Είναι γεγονός πως είναι πλεον δύσκολο να συζητηθεί οποιαδήποτε πτυχή της σύγχρονης κοινωνίας χωρίς να ληφθεί υπόψιν το διαδίκτυο. Οι ζωές όλων μας (σχεδόν) είναι κορεσμένες, σε εκτεταμένο βαθμό από την ψηφιακή τεχνολογία. Θα έχετε σίγουρα παρατηρήσει το φαινόμενο, οι νεότερες γενιές να μην μπορούν να μιλούν για το διαδίκτυο ως μια διακριτή οντότητα. Οι διαδικτυακές πρακτικές αποτελούν μέρος της ζωής των νέων από τη στιγμή της γέννησής τους και, όπως το οξυγόνο, το νερό ή ο ηλεκτρισμός, θεωρείται ότι αποτελούν βασική προϋπόθεση μίας σύγχρονης κοινωνίας. Για τους νέους λοιπόν, η τεχνολογία είναι σαν τον αέρα. Το να μιλάμε για το διαδίκτυο και την εκπαίδευση λοιπόν, απλά σημαίνει να μιλάμε για τη σύγχρονη εκπαίδευση. Το διαδίκτυο αποτελεί ήδη ένα αναπόσπαστο στοιχείο της εκπαίδευσης σε υπερ-ανεπτυγμένα έθνη και είναι σχεδόν βέβαιο, πως η παγκόσμια εκπαιδευτική σημασία του θα συνεχίσει να αυξάνεται, κατά την διάρκεια της επερχόμενης δεκαετίας. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε όμως, ότι πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει καμία άμεση εμπειρία χρήσης του διαδικτύου. Ενώ αυτό είναι πιθανό να αλλάξει με την παγκόσμια επέκταση της κινητής τηλεφωνίας, το ζήτημα της άνισης πρόσβασης στις πιο ευνοϊκές και ενδυναμωτικές μορφές χρήσης του διαδικτύου, συνεχίζει να παραμένει σαν μια μεγάλη ανησυχία. Στο παρακάτω κείμενο, θα αναλύσουμε τις μεγαλύτερες δυνατότητες του διαδικτύου για την εκπαίδευση και τα οφέλη των βασικών μορφών της.
Οι δυνατότητες του διαδικτύου στην εκπαίδευση
Για πολλούς από εμάς, το διαδίκτυο ήταν πάντα ένα – εξ’ορισμού εκπαιδευτικό εργαλείο. Αυτό συμβαίνει γιατί (κατά την άποψη μου), τα κύρια χαρακτηριστικά του διαδικτύου, σχετίζονται στενά με τις βασικές ανησυχίες της εκπαίδευσης όπως ανταλλαγή πληροφοριών, επικοινωνία και δημιουργία γνώσης.
Οι δυνατότητες του διαδικτύου για την εκπαίδευση και τη μάθηση μπορούν να γίνουν κατανοητές με τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικούς τρόπους:
Tο δυναμικό του διαδικτύου να προσφέρει στους μαθητές αυξημένη ελευθερία, πέρα από τους φυσικούς περιορισμούς του offline κόσμου. Kατάργηση των περιορισμών του τόπου, του χώρου, του χρόνου και της γεωγραφίας, με τα άτομα να έχουν πρόσβαση σε ευκαιρίες μάθησης υψηλής ποιότητας και εκπαιδευτικές παροχές, ανεξάρτητα από τις τοπικές τους συνθήκες. Επομένως, το διαδίκτυο αυτομάτως επιτρέπει στην εκπαίδευση, να λαμβάνει χώρα οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιοδήποτε μέρος, με οποιονδήποτε ρυθμό.
Υποστηρίζεται μια νέα κουλτούρα μάθησης, μία μάθηση, η οποία είναι βασισμένη σε αρχές συλλογικής εξερεύνησης, παιχνιδιού και καινοτομίας, ενάντια σε ένα σύστημα εξατομικευμένης διδασκαλίας. Το διαδίκτυο επιτρέπει στην μάθηση, να πραγματοποιείται από πολλούς-σε-πολλούς αντί για τον κλασσικό έναν-σε-πολλούς τρόπο, υποστηρίζοντας μορφές μάθησης οι οποίες είναι περισσότερο εποικοδομητικές για την κοινωνικοποίηση, καθώς και την γνωσιακή ανάπτυξη.
Υποστηρίζει μια ταχύτατη σύνδεση μεταξύ ανθρώπων και πληροφοριών. Έχει τροποποιήσει ριζικά τη σχέση μεταξύ ατόμου και γνώσης. Οι δικτυωμένες σχέσεις που έχουν οι χρήστες του διαδικτύου με τις ηλεκτρονικές πληροφορίες, έχουν προκαλέσει καίριες επαναξιολογήσεις της φύσης της μάθησης. Μερικοί εκπαιδευτικοί έχουν αρχίσει να προωθούν τις ιδέες της ρέουσας νοημοσύνης (fluid intelligence) και της διασυνδεδεμένης μάθησης (connectivism), οι οποίες αντανακλούν την πεποίθηση ότι η μάθηση μέσω του διαδικτύου εξαρτάται από την ικανότητα πρόσβασης και χρήσης κατανεμημένων πληροφοριών σε μια βάση «just-in-time». Η μάθηση πλέον, νοείται ως η δυνατότητα σύνδεσης με εξειδικευμένους κόμβους πληροφοριών και πηγές, ακριβώς όπως και όταν απαιτείται.
Έχει μετατρέψει την εκπαίδευση, σε μια πολύ πιο ατομικά καθοριζόμενη διαδικασία από ό, τι συνήθιζε να είναι. Σχετίζεται με μια ενισχυμένη κοινωνική αυτονομία και έλεγχο, προσφέροντας στα άτομα αυξημένες επιλογές όσον αφορά τη φύση και τη μορφή αυτών που μαθαίνουν, καθώς και πού, πότε και πώς μαθαίνουν. Οι χρήστες του διαδικτύου λοιπόν, επωφελούνται από μια ενισχυμένη ικανότητα να αυτό-οργανώνουν και να καθορίζουν την ενασχόληση με την εκπαίδευση για τον εαυτό τους, αντί να στηρίζονται στους κανόνες και τις προσδοκίες ενός εκπαιδευτικού συστήματος.
Βασικές μορφές διαδικτυακή εκπαίδευσης
Θεώρησα άσκοπο να προσπαθήσω να προβλέψω μορφές της διαδικτυακής εκπαίδευσης (πρακτικά αδύνατο), οπότε θα περιοριστώ μοιραίως, στο να εξετάσουμε μαζί, τι έχει ήδη συμβεί στην σχέση διαδικτύου-εκπαίδευσης.
Το διαδίκτυο έχει χρησιμοποιηθεί για αρκετούς εκπαιδευτικούς σκοπούς και τα τελευταία 20 χρόνια, έχουν προκύψει πολλά μοντέλα εκπαίδευσης μέσω αυτού. Ίσως τα πιο εδραιωμένα από αυτά (και στην χώρα μας), να είναι οι διάφορες μορφές της έννοιας e-learning, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν από online μαθήματα, μέχρι ψηφιακές αίθουσες διδασκαλίας (κάποιες φορές, ακόμη και ψηφιακά σχολεία).
Θυμάμαι αρκετές πρώιμες μορφές ηλεκτρονικής εκπαίδευσης, οι οποίες αφορούσαν την κατά κύριο λόγο μονόδρομη παράδοση μαθησιακού περιεχομένου, αναπαράγοντας έτσι τις παραδοσιακές μορφές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μέσω αλληλογραφίας. Κάποια από αυτά τα προγράμματα, συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Συνήθως, βασίζονται σε ηλεκτρονικά συστήματα διαχείρισης περιεχομένου και υποστηρίζονται από μερική μορφή αλληλεπίδρασης μέσω e-mail, πινάκων ανακοινώσεων και άλλων συστημάτων επικοινωνίας. Παράλληλα με αυτές τις μορφές παράδοσης περιεχομένου, υπάρχει συνεχής ανάπτυξη των «ψηφιακών τάξεων», οι οποίες είναι περισσότερο σύνθετες μορφές ηλεκτρονικής εκπαίδευσης, με ψηφιακές αναπαραστάσεις τάξεων / διαλέξεων, που μπορούν να «κατοικηθούν» από μαθητές και καθηγητές. Αυτοί οι εικονικοί χώροι, έχουν σχεδιαστεί για να υποστηρίζουν σύγχρονες μορφές ζωντανής διδασκαλίας και ανατροφοδότησης, με τους μαθητές να μπορούν να ακούν διαλέξεις και να βλέπουν οπτικές παρουσιάσεις, ενώ ταυτόχρονα αλληλεπιδρούν με άλλους μαθητές, μέσω κειμένου και φωνής.
Άλλες ασύγχρονες μορφές ψηφιακών τάξεων, υπάρχουν υπό τη μορφή ψηφιακών χώρων στους οποίους οι χρήστες μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση και να μοιραστούν πόρους (εδώ και τουλάχιστον τρείς δεκαετίες), π.χ φόρουμ συζήτησης. Αυτές οι μορφές ηλεκτρονικής εκπαίδευσης, αναπτύσσονται ακόμη, ενώ ολόκληρα κυβερνητικά σχολεία και ηλεκτρονικά πανεπιστήμια έχουν πλέον καθιερωμένα χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών συστημάτων αυτών. Παρόλο που αυτά τα παραδείγματα e-learning τείνουν να αναπαράγουν τη βασική δομή και τις διαδικασίες των παραδοσιακών σχολείων / πανεπιστημίων, τα τελευταία χρόνια, έχουν προκύψει διάφορα άλλα μοντέλα εκπαίδευσης που βασίζονται στο διαδίκτυο.
Μία από τις πιο γνωστές μορφές της διαδικτυακής εκπαίδευσης είναι η συλλογική ανοιχτή δημιουργία πληροφοριών και γνώσεων, όπως παρατηρείται στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia. Παρά τις μεγάλες ανησυχίες για την ακρίβεια και την κάλυψη των πληροφοριών αυτών, η εκπαιδευτική σημασία της Wikipedia είναι φοβερή (προσωπική άποψη). Εκτός του ότι είναι μία ανεξάντλητη πηγή πληροφόρησης, δίνει την δυνατότητα στους χρήστες, να συμβάλλουν και να βελτιώνουν το περιεχόμενο της. Προσωπικά, βρίσκω απίστευτα ενδιαφέρον το γεγονός πως μπορώ να προσφέρω σε μια δημόσια γνώση.
Άλλες μορφές ηλεκτρονικής διανομής περιεχομένου, είναι η ανοικτή διανομή εκπαιδευτικού περιεχομένου το οποίο έχει δημιουργηθεί τόσο από ιδιώτες όσο και από ιδρύματα. Για παράδειγμα, η υπηρεσία YouTube EDU, η οποία προσφέρει πρόσβαση σε εκατομμύρια εκπαιδευτικών βίντεο που παράγονται από μεμονωμένους εκπαιδευτικούς και εκπαιδευόμενους. Κάτι αντίστοιχο (προσφέρει δωρεάν πρόσβαση σε εκατοντάδες χιλιάδες εκπαιδευτικά αρχεία ήχου και βίντεο podcast) κάνει και η υπηρεσία iTunes U της εταιρείας Apple, η οποία περιγράφει την υπηρεσία της, σαν ″ενδεχομένως η μεγαλύτερη συλλογή ελεύθερων εκπαιδευτικών μέσων στον κόσμο που είναι διαθέσιμη για τους φοιτητές, τους εκπαιδευτικούς και τους δια βίου εκπαιδευόμενους”.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο ανοιχτό παράδειγμα της διαδικτυακής εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη των MOOCs (Μαζικά Ανοικτά Ηλεκτρονικά Μαθήματα), τα τελευταία έξι περίπου χρόνια. Το μοντέλο MOOC βασίζεται στην ιδέα των ατόμων, τα οποία ενθαρρύνονται να μαθαίνουν μέσω της προσωπικής επιλογής τους από διαδικτυακά εργαλεία, τα συλλογικά αποτελέσματα των οποίων, μπορούν να συγκεντρωθούν από τους συντονιστές των μαθημάτων και να μοιραστούν με άλλους μαθητές.
Τέλος, υπάρχουν εφαρμογές του διαδικτύου για τη στήριξη της αυτόνομης, μη θεσμικής μάθησης (π.χ. πρωτοβουλίες όπως η «hole-in-the-wall»), λιγότερο γνωστές στην Ελλάδα. Τα προγράμματα αυτά είναι χτισμένα με βάση ένα ήθος ελάχιστα διεισδυτικής εκπαίδευσης, όπου τα παιδιά και οι νέοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ψηφιακή τεχνολογία ανά πάσα στιγμή και να διδάσκουν τον εαυτό τους πώς να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικούς υπολογιστές και το διαδίκτυο με τον δικό τους ρυθμό. Βασικός σκοπός αυτών, είναι να παρέχουν μια εναλλακτική λύση, κυρίως για όσους στερήθηκαν την επίσημη εκπαίδευση, για οικονομικούς λόγους.
Οι παραπάνω τρόποι, είναι απλά ένα μέρος της ποικιλία των τρόπων, με τους οποίους η εκπαίδευση και το διαδίκτυο έχουν αρχίσει να συγκλίνουν τα τελευταία χρόνια.
Συμπεράσματα
Για εμένα, οι πιο σημαντικές μορφές εκπαίδευσης μέσω του διαδικτύου είναι οι εντελώς άτυπες περιπτώσεις μάθησης, που συμβαίνουν κατά την καθημερινή χρήση του διαδικτύου και την μετατρέπουν σε μια εγγενώς εκπαιδευτική δραστηριότητα.
Ένα απλό browsing, μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε μια πιο έντονη δέσμευση, η οποία ασυναίσθητα, καλλιεργεί εκπαίδευση.
Το διαδίκτυο λειτουργεί σαφώς εξαιρετικά για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που μαθαίνουν online αυτή τη στιγμή. Βοηθά άτομα να ασχοληθούν με την εκπαίδευση με πιο βολικό, προσεκτικό και χρήσιμο τρόπο, αλλά μπορεί – χωρίς την απαραίτητη προσοχή – να δημιουργήσει ακούσιες συνέπειες (για τις οποίες δεν είμαι ο καταλληλότερος να μιλήσει σχετικά) και δευτερογενείς επιπτώσεις μαζί με απρόβλεπτες επιπλοκές, όταν χρησιμοποιείται για την μετατροπή της εκπαίδευσης, υπό την μορφή που την γνωρίζαμε έως σημέρα.