Οι εικόνες που μας έρχονται από όλον τον κόσμο, από την χθεσινή γιορτή του Πάσχα των Καθολικών, μοιάζουν βγαλμένες από ταινία επιστημονικής φαντασίας.
Ο Πάπας μόνος, με τέσσερις βοηθούς ακροβολισμένους σε απόσταση ασφαλείας, σε μια άδεια Βασιλική του Αγίου Πέτρου, να διαβάζει το πασχαλινό μήνυμά του- στο οποίο παεμπιπτόντως, σύστησε στην Ερωπαϊκή Ένωση να δείξει αλληλεγγύη- σε μια κάμερα, προς διανομή στους υπολογιστές ενός virtual εκκλησιάσματος.
Σε μια εκκλησία στην Βραζιλία, ο παπάς φόρεσε τα καλά του άμφια κι έκανε ολομόναχος την λειτουργία, με τις φωτογραφίες των πιστών της ενορίας του, τυπωμένες στον υπολογιστή και κολημένες στα στασίδια. Σε μια φωτογραφία από την Μαδαγασκάρη, η λειτουργία γίνεται σε ένα ορυχείο γρανίτη- ο παπάς ολομόναχος σε μια εξέδρα και απέναντί του, μακρυά, οι πιστοί σε απόσταση πολλών μέτρων ο ένας από τον άλλον.
Σε μια άλλη φωτογραφία, από το Μάντσεστερ, ο ιερέας έχει ανάψει ένα κερί δίπλα στον υπολογιστή του, στο γραφείο του, έχει φορέσει τα άμφια και απαγγέλει την λειτουργία μπροστά στην κάμερα του υπολογιστή, από το σπίτι του. Και στο Βουκουρέστι, ένας ορθόδοξος παπάς έχει βγει στον άδειο δρόμο της Κυριακής των Βαϊων, συνοδευόμενος από δύο νεωκόρους, ντυμένους με τις λευκές, «αστροναυτικές» στολές των νοσηλευτών, που σκεπασμένοι από κορυφής μέχρις ονύχων, με γάντια, μάσκα και προστατευτικά γυαλιά, κουβαλάνε τα βάγια. Σαν να συμβολίζουν αυτήν την συνύπαρξη της μεταφυσικής της θρησκείας με τον ορθό λόγο της επιδημιολογίας.
Η μάχη του Πάσχα
Και τώρα η σειρά μας. Είμαστε στην αρχή μιας Μεγάλης Εβδομάδας, που όμοιά της δεν ζήσαμε ποτέ, δεν έζησαν ούτε οι πατεράδες ή οι παπούδες μας. Ούτε στον πόλεμο, ούτε στην κατοχή, ούτε στον εμφύλιο, ούτε στις άλλες, τις παλιότερες φοβερές περιπέτειες της ιστορίας, έμειναν οι εκκλησίες κλειδωμένες, απροσπέλαστες και η κοινωνικότερη από όλες τις γιορτές ακοινώνητη, η γιορτή της άνοιξης εσώκλειστη.
Είναι προφανές το δίλημμα: Από τη μια είναι η ανάγκη του πιστού να κοινωνήσει την πίστη του με την κοινότητα των άλλων πιστών. Είναι και η ανάγκη, που όλοι- πιστεύσαντες και μη πιστεύσαντες, που λέει κι ο παπάς- νιώθουμε, να κάνουμε ό,τι κάναμε κάθε χρόνο, να συμμετέχουμε λιγότερο ή περισσότερο στο κοινό έθιμο, σαν έτσι να συνδεόμαστε με την «κανονική» ζωή, να ξορκίζουμε το κακό. Κι από την άλλη, είναι η επίγνωση του κινδύνου. Αυτό είναι που κάνει αντικειμενικά δύσκολο το στοίχημα. Το κάνει ακόμη πιο δύσκολο το φαινόμενο του παπά που παρακούει Πολιτεία και Εκκλησία και δίνει την θεία κοινωνία από την πίσω πόρτα του ναού. Σαν να είναι αλκοόλ στα χρόνια της ποτοαπαγόρευσης.
Μα είναι, επίσης, κρίσιμο το στοίχημα. Οι άνθρωποι της επιτροπής, οι επιδημιολόγοι και οι άλλοι γιατροί δεν το κρύβουν: Ανησυχούν. Πιστεύουν ότι αν περάσει το Πάσχα ακίνδυνα, ένα μεγάλο μέρος της μάχης θα έχει κερδηθεί.
Κι ακριβώς επειδή το στοίχημα είναι κρίσιμο, αναγγέλεται μια πρωτοφανής κινητοποίηση αστυνομικών δυνάμεων για μπλόκα στα διόδια, στους σταθμούς και τα λιμάνια. Είναι κάπως υποτιμητική για την συλλογική μας αξιοπρέπεια, για την αίσθηση κοινωνικής ευθύνης που μοιραζόμαστε, όλη αυτή η κινητοποίηση. Θα έπρεπε να είναι περιττή. Ξέρουμε δα τι διακινδυνεύεται.
Στο Μπέργκαμο ήταν ένας αγώνας ποδοσφαίρου που πολλαπλασίασε το κακό. Στην Ισπανία οι διαδηλώσεις της ημέρας της γυναίκας, στην Νέα Ορλεάνη το πανηγύρι του Mardi Gras. Θα ήταν κρίμα- μήπως καλύτερα να πω: θα ήταν αμαρτία;- να γίνει εδώ ο επιτάφιος ή η ανάσταση ο εκλυτικός παράγοντας για την έξαρση της πανδημίας.
Τα έφερε έτσι το ημερολόγιο της αρώστειας, ώστε το κρισιμότερο ραντεβού με τον ιό, ο πιο κρίσιμος κάβος που πρέπει να περάσουμε στην μάχη για την ανάσχεση της εξάπλωσής του, να είναι το Πάσχα. Πώς γίνεται να μην το καταλαβαίνει αυτό και κάθε ιερέας που οργανώνει bootleg κοινωνία;
Ναι, είναι παράξενα όλα αυτά. Σε μια στιγμή που οι πιστοί έχουν μεγαλύτερη ανάγκη την παρηγοριά της πίστης τους, πρέπει να βρουν τρόπο να την επιβεβαιώσουν εξ αποστάσεως και μοναχικά.
Αντίρροπες δυνάμεις
Σε μια εποχή που όλοι νιώθουμε ισχυρότερη την ανάγκη της αλληλεγγύης, της κοινωνικότητας, της επαφής, πρέπει να κρατήσουμε τους άλλους μακρυά μας. Σε μια συγκυρία που έχουμε- οι περισσότεροι- την ανάγκη μιας μεταφυσικής παρηγοριάς, βρίσκουμε την ασφάλεια στον ορθό λόγο που εκπροσωπούν οι ειδικοί, οι φορείς του επιστημονικού κύρους.
Συμβαίνει, λένε οι σοφοί, στον καιρό ενός μεγάλου φόβου, σαν αυτον που ζούμε τώρα, να εκλύονται μέσα μας δύο αντίρροπες δυνάμεις. Μια δύναμη που μας σπρώχνει να γινόμαστε κοινωνικότεροι, υπευθυνότεροι, πιο αλληλέγγυοι. Και μια δύναμη που μας σπρώχνει να γίνουμε επιθετικοί- έστω και αν την επιθετικότητα αυτή την διοχετεύουμε απλώς σε θεωρίες συνομωσίας, που ατνούνται την ύπαρξη του κινδύνου ή τον αποδίδουν σε υποχθόνιους εχθρούς που πρέπει να κάψουμε στην πυρά, σαν τον Ιούδα.
Ο Θουκυδίδης το περιγράφει τόσο ωραία, μιλώντας για τον λοιμό που θέρισε την Αθήνα στα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου. Από τη μια, λέει, ήταν εκείνοι που «από ευγένεια αισθημάτων» φρόντιζαν τους άρρωστους φίλους τους, βέβαιοι ότι θέτουν την ζωή τους σε θανάσιμο κίνδυνο. Και από την άλλη, ήταν εκείνοι, που έκαναν πράγματα φοβερά, επειδή «φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώπων δεν του συνεκράτει». Βλέποντας, λέει ο Θουκυδίδης ότι όλοι πέθαιναν εξ ίσου, και οι ευσεβείς και οι ασεβείς, έχαναν την αίσθηση της διαφοράς ανάμεσα στο καλό και στο κακό. Και από την άλλη, επειδή κανείς δεν πίστευε ότι θα επιζήσει, ώστε «να δώση λόγον των εγκλημάτων του και να τιμωρηθή για αυτά».
Ειδικά για φέτος, αυτές οι γραμμές του Θουκυδίδη, μου φαίνονται ένα εξαιρετικό πασχαλινό μήνυμα. Έναν οδηγό, για να κερδίσουμε αυτό το στοίχημα.-