Ξεκινώντας με μια παράδοξη παραδοχή, θα λέγαμε ότι το instagram υποτίθεται ότι είναι ίσως το πιο φιλικό από τα social media, ωστόσο κάνει πολλούς ανθρώπους δυστυχισμένους.
Όλο και περισσότεροι χρήστες και ειδικοί της ψυχικής υγείας εντοπίζουν το πρόβλημα στην ουσία της ύπαρξης του instagram: τη θετικότητα που επικοινωνεί, με μία κενόδοξη έμφαση στην προώθηση του τέλειου τρόπου ζωής.
Όταν η 24χρονη fashion blogger Σκάρλετ Ντίξον ανήρτησε μια φωτογραφία της που την απεικόνιζε να φοράει την τέλεια πιτζάμα της, παίρνοντας το τέλειο πρωινό της, έχοντας τέλειο χτένισμα, μέσα στο άψογα διακοσμημένο δωμάτιο της (διαφημίζοντας παράλληλα διάφορα προϊόντα), το διαδίκτυο αντέδρασε έντονα και ακαριαία.
«Το instagram είναι ένα γελοίο εργοστάσιο ψεμάτων που δημιουργήθηκε για να μας κάνει να νιώθουμε ανεπαρκείς» έγραψε ο χρήστης Νέιθαν, μαζί με κάτι γαλλικά περί του τέλειου πρωινού της Σκάρλετ Ντίξον. Η δική του ανάρτηση συγκέντρωσε 22 φορές περισσότερα likes από το τέλειο πρωινό της fashion blogger. Η ανάρτησή της έμεινε στα 6.000 likes, εκείνος πήρε 111.000 likes, προκαλώντας ένα κύμα από επικριτικά έως υβριστικά σχόλια, όχι μόνο για τη Ντίξον αλλά και για το μέσο το ίδιο, με μία εχθρικότητα που συνήθως συναντάται στο twitter.
To instagram πάντα έμοιαζε ως το πιο φιλικό, αθώο και γλυκό κοινωνικό δίκτυο που θα μπορούσαμε να έχουμε. Μια οπτικά κατευθυνόμενη κοινότητα όπου ο κύριος τρόπος αλληλεπίδρασης είναι το like -άντε, και τα αποθεωτικά σχόλια-, ενώ οι αναρτήσεις γίνονται viral λόγω της θετικότητας που αποπνέουν και όπου μερικά από τα μεγαλύτερα accounts είναι διάσημοι σκύλοι και γάτες.
“Η πλατφόρμα ενθαρρύνει τους χρήστες της να παρουσιάζουν μια ιδεατή, ελκυστική εικόνα, την οποία όμως κάποιοι μπορούν να βρουν παραπλανητική ή ακόμα και επιβλαβή.”
Η πλατφόρμα ενθαρρύνει τους χρήστες της να παρουσιάζουν μια ιδεατή, ελκυστική εικόνα, την οποία όμως κάποιοι μπορούν να βρουν παραπλανητική ή ακόμα και επιβλαβή.
Η απάντηση του ειδικού
Όπως εξηγεί ο καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, Στέλιος Στυλιανίδης, όταν ο ναρκισσισμός και η αγωνία για την εικόνα είναι σε τόσο υψηλό και απαιτητικό επίπεδο, οι ματαιώσεις και η ανικανότητα να φτάσει αυτή την αψεγάδιαστη εικόνα οδηγούν το άτομο στην κατάθλιψη, στο αίσθημα κενού και στο βίωμα μη νοήματος.
Παράλληλα, ο καθηγητής υπενθυμίζει τον ορισμό των Kaplan & Sadock (2015), σύμφωνα με τον οποίο θα πρέπει να ισχύουν πέντε από τα παρακάτω κριτήρια, προκειμένου να γίνει η διάγνωση του «εθισμού» στο διαδίκτυο:
1. Εμμονή με το διαδίκτυο.
2. Παραμονή online για ολοένα και περισσότερο χρόνο.
3. Αποτυχία διαχείρισης του επερχόμενου αισθήματος διέγερσης.
4. Αποτυχία διαχείρισης του επερχόμενου αισθήματος κατάθλιψης.
5. Παραμονή online για περισσότερο χρόνο από τον προτιθέμενο.
6. Κίνδυνος απώλειας εργασίας, σχέσης ή ευκαιρίας εξαιτίας της χρήσης του Ιστού.
7. Ψευδείς ισχυρισμοί προκειμένου να καλυφθεί η πραγματική έκταση της χρήσης του διαδικτύου ή/και χρήση προκειμένου να ελεγχθούν αρνητικά συναισθήματα.
Ερωτηθείς για το αν μπορεί να προφυλαχθεί κάποιος από το σύνδρομο του FOMO (Fear of Missing Out), o κ. Στυλιανίδης αναφέρει ότι κάποιος μπορεί να προφυλαχθεί με το να χτίσει άλλα σημεία επένδυσης, που να έχουν νόημα στη ζωή του. Να μην περιμένει να επιβεβαιωθεί μέσα από likes και μηνύματα, στο πλαίσιο μιας δυνητικής πραγματικότητας, αλλά να δημιουργήσει πραγματικές και αυθεντικές σχέσεις.
Εάν το facebook δείχνει ότι όλοι είναι βαρετοί και το twitter είναι ο βασιλιάς της κακότητας, τότε το instagram σε αγχώνει πως όλοι είναι τέλειοι εκτός από σένα.
Μέρες μετά την περιβόητη ανάρτησή της, η Ντίξον επεσήμανε την ειρωνεία πως ο φόβος ότι η αναληθής εικόνα των social media κάνει κακό στους ανθρώπους, χρησιμοποιήθηκε ως αφορμή για να επιτεθούν χιλιάδες άλλοι στην ίδια. «Το προφίλ μου, οι αναρτήσεις μου δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική ζωή. Μα πραγματικά, ποιος πιστεύετε ότι είναι μόνιμα χαμογελαστός και πάντα έχει την τέλεια πόζα, ή κρατάει τρισευτυχισμένος ένα παγωτό; Δεν πιστεύω ότι το περιεχόμενο του λογαριασμού μου κάνει κακό στα νέα κορίτσια, αλλά συμφωνώ ότι το instagram μπορεί να παρουσιάσει ψευδείς προσδοκίες στις οποίες ο κόσμος δεν μπορεί να ανταποκριθεί» δήλωσε η Ντίξον μετά τα -ακόμα και απειλητικά μηνύματα- που έλαβε στους λογαριασμούς της στο instagram και το youtube.
Το 2017, ένας βρετανικός φιλανθρωπικός οργανισμός για τη Δημόσια Υγεία, ο RSPH, διεξήγαγε μια έρευνα σε όλη τη Μεγάλη Βρετανία, σε άτομα ηλικίας 14 ετών έως 24 ετών, ρωτώντας τους για τις πέντε μεγάλες πλατφόρμες: Twitter, Facebook, YouTube, Snapchat και Instagram.
Οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να βαθμολογήσουν πως οι πλατφόρμες αυτές επηρεάζουν τη ζωή τους, από την ποιότητα του ύπνου τους μέχρι το φαινόμενο fomo (fear of missing out, δηλαδή ο φόβος του ατόμου ότι οι άλλοι ζούνε μια πολύ ικανοποιητική εμπειρία από την οποία ο ίδιος απουσιάζει). Το instagram ήρθε τελευταίο στην κατάταξη, με κακά αποτελέσματα και στον ύπνο και στο fomo, ενώ το youtube συγκέντρωσε τις περισσότερες θετικές απαντήσεις, με αρνητικά αποτελέσματα μόνο στις επιπτώσεις που ενδεχομένως έχει στον ύπνο.
«Το ατελείωτο σκρολάρισμα, χωρίς καμία ιδιαίτερη αλληλεπίδραση, δεν έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία» λέει η ερευνήτρια του RSPH, Νίαμ Μακ Ντέιντ και προσθέτει πως «κανείς δεν έχει πραγματικά τον έλεγχο σε αυτά που βλέπει και αρκετά συχνά οι εικόνες που βλέπουμε στο instagram δεν δείχνουν την πραγματικότητα, γεγονός που αποβαίνει επιζήμιο για τα νεαρά αγόρια και κορίτσια». Και ενώ ο κίνδυνος μιας ανθυγιεινής εικόνας του σώματος είναι κάτι παραπάνω από ορατός, η Μακ Ντέιντ λέει πως αυτό αποτελεί μόνο μια πτυχή του προβλήματος. «Κάποιος μπορεί να βλέπει συνέχεια φωτογραφίες με αυτοκίνητα και να του δημιουργηθεί άγχος, ακόμα και κατάθλιψη, επειδή δεν μπορεί να τα αποκτήσει».
Κάποιοι δηλώνουν σε ρεπορτάζ του Guardian ότι νιώθουν πιο ευτυχισμένοι από τότε που παράτησαν το instagram, άλλοι, σε πιο ζαμανφού διάθεση, λένε ότι θα συνεχίσουν να ακολουθούν τα πρότυπά τους στο δίκτυο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν αντιλαμβάνονται ότι η τέλεια ζωή τους δεν υπάρχει. Ίσως να είναι έτσι. Αρκεί να αντιληφθούν οι νεαρές ηλικίες ότι τα δημοφιλή προφίλ με τους εκατοντάδες χιλιάδες, ακόμα και τους εκατομμύρια followers, δεν είναι παρά ρόλοι. Ούτε οι ίδιοι δεν ζουν τη ζωή που διαφημίζουν τελικά. Άλλωστε τις περισσότερες φορές, μια εταιρία δημητριακών, ένα αντηλιακό, μία εταιρία σαμπουάν, πληρώνει τους λεγόμενους influencers για να δείχνουν έτσι.
(Mε τη συνδρομή του καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ψυχίατρο-ψυχαναλυτή Στέλιο Στυλιανίδη και πληροφορίες από τον Guardian