική εισβολή στην Κριμαία. Μία χρονιά μετά υπογραφόταν η συμφωνία για την έναρξη κατασκευής του Nord Stream 2. Πρόκειται για έναν αγωγό που σκοπό είχε να μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στη Γερμανία. Αυτό είναι ένα ενδεικτικό γεγονός της λανθασμένης εξωτερικής πολιτικής της Γερμανίας, και της τότε καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, έναντι του ρωσικού επεκτατισμού και του κινδύνου οπλοποίησης του φυσικού της αερίου.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αλλάζει τελείως τα δεδομένα, ακόμα και για την Γερμανία, που αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο καταναλωτή ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανακοίνωσε αμέσως μετά την εισβολή πως παγώνει τη διαδικασία πιστοποίησης για το έργο του Nord Stream 2. Πρόκειται για ένα ξεκάθαρο μήνυμα ενεργειακής αλλαγής. Η αντίδραση της Ρωσίας ήταν άμεση, με τον πρώην πρωθυπουργό Μεντβέντεφ να δηλώνει πως αν δεν προχωρήσει ο Nord Stream 2, οι Ευρωπαίοι καταναλωτές θα πληρώσουν πολύ ακριβά την ενέργεια.
Οι απειλές όμως του Μεντβέντεφ δεν θα αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων. Μία νέα διατλαντική ενεργειακή συνεργασία, μέσα από τη διαμόρφωση μίας πλωτής γέφυρας πλοίων που μεταφέρουν υγροποιημένο φυσικό αέριο (Liquified Natural Gas – LNG) από την Αμερική, προσπαθεί να δώσει περισσότερη διαφοροποίηση και ευελιξία στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών στις ευρωπαϊκές χώρες. Ήδη τους τελευταίους μήνες η ροή ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών κάλυψε μόλις το 17% των Ευρωπαϊκών αναγκών. Και το υπόλοιπο προήλθε από υγροποιημένο, κατά κύριο λόγο αμερικανικό (σχιστολιθικό) αέριο.
Μπορούν οι Ηνωμένες Πολιτείες να καλύψουν όλη τη ζήτηση φυσικού αερίου της Ευρώπης;
Προφανώς όχι. Η Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 καλύπτει περίπου το 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο με εισαγωγές από τη Ρωσία. Πρόκειται για μία βαθιά ριζωμένη ενεργειακή εξάρτηση εδώ και μισό περίπου αιώνα. Και είναι μία εξάρτηση που αποφέρει τρομακτικά έσοδα στη Ρωσία. Με βάση το Ρωσικό Υπουργείο Οικονομίας, τα κέρδη από πετρέλαιο και φυσικό αέριο αυξήθηκαν κατά 51% το 2021, αθροίζοντας 120 δις £. Οι πωλήσεις δηλαδή από πετρέλαιο και φυσικό αέριο το 2021 ήταν το 36% του συνολικού προϋπολογισμού της χώρας.
Αυτή η ενεργειακή εξάρτηση πρέπει όμως να αλλάξει τώρα δραστικά. Ο σχεδιασμός είναι η ζήτηση της Ευρώπης σε φυσικό αέριο να μειωθεί πάρα πολύ. Και να υποκατασταθεί από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μόνο σύμπτωση δεν είναι πως μόλις πριν λίγες μέρες, η υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Αναλένα Μπέρμποκ ανακοίνωσε τον διορισμό της επικεφαλής της Greenpeace, Τζένιφερ Μόργκαν, στη θέση της Υφυπουργού Εξωτερικών, σε θέματα διεθνούς πολιτικής για το κλίμα.
Η σαφής στροφή της Γερμανίας στην προώθηση της καθαρής ενέργειας είναι ξεκάθαρη και από αυτή την κίνηση. Αποτυπώνεται και από τους σχετικούς αριθμούς. Από την αρχή του 2022 μέχρι σήμερα, το 38% του ηλεκτρισμού στη Γερμανία προήλθε από αιολική ενέργεια. Και συνολικά, όλο το 2021, πάνω από το 45% της ηλεκτρικής ενέργειας προήλθε από τις ανανεώσιμες πηγές. Το αποτέλεσμα ήταν η Γερμανία να έχει από τις χαμηλότερες τιμές ηλεκτρισμού της Ευρώπης σε όλη τη διάρκεια της κρίσης.
Στην Ελλάδα, πάνω από το 40% του ηλεκτρισμού προήλθε από φυσικό αέριο. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που η χώρα μας, με βάση τον ευρωπαϊκό χάρτη τιμών ηλεκτρισμού της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, έχει την ακριβότερη τιμή από την αρχή του έτους. Και είναι η βασική αιτία που με βάση τα στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα είναι η 3η χώρα (μαζί με τη Βουλγαρία και τη Λετονία) στην αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στο τέλος του 2021. Οι ίδιες χώρες είναι πρώτες και στην ενεργειακή φτώχεια.
Ο πόλεμος αποκαλύπτει τις συνέπειες της ενεργειακής εξάρτησης από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Οι νέες κυρώσεις της Ευρώπης αφήνουν εκτός SWIFT ορισμένες ρωσικές τράπεζες αποβάλλοντας τες ουσιαστικά από το κύριο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών, δυσκολεύοντας έτσι πάρα πολύ για το αμέσως επόμενο διάστημα κάθε συναλλαγή, μεταξύ των οποίων και αυτή του φυσικού αερίου, με την Ρωσία. Μάλιστα, ο Σολτς στις δηλώσεις του πλέον μιλάει για την ανάγκη απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο όχι μόνο γιατί θα είναι σημαντικό για την οικονομία και το κλίμα αλλά και για την εθνική ασφάλεια.
Η ενεργειακή αλλαγή λοιπόν είναι σε πλήρη εξέλιξη στην Ευρώπη. Θα προχωρήσει και στην Ελλάδα. Σε αυτή τη συγκυρία, ο σχεδιασμός του ταμείου ανάκαμψης οφείλει να προσαρμοστεί ανάλογα. Η αξιοποίηση του πρέπει να επικεντρωθεί στην ενίσχυση των δικτύων και νέων υποδομών αποθήκευσης για να καθίσταται εφικτή η διαφοροποίηση των ενεργειακών μας επιλογών, με εντονότερη προώθηση των εγχώριων, ανανεώσιμων πηγών και της εξοικονόμησης ενέργειας.
Οι πολιτικές ενεργειακής ανεξαρτησίας θα καθορίσουν την νέα εποχή.
***
Χάρης Δούκας, Αν. Καθηγητής ΕΜΠ