Η υψηλή τεχνολογία, όπως είναι φυσικό, τέθηκε και στην υπηρεσία της θρησκείας, ιδιαίτερα κατά την ελληνιστική περίοδο. Το ισχυρό και πλούσιο ιερατείο αναζητούσε μηχανικά θαύματα για να εδραιώνει τη θέση του και χρηματοδοτούσε τους επιστήμονες γι’ αυτόν το σκοπό. Οι ναοί και τα μαντεία ήταν γεμάτοι από ηχητικά και οπτικά εφέ. Είχαν επινοηθεί δεκάδες μυστηριώδεις συσκευές βασισμένες στα όρια της αρχαίας Φυσικής που παρήγαγαν ψευδαισθήσεις. Οι ιερείς σαν μάγοι (και άλλοτε σαν γιατροί) χειραγωγούσαν τους πιστούς και προσέλκυαν άλλους.
Αυτόματες πόρτες, αυτόματοι κρουνοί, πουλιά που κινούνταν και κελαηδούσαν ήταν μερικά από τα δημοφιλέστερα εφέ. Μερικές φορές χρησιμοποιούνταν ακόμη και αγάλματα με μάτια που ανάβλυζαν αίμα ή αιωρούμενα άρματα. Μία από τις δημοφιλέστερες τέτοιες συσκευές ήταν το αυτόματο σπονδείο με κερματοδέκτη.
Πρόκειται για τον αρχαιότερο αυτόματο πωλητή της ιστορίας. Τοποθετούνταν έξω από ναούς και επέτρεπε τη λήψη αγιασμού από τους πιστούς με τη ρίψη ενός πεντάδραχμου νομίσματος σε αγγείο. Το νόμισμα έπεφτε πάνω στον δίσκο ενός ζυγού, με την εκτροπή του οποίου άνοιγε μια κωνική βαλβίδα και έρεε ορισμένη ποσότητα νερού. Περιγράφεται λεπτομερώς από τον Ήρωνα τον Αλεξανδρέα (1ος αι. π.Χ.) στο βιβλίο του «Πνευματικά». Πιθανότατα είναι μια από τις σπουδαίες επινοήσεις των εφευρετών του συγκλονιστικού ως προς την καινοτομία 3ου αι. π.Χ. Ο Ήρων στα συγγράμματά του συνήθως διασώζει τις εφευρέσεις των «αρχαίων», όπως αναφέρει ο ίδιος, αναφερόμενος με θαυμασμό σε όσους έζησαν τρεις αιώνες πριν από αυτόν.
Μόλις το 1615 μ.Χ. επανακτάται αυτή η τεχνολογία με τη χρήση στις ταβέρνες της Αγγλίας τέτοιων αυτόματων μηχανών με κερματοδέκτη που διέθεταν καπνό στους πελάτες τους. Όμως, απλώς άνοιγαν την πόρτα όλου του αποθηκευμένου καπνού σε αυτές και η πώληση εξασφαλιζόταν είτε με την εντιμότητα των καταναλωτών, είτε με την επιτήρηση των υπαλλήλων. Το 1822 κατασκευάστηκε με δόλιους σκοπούς από έναν Άγγλο βιβλιοπώλη και εκδότη ένας αυτόματος πωλητής βιβλίων νόμιμων αλλά και απαγορευμένων, με ατυχή κατάληξη για τον ίδιο. Το 1867 εμφανίστηκε ένας δυστυχώς αναποτελεσματικός αυτόματος πωλητής γραμματοσήμων, ο οποίος έλαβε βρετανικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ενώ επιτέλους το 1883 κατασκευάσθηκε στο Λονδίνο το πρώτο εμπορικά βιώσιμο μηχάνημα αυτόματης πώλησης ταχυδρομικών καρτών.
Ο αυτόματος πωλητής με κερματοδέκτη του Ήρωνος αποτελεί μια από τις 300 παγκόσμιες πρωτιές που «επανακτήθηκαν» τουλάχιστον μετά από 1.500 χρόνια και αναδεικνύονται με απόλυτη εγκυρότητα και αξιοπιστία από το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά που λειτουργεί στο Κολωνάκι, Πινδάρου 6 και Ακαδημίας (www.kotsanas.com). Την εβδομάδα από 15 έως 21 Οκτωβρίου οι επισκέπτες του μουσείου θα μπορούν να ξεναγηθούν δωρεάν στο αυτόματο σπονδείο με κερματοδέκτη και να εντρυφήσουν σε όλες τις πτυχές του: τον τρόπο κατασκευής του, τον τρόπο λειτουργίας του και το περιεχόμενο των πηγών που το τεκμηριώνουν. Παράλληλα, θα μπορούν να το λειτουργήσουν οι ίδιοι, να φωτογραφηθούν και να βιντεοσκοπηθούν μαζί του, και να το μοιραστούν διαδικτυακά με τους φίλους τους προβάλλοντας την αξιοθαύμαστη λησμονημένη τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων. Τιμώμενο έκθεμα της εβδομάδας για το διάστημα από 15 έως 21 Οκτωβρίου είναι αυτόματο σπονδείο με κερματοδέκτη του Ήρωνος του Αλεξανδρέως.
INFO
Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά, Πινδάρου 6 & Ακαδημίας, Κολωνάκι, 10671 Αθήνα
Επικοινωνία: 211 4110044, 6907 292002
Ώρες λειτουργίας: 09:00–17:00 καθημερινά και Σαββατοκύριακα
Website: http://kotsanas.com/
Facebook: @KotsanasMuseumOfAncientGreekTechnology
Instagram: @kotsanasmuseum