Του Βαγγέλη Βιτζηλαίου, Συντονιστή Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων Ινστιτούτου ΕΝΑ, Υποψήφιου Διδάκτωρα Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστημίου Πειραιώς
Η εξέλιξη και πιθανώς η οριστική έκβαση υφιστάμενων γεωπολιτικών εντάσεων, το αποτέλεσμα κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη και η εξέλιξη των πολλαπλών αβεβαιοτήτων στην παγκόσμια οικονομία αποτελούν σημαντικές προκλήσεις για τους συσχετισμούς στο διεθνές πεδίο για το νέο έτος.
Σε ένα εδώ και καιρό ρευστό παγκόσμιο περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από αναδιατάξεις και μεταβολές στο μοντέλο της παγκοσμιοποίησης των περασμένων δεκαετιών (τάσεις από-παγκοσμιοποίησης ή μεταβαλλόμενη παγκοσμιοποίηση) οι εξελίξεις του 2024 θα υπερβαίνουν το νέο έτος, αφού δεν αποκλείεται να σημειωθούν τεκτονικού τύπου αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική τάξη.
Κομβικές εκλογικές αναμετρήσεις σε όλο τον πλανήτη
Πάνω από τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό, από δεκάδες χώρες του πλανήτη θα ψηφίσουν το νέο έτος, περισσότεροι από κάθε άλλη χρονιά.
Μεταξύ άλλων, θα διεξαχθούν ευρωεκλογές (6-9 Ιουνίου), προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ (5 Νοεμβρίου), προεδρικές εκλογές στη Ρωσία (15-17 Μαρτίου) και στην Ουκρανία (31 Μαρτίου, αλλά με πιθανή αλλαγή εξαιτίας του στρατιωτικού νόμου).
Επίσης κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις θα διεξαχθούν στην γεωπολιτικά ευαίσθητη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Ινδο-ειρηνικού σε πολυπληθείς χώρες: Στην Ινδία (αναμένονται οι κάλπες Απρίλιο - Μάιο), στο Πακιστάν (8 Φεβρουαρίου), στην Ταϊβάν (13 Ιανουαρίου), στην Ινδονησία (14 Φεβρουαρίου), στο Μπαγκλαντές (7 Ιανουαρίου). Ακόμη, εκλογές θα πραγματοποιηθούν στο Μεξικό (2 Ιουνίου), στο Ιράν (1 Μαρτίου) και στη Νότια Αφρική (Μάιος - Αύγουστος).
Στην Ευρώπη, οι Βρετανοί θα σπεύσουν στις κάλπες πιθανώς ως τα τέλη του έτους για να αναδείξουν τη νέα κυβέρνηση της χώρας, στο Βέλγιο στις 8 Ιουνίου, στην Πορτογαλία στις 10 Μαρτίου, στην Αυστρία στις 29 Σεπτεμβρίου. Δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε επίσης και το μετεκλογικό σκηνικό στην Ολλανδία με τις προσπάθειες σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας, μετά την επικράτηση του ακροδεξιού κόμματος του Γκερτ Βίλντερς.
Η ακροδεξιά, εξάλλου, εμφανίζεται ως σημαντική απειλή για το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Περαιτέρω πολιτική ενίσχυσή της στις επικείμενες ευρω-κάλπες, που θα αναδείξουν τα 720 μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από κάθε κράτος-μέλος για την επόμενη πενταετία καθώς και την ηγεσία της Κομισιόν, θα σημάνει σημαντική «στροφή» της ευρωπαϊκής ατζέντας προς (ακρο)δεξιά, σε μία συνθήκη κατά την οποία η συνεργασία και η ενιαία φωνή στην ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των πολλαπλών κρίσεων και προκλήσεων. Το πεδίο του μεταναστευτικού αποτελεί πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της στροφής αυτής (βλ. Σύμφωνο για το Μεταναστευτικό και το Άσυλο).
Γεωπολιτικές αναφλέξεις μακράς διαρκείας
Μία από τις ισχυρές προκλήσεις για την Ευρώπη είναι οι δύο ενεργές γεωπολιτικές κρίσεις δίπλα από τα σύνορά της: Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ανάφλεξη στη Γάζα.
Για τον πρώτο, το 2024 πιθανότατα θα είναι αποφασιστικό για την πορεία έκβασής του. Ενώ η Ρωσία σχεδόν δύο χρόνια μετά την εισβολή της στην Ουκρανία εμφανίζεται ανθεκτική απέναντι στις κυρώσεις της Δύσης και φαίνεται να αντέχει στη συντήρηση ενός πολέμου διαρκείας, «κλειδί» θα αποτελέσει η στάση Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρώπης, αφού η στήριξη δισεκατομμυρίων δολαρίων και ευρώ, αντίστοιχα, δεν αποκλείεται κάποια στιγμή να εμφανίσει σημάδια «κόπωσης» παρά τις εκ του αντιθέτου διακηρύξεις.
Κρίσιμο θα είναι το επόμενο διάστημα και για τον πόλεμο Χαμάς και Ισραήλ, ο οποίος φαίνεται να αποκτά τα χαρακτηριστικά μίας χαμηλότερης έντασης σύγκρουση μεν μακράς διάρκειας δε. Μεγάλο ερώτημα αποτελεί το εάν η ανάφλεξη θα επεκταθεί σε περιφερειακό επίπεδο, ωστόσο οι πιέσεις προς την κυβέρνηση Νετανιάχου για τη διαμόρφωση απάνθρωπων συνθηκών για εκατομμύρια Παλαιστινίους στη Λωρίδα της Γάζας εντείνονται.
Παγκόσμια οικονομία, κατακερματισμός και κλιματική προσαρμογή
Στο μέτωπο της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία αναμένεται να σημειώσει επιβράδυνση το 2024 σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (αν και θα αποφευχθεί μία ανώμαλη προσγείωσή της, σύμφωνα και με το ΔΝΤ) η πορεία των παγκόσμιων πληθωριστικών πιέσεων θα είναι κρίσιμη και για την πορεία των επιτοκίων και τη νομισματική πολιτική.
O γεωοικονομικός κατακερματισμός που επιταχύνθηκε από τις γεωπολιτικές εντάσεις, εμφανίζει υψηλό κόστος για όλο τον πλανήτη, επαναλαμβάνοντας τη σημασία του «μονόδρομου» της διεθνούς συνεργασίας απέναντι σε λογικές περιφερειοποίησης και προστατευτισμού. Ενδεικτικές για ευθραυστότητα στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και τις μεταφορές είναι οι πρόσφατες αναταραχές στις διώρυγες του Παναμά (εξαιτίας ξηρασίας) και του Σουέζ (εξαιτίας της επίθεσης των Χούθι σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά θάλασσα) που απειλούν με κύμα παγκόσμιων ανατιμήσεων σε σειρά τομέων.
Tα βλέμματα θα είναι στραμμένα και στην ομάδα χωρών BRICS, η οποία θα πραγματοποιήσει συνάντηση -και με τα νέα μέλη της ομάδας χωρών- στο Καζάν της Ρωσίας τον Οκτώβριο. Σε επιμέρους μέτωπα, οι εξελίξεις στην Αργεντινή – η οποία αρνήθηκε την πρόσκληση ένταξης στους BRICS- με το νεοφιλελεύθερο «πείραμα» του νέου Προέδρου Χαβιέρ Μιλέι να προκαλεί ήδη αντιδράσεις και ογκώδεις διαδηλώσεις.
Ασφαλώς, θα κριθούν και τα επόμενα βήματα της διαχείρισης της πράσινης και ενεργειακής μετάβασης στο πλαίσιο της παγκόσμιας κλιματικής προσαρμογής -που διαπερνά όλα τα παραπάνω. Η πρόσφατη ιστορική συμφωνία στην Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα (COP28) στο Ντουμπάι, μπορεί να σηματοδότησε την αρχή του τέλους εποχής για τα ορυκτά καύσιμα, όμως αναμένεται να φανεί πώς, με ποιους πόρους, σε ποιο βαθμό και κυρίως πόσο γρήγορα θα υλοποιηθεί και εάν αυτά θα είναι τελικά προς όφελος όλων στον πλανήτη.
Ομαλότητα και δημοκρατία
Συμπερασματικά, το 2024 είναι ένα έτος πολλαπλών κομβικών εξελίξεων, η έκβαση των οποίων είναι πολύ πιθανό να αφήσει ισχυρό αποτύπωμα σε επίπεδο γεωπολιτικής και παγκόσμιας οικονομίας και για τα επόμενα χρόνια.
Το επίδικο των διεθνών ανταγωνισμών, το αν θα καταγραφεί περαιτέρω όξυνση ή αποκλιμάκωσή τους είναι ύψιστης σημασίας. Στο πλαίσιο αυτό, οι εκλογικές αναμετρήσεις στον πλανήτη αναμένεται να έχουν συμβολή στους συσχετισμούς των ανταγωνισμών αυτών, αφού οι εκλογικές αναμετρήσεις, όπως έχει καταδείξει η ιστορία, μπορούν να συνδεθούν με την εξωτερική πολιτική, με στόχο κυρίως το εσωτερικό ακροατήριο. Ασφαλώς, πέρα από το ζήτημα της διεθνούς ομαλότητας και ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας βασικό επίδικο αποτελεί και η προάσπιση της δημοκρατίας απέναντι στον ακροδεξιό λαϊκισμό, στον αυταρχισμό και στις στρεβλώσεις του συστήματος της παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης, το οποίο από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 2000 όχι μόνο δεν εμφανίζεται αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση κρίσεων, αλλά τις ανατροφοδοτεί (βλ. πανδημική κρίση και ανισότητες στη πρόσβαση).
Θα είναι το νέο έτος ένα σημείο καμπής για τον πλανήτη; Σε λίγους μήνες θα γνωρίζουμε με ασφάλεια.