Δύο εβδομάδες και δύο ημέρες πριν από την «ημερομηνία λήξης» (29 Μαρτίου 2019) το δημοψήφισμα του Brexit έχει παράξει μόνο ένα πράγμα: Χάος.
Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι ευτύχημα που οι Βρετανοί βουλευτές απέρριψαν - έστω με οριακή πλειοψηφία - τον παραλογισμό ενός Brexit χωρίς συμφωνία, το βράδυ της 12ης Μαρτίου.
Στην Ευρώπη, που οδεύει προς ευρωεκλογές τον ερχόμενο Μάιο - με τις προεκλογικές καμπάνιες να βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη - χωρίς ουδείς να είναι σε θέση να προβλέψει με πόσες χώρες θα μας βρει η 26η Μαϊου, ή πόσες από αυτές τις χώρες θα εκπροσωπούνται στην επόμενη ευρωβουλή, ή εάν θα μπορούν οι Ευρωπαίοι πολίτες να ταξιδέψουν το ερχόμενο καλοκαίρι χωρίς διαβατήριο στον δημοφιλέστερο τουριστικό προορισμό της ηπείρου: το Λονδίνο.
Το βρετανικό κοινοβούλιο έζησε τον απόλυτο τραγέλαφο. Επί ένα εξάμηνο, η Τερέζα Μέι πασχίζει να περάσει μία συμφωνία, σημειώνοντας τη μία παταγώδη αποτυχία μετά την άλλη. Και όλα αυτά, έχοντας στην τσέπη της το αποτέλεσμα ενός δημοψφίσματος υπέρ του Brexit, το οποίο προσπαθεί να υλοποιήσει.
Εκ των υστέρων και κοιτάζοντας προς τα πίσω, εύκολα οδηγείται κανείς στο συμπέρασμα, ότι το δημοψήφισμα για το Brexit ήταν λανθασμένη πολιτική επιλογή (του Ντέιβιντ Κάμερον) και ότι, προφανώς, οι Βρετανοί ψηφοφόροι δεν ήταν σε θέση να προβλέψουν τις παρενέργειες της ψήφου των.
Το ερώτημα «ναι ή όχι στην Ευρώπη» ήταν προφανώς μία αφελής υπερ-απλούστευση και η ζωή απέδειξε, ότι δεν αρκούσε μία απάντηση σε λογική «άσπρο-μαύρο».
Αποτέλεσμα: Τρία(!) χρόνια μετά, η πρωθυπουργός και το πολιτικό σύστημα της Βρετανίας δεν έχουν ακόμη κατορθώσει να εντοπίσουν την σωστή απόχρωση του γκρίζου. Μία αποτυχία που χρεώνεται ολόκληρο το πολιτικό σύστημα της χώρας.
Ελλάδα 2015
Αντίστοιχα, στρέφοντας το βλέμμα πίσω στον Ιούλιο του 2015 και στο ελληνικό δημοψήφισμα, ποιό είναι το συμπέρασμα;
Πέρα από μία στιγμή ψυχικής εκτόνωσης, μίας πολιτικής αποσυμπίεσης όπου το καπάκι άνοιξε για να απεγκλωβιστεί ο ατμός (θυμηθείτε: το αποτέλεσμα υπήρξε ξεκάθαρο με ποσοστό άνω του 61% υπέρ του «όχι»), ποιό ακριβώς ήταν το αποτέλεσμα της λαϊκής ψήφου;
Οι γραμμές ανάμεσα στο «ναι» και στο «όχι» αποδείχθηκαν πιο λεπτές από την πολιτική συνθηματολογία. Το «όχι» που εισέπραξε και ερμήνευσε ο Αλέξης Τσίπρας απέχει...πολιτικούς αιώνες από το «όχι» που άκουσε ο Γιάνης Βαρουφάκης.
Ενα σύνθετο πρόβλημα, μία δύσκολη και λεπτή πολιτική διαπραγμάτευση, αποδείχθηκε ότι δεν ήταν δυνατό παρά να περάσει στα χέρια ενός εκλεγμένου πρωθυπουργού, ο οποίος έλαβε τις αποφάσεις του ζυγίζοντας προσεκτικά τις εισηγήσεις και τις προβλέψεις ενός οικονομικού επιτελείου και των αρμόδιων υπουργών του. Το όχι έμεινε όχι στο μέτρο που εξυπηρέτησε μία πολιτική, αλλά έγινε κατά περίπτωση ναι, στα σημεία όπου ο ρεαλισμός επικράτησε.
Ουγγαρία 2016
Τέσσερις μήνες μετά το δημοψήφισμα για το Brexit, o ακροδεξιός λαϊκιστής Βίκτορ Ορμπάν είχε την έμπνευση να θέσει σε δημοψήφισμα τον Οκτώβριο του 2016, ένα ερώτημα κομμένο και ραμένο στα μέτρα του.
Κάλεσε τους Ούγγρους να ψηφίσουν τότε, εάν επιθυμούσαν ή δεν επιθυμούσαν να συμμορφωθεί η χώρα και να αναλάβει την φιλοξενία ενός αριθμού μεταναστών, με βάση την ποσόστωση που είχε αποφασίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Εδώ το αποτέλεσμα ήταν ακόμα πιιο καθαρό. Σε ποσοστό 98,4% οι Ούγγροι ψήφισαν «όχι» στην φιλοξενία μεταναστών. Ήταν μία απόφαση εύκολη, την οποία ενθάρρυνε ζωηρά ο Ορμπάν, που δεν ενοχλήθηκε καθόλου από το γεγονός ότι η συμμετοχή στο δημοψήφισμα μόλις έφτασε στο 44%.
Το δημοψήφισμά του ήταν ένα φθηνό τέχνασμα για να ακολουθήσει μία θεατρική παράσταση προς τους Ευρωπαίους εταίρους, με το επιχείρημα ότι «ο λαός ψήφισε» κατά της φιλοξενίας μεταναστών.
Η ευθύνη των εκλεγμένων κυβερνήσεων
Το μάθημα από τα τρία δημοψηφίσματα, που ασφαλώς έγιναν υπό διαφορετικές συνθήκες, με διαφορετικό διακύβευμα κάθε φορά και με εντελώς διαφορετικά κίνητρα, είναι τελικά ένα.
Θα ήταν πολύ απλούστερα τα πράγματα, εάν οι εκλεγμένες κυβερνήσεις - ακόμα περισσότερο εκείνες που διαθέτουν νωπή λαϊκή εντολή - αναλάμβαναν μόνες να σηκώσουν το βάρος δύσκολων αποφάσεων.
Το δημοψήφισμα αποτελεί μεν έκφραση άμεσης δημοκρατίας, ωστόσο δεν αποτελεί θεραπεία «διά πάσαν νόσον».
Στο τέλος της ημέρας, μία κυβέρνηση εκλέγεται για να αντιμετωπίζει τα δύσκολα και κάθε βουλευτής εκλέγεται με την υποχρέωση να λαμβάνει δύσκολες αποφάσεις. Και το πολίτευμα δεν πάσχει, όταν λειτουργεί όπως ορίζει το Σύνταγμα και με προσήλωση στους κανόνες της δημοκρατίας.