Το περιβαλλοντικό πρόβλημα του πλανήτη δεν ειναι κάτι καινούργιο, αλλά έχει απασχολήσει τα νέα κοινωνικά κινήματα (new social movements) για το περιβάλλον ή για την οικολογία όπως λέγονταν παλιότερα, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Σε γενικές γραμμές τα νέα κοινωνικά κινήματα στρέφονται ενάντια στο λεγόμενο νεοφιλελεύθερο τύπο της παγκοσμιοποίησης που εστιάζει κυρίως στην άκρατη αποκόμιση οικονομικού οφέλους, στην εγκαθίδρυση ενός πιο δίκαιου κόσμου που θα προάγει την ποιότητα ζωής και εν γένει στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ειδικότερα, τα νέα κοινωνικά κινήματα:
επικεντρώνονται στους στόχους της αυτονομίας, της ταυτότητας, της αυτοπραγμάτωσης και των ποιοτικών ευκαιριών ζωής, αντί για τη συσσώρευση υλικών πόρων,
διακρίνονται τόσο για τον αμυντικό, όσο και τον επιθετικό τους προσανατολισμό.
είναι λιγότερο προσανατολισμένα προς κοινωνικο-ουτοπικά έργα, επίσημες πολιτικές θεωρίες ή μετα-αφηγήσεις προόδου,
δεν απευθύνονται ή κινητοποιούνται κατά μήκος των ταξικών γραμμών (class) αλλά τις υπερβαίνουν,
προτιμούν οργανωτικές δομές που δεν είναι ιεραρχικής φύσεως,
χρησιμοποιούν μη συμβατικά μέσα, όπως η άμεση δράση (direct action) και
έχουν την τάση να πολιτικοποιούν θέματα που μέχρι πρότινος ήταν εκτός της πολιτικής ατζέντας (Steinmetz, 1994, 178-9).
Η περίπτωση της Γκρέτα Τούνμπεργκ (Greta Thunberg) αδιαμφισβήτητα παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τα παραπάνω γνωρίσματα των νέων κοινωνικών κινημάτων, αλλά είναι μοναδική κυρίως γιατί ως μονάδα κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα ολόκληρο ειρηνικό κίνημα, το παγκόσμιο κίνημα μαθητών «Fridays For Future», για την ευαισθητοποίηση και προστασία ολόκληρου του πλανήτη. Με κάθε πρόσφορο μέσο η 16-χρονη ακτιβίστρια προσπαθεί να υπερασπιστεί τις θέσεις της και να αλλάξει το υφιστάμενο status-quo υποδεικνύοντας με περίσσιο θάρρος τα λάθη του.
Πρόσφατα με τον πύρινο και γεμάτο νεανική ορμή λόγο της στη Σύνοδο Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα, η Γκρέτα απέδειξε, απευθυνόμενη προς τους ηγέτες των κρατών, ότι η πολιτική και οι εκφραστές της (policy-makers) θα πρέπει να αρχίσουν να λογαριάζουν περισσότερο τους πολίτες (εν προκειμένω τη νέα γενιά), οι οποίοι δεν δέχονται να λαμβάνουν πάντα παθητική στάση απέναντι σε σοβαρά ζητήματα, όπως είναι το περιβάλλον και η προστασία του. Σύμφωνα με τα λεγόμενα της Σουηδής ακτιβίστριας:
“Η δημοφιλής ιδέα της μείωσης των εκπομπών (του διοξειδίου του άνθρακα) στο μισό σε 10 χρόνια, μας δίνει μόνο μια πιθανότητα της τάξεως του 50% να μείνουμε κάτω από τον 1,5 βαθμό Κελσίου (εννοεί ότι για να παραμείνει η αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από τον 1,5 βαθμό) και ο κίνδυνος να ξεκινήσουν μη αναστρέψιμες, αλυσιδωτές αντιδράσεις πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο”, προσθέτοντας ότι ”ο κίνδυνος της τάξεως του 50% απλώς δεν είναι αποδεκτός από εμάς - εμείς που πρέπει να ζήσουμε με τις συνέπειες”.
Δεν είναι άλλωστε τυχαία η αντίδραση του Γάλλου Πρόεδρου Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος είπε ότι η Γκρέτα είναι πιθανόν «να ανταγωνιστεί τις κοινωνίες» μετά την αγωγή που υπέβαλε μαζί με άλλους συνομήλικους της από όλο τον κόσμο, κατηγορώντας πέντε χώρες (Αργεντινή, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία και Τουρκία) για αδράνεια σχετικά με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η αδράνεια αυτή παραβιάζει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Εν ολίγοις, η Γκρέτα απογυμνώνει το αφήγημα των ισχυρών του κόσμου για ατέρμονη οικονομική ανάπτυξη ζητώντας τους να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεων τους, όσον αφορά τη μόλυνση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή, μέσω της ανάληψης συγκεκριμένων πολιτικών πρωτοβουλιών. Σε αντίθετη περίπτωση, οι μελλοντικές γενιές θα αναγκαστούν να βιώσουν αρνητικές εξωτερικότητες, αναίτια και χωρίς οποιαδήποτε ανάμειξη τους. Πρόκεται, δηλαδή, για αυτό που έλεγε ο γερμανός, κοινωνιολόγος Ulrich Beck για τη μετάβαση από την εποχή της νεωτερικότητας στην εποχή της «δεύτερης νεωτερικότητας» όπου οι ανθρωπογενείς, αλλά ανεπιθύμητες παρενέργειες της νεωτερικότητας οδηγούν σε αυξανόμενες κοινωνικές αβεβαιότητες. Κατά τη γνώμη του Beck, oι εν λόγω κοινωνικές αβεβαιότητες θα στρώσουν το έδαφος για μια νέα εποχή όπου οι άνθρωποι θα πρέπει να ανταποκριθούν, αργά ή γρήγορα, στις συνέπειες των πράξεών τους.
Η φωνή της Γκρέτα κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, προσπαθώντας να ανακόψει το λεγόμενο «boomerang effect» των παραπάνω επιβλαβών πολιτικών επιλογών. Ανεξάρτητα από τον τόνο-αισθητική του δημόσιου λόγου της ή το στήσιμο της «on camera», το μήνυμα που προσπαθεί να μεταφέρει είναι πρωτίστης σημασίας: οι οικολογικοί κίνδυνοι δεν κατανέμονται ανάλογα με τον πλούτο, το κοινωνικό περιβάλλον και τα στρώματα, αλλά επηρεάζουν όλες τις κοινωνίες ανεξαιρέτως και κατ’ επέκταση τον πλανήτη ως σύνολο. Η αναγνώριση του προβλήματος στη σωστή του διάσταση είναι το πρώτο βήμα για την αποδοχή του καταστροφικού ανθρώπινου αποτυπώματος πάνω στο πλανήτη και στο τόλμημα αναστροφής του. Για αυτό τον λόγο, καλό θα είναι να μην πυροβολούμε τον «ταχυδρόμο» (Γκρέτα) και να «ακούσουμε» το μήνυμα της χωρίς περιστολές, αν πραγματικά μας νοιάζει η κρίση της νέας γενιάς που, κατά πολλούς, αντιπροσωπεύει την ελπίδα ή το φάρο για ένα καλύτερο αύριο. Ας «ακούσουμε», λοιπόν τη φωνή της για όσο αυτή αντέξει, όπως έλεγε και ο Ελύτης σε σχετικό ποίημα του.
Εξάλλου, το να περνιέται κανείς γραφικός από την άβουλη και βολεμένη μάζα ίσως τελικά να μην είναι και τόσο κακό. Είναι, εντούτοις, στενά αλληλένδετο με την ανθρώπινη ιστορία και ψυχοσύνθεση. Μη ξεχνάμε ότι και η Ιωάννα της Λωρραίνης ή Ζαν ντ’Αρκ είχε κατηγορηθεί ως αιρετική και εκτελέστηκε επειδή φορούσε ανδρικά ρούχα. Παρόλα αυτά, μετά θάνατο αγιοποιήθηκε και έγινε το σύμβολο των αιχμαλώτων, των στρατιωτικών και όσων χλευάζονται για την πίστη τους. Ο χρόνος θα δείξει ποιος θα είναι ο συμβολισμός και η συνεισφορά της μικρής ακτιβίστριας. Μετά λόγου γνώσεως, όμως, μπορώ να υποστηρίξω ότι είναι σίγουρα μπροστά από την εποχή της και όλα εκείνα που περιμένει το πολιτικο-κοινωνικό κατεστημένο από έναν τόσο νέο άτομο.
Ενδεικτικές πηγές:
Business Insider (2019). French President Emmanuel Macron says Greta Thunberg will ‘antagonize societies’ after she filed a lawsuit accusing France of inaction on global warming. Retrieved from: https://www.businessinsider.com/french-president-reacts-to-greta-thunbergs-climate-change-lawsuit-2019-9?r=US&IR=T&utm_content=bufferddb1a&utm_medium=social&utm_source=facebook.com&utm_campaign=buffer-ti&fbclid=IwAR2C9dsWcBp4pso4fL605_cOsSo00AT4k7K5LAb9YfEwSgq3sQQN7pzkpjE
Steinmetz, G. (1994). Regulation Theory, Post-Marxism, and the New Social Movements. Comparative Studies in Society and History, 36(1), 176-212. Retrieved from http://www.jstor.org.db.ub.oru.se/stable/179331
Wimmer J. and Quandt T. (2006). Living in the Risk Society. Journalism Studies, 7(2), 336-347. doi: 10.1080/14616700600645461